Pjese perberese te trurit , me specifike

1. Pjeseperberesetetrurit, me specifike • Palca e zgjatur – pjesa me e poshtme e trurit, lidhet me shtyllenkurrizore. Kontrollonfunksionetbaze per jeten e individit. Lidhet me levizjetreflektivetekokesdhesyve, frymemarrjen, ritminkardiak, gjumin, reagimin, tretjen

2. Hipotalamusi

3. Amigdala

4. Hipokampusi

5. Truriivogel

6. Per lehtesi studimi e ndajme korteksin cerebral ne 4 pjese

7. Lobi frontal • Pergjegjes per proceset superiore te mendimit (arsyetimi abstrakt) • perpunimi motor, i qellimshem • pergjegjes per zgjidhjen e problemeve • gjykimin • personalitetin • ndodhet ne pjesen ballore te korteksit

8. Lobi frontal • Permban korteksin motor primar, e specializuar ne • Planifikimin, kontrollin dhe ekzekutimin e levizjeve, sidomos atyre te shkurtra

9. Korteksi motor primar Paraqitja proporcionale e numrit te neuroneve korrespondente me pjeset e trupit, sipas rendesise se funksionit qe kryejne Homunculus motorio– njeriu i vogel

10. Lobi parietal • perpunimi i informacionit somatosensorial (qe vjen nga shqisa e te prekurit) • aktivitete ndijore dhe perceptive • permban korteksin somatosensorial primar i cili eshte pergjegjes per marrjen e informacionit ndijor mbi presionin, temperaturen dhe dhimbjen

11. Lobi temporal • perpunimi i informacionit degjimor • analiza degjimore komplekse • kuptimi i te folurit • disa pjese te tij jane te ndjeshme ndaj toneve te larta dhe disa te tjera per tonet e ulta. • Transmetim kontrolateral

12. Lobi oksipital • perpunimi i informacionit viziv • kontrolateral dhe hipsilateral • ne rast transmetimi kontrolateral, kryqezimi behet ne kiazmen optike

13. Zonat e projeksionit • Zonat ku perpunohen keto ndijime, dhe qe ndodhen ne 4 lobet quhen zona te projeksionit. Nervat qe tejcojne informacionin ndijor, kalojne ne talamus, dhe nga aty projektohen ne lobet korrespondente ne zonat e projeksionit perkatese. Gjithashtu keto zona, ne menyre te ngjashme, projektojne ne kthim informacionin qe shkon nga SNQ drejt SNP. Andrew Marvell

14. Zonat e asocimit • Pervec zonave te projeksionit kemi dhe disa zona te tjera qe quhen te asocimit ose zona te lidhjes. Quhen keshtu sepse bejne pjese tek 4 lobet por jane jashte rajoneve korrespondente, te degjimit, shikimit, motore dhe somatosensoriale. Keto zona kane funksion te bashkerendisin aktivitetin e korteksit primar ndijor dhe motor. Te njeriu perbejne 75% te korteksit cerebral. Demtimi i tyre sjell tek njerezit mungese te veprimit, te menduarit, te folurit, normal, ne korrespondence te lezionit.

15. Neuroni Neuronet jane qeliza nervore qe merren me perpunimin neural te informacionit

16. Trupi i neuronit Neuroni perbehet nga 4 pjese • Soma • Dendritet • Aksoni • Butonet terminale

17. Soma (trupi qelizor), ku ndodhet qendra, “zemra” e neuronit, qe ka funksione metabolike. Kur soma “vdes”, “ka vdekur” edhe neuroni. Eshte pra, pergjegjes per aktivitetin jetesor te qelizes

18. Dendritet, qe jane zgjatime rrethuese te somes, dhe qe marrin informacionin

19. Aksoni • Aksoni, zgjatimi me i gjate i neuronit, eshte tejcues i informacionit qe marrin dendritet dhe soma. Aksonet jane dy lloje, te mielinizuar dhe te pamielinizuar. Ne rastin e pare jane te mbeshtjelle nga nje substance e bardhe e quajtur mieline qe ka funksion mbrojtes per aksonin, dhe gjithashtu ndihmon ne tejcimin me shpejt te impulsit, deri ne 100 m/s. Aksonet pa mieline jane me te ngadalte, ne tejcim, por njekohesisht edhe me te shkurter dhe me te vegjel se ata me mieline. Jane me te ngadalte por shkurtesia e tyre ben qe informacioni te veje serish ne nje kohe te konsiderueshme si te shpejte. Aksoni mund ta tejcoje ose jo informacionin duke e “injoruar”. Mielina eshte e nderprere nga disa nyje qe quhen nyjet e Ranvier, te cilat jane boshlleqe ne mieline por qe “cuditerisht” ndihmojne ne tejcimin me shpejt te potencialit sepse, e detyrojne ate te kaloje ne akson me “kercime”, gje qe efektivisht ndihmon ne cuarjen me shpejt.

20. Butonet terminale • Butonet terminale, te cilet informacionin e marre nga aksoni e perhapin ne dendrite te neuroneve te tjera. Jane disa pika te vockla ne fund te aksonit. Kontakti i tyre me dendritet dhe somat e neuroneve te tjere nuk eshte fizik por behet me ane te hapesires sinaptike, qe quhet keshtu sepse eshte si boshllek ne mes te butonave terminale dhe dendriteve ose somes. Butonat e “ngarkojne” informacionin ne disa neurotransmetues, qe “notojne” ne hapesiren sinaptike dhe shkojne tek neuroni tjeter. Pra, per te marre, informacionin jane zgjatimet e shkurtra dendritet por edhe soma, me pas ato e kalojne informacionin tek aksoni, dhe ky i fundit e leshon drejt butoneve terminale.

21. tre lloje neuronesh • neurone ndijore (sensoriale) Keto lloj neuronesh marrin informacionin nga ambienti. Jane te lidhur me receptoret qe tregojne ndryshime fizike dhe kimike ne organet ndijore. Neuronet ndijore tejcojne informacionin nga receptoret ndijore drejt palces dhe me pas drejt trurit. • neurone motore (te levizjes) Neuronet motore tejcojne informacionin ne menyre te kundert me ata ndijore, nga truri, tek palca kurrizore dhe pastaj drejt pjeseve te interesuara te trupit. • Interneuronet Interneuronet perbejne pjesen me te madhe te neuroneve te njeriu. Ata funksionojne si ndermjetes midis neuroneve ndijore dhe atyre motore. Interneuronet marrin informacion nga neuronet ndijore dhe interneuronet e tjer dhe e tejcojne drejt interneuroneve dhe neuroneve motore te tjera. Dy te parat bejne pjese tek SNP ndersa interneuronet tek SNQ.

22. Qelizat glia • Neuronet perbejne 10% te qelizave te SNQ. Pjesen tjeter 90 % e perbejne disa qeliza te tjera te quajtura qelizat gliale. • Mbeshtesin, suportojne neuronet, mbajne rregullin, midis vete neuroneve (si polica trafiku) • vendosin distancat midis neuroneve ose dhe mes neuroneve dhe strukturave te trupit • Izolojne neuronet • Formojne guainen mielinike, lenda qe mbeshtjell aksonin • Ushqejne neuronet e SNQ • Eliminojne substancat e e ndaluara, te demshme, si dhe neuronet e vdekur • Demtimi i qelizave gliale sjell “kaos”, crregullim te komunikimit ne SNQ.

23. Komunikimi i neuronit Komunikimi behet, sic thame nga nje neuron ne tjetrin. Ky transmetim quhet interneuronal Transmetimi brenda neuronit, qe kalon pra ne pjese te ndryshme te trupit te neuronit, quhet komunikim intraneuronal. Ky komunikim eshte me natyre elektrokimike. Transmetimi behet nga disa nderlidhje kimike me ngarkesa elektrike pozitive dhe negative. Cdo neuron ka jone, qe jane atome me ngarkesa elektrike. Potenciali kur arrin pragun e ngacmimit, ben qe te ndryshoje perqendrimi i joneve pozitive dhe negative brenda dhe jashte membranes, te cilet kalojne kete membrane dhe zhbilancojne ekuilibrin elektrokimik. Nga potenciali i qetesise ne saje te mberritjes se impulsit kemi kaluar keshtu ne potencial veprimi. Keta potenciale shkarkojne me shpejtesi dhe e tejcojne komplet impulsin pergjate aksonit, me shpejtesite njejte. Neuroni eshte selektiv. Duke qene se informacioni qe merret eshte i vazhdueshem, dhe duke qene se potenciali i veprimit ka shpejtesi te njejte, perzgjedhjen e stimujve te forte dhe stimujve te dobet e ben jo ne saje te shpejtesise, e cila eshte gjithnje e njejte, por ne saje te frekuences se impulsit. Pra, stimuli me intens, sjell frekuence me te madhe, n derkohe qe shpejtesia mbetet e njejte. Ky eshte ligji i kodifikimit ne frekuence. Gjithashtu duhet patur ne kete rast, parasysh dhe lloji i aksonit, i shkurte apo i gjate, diametri i tij, dhe nese eshte me mieline apo pa mieline

24. Elektrokimia e sjelljes • Qelizat mbeshtetese: qelizat kryesore mbeshtetese jane qelizat glia, qe kryejne procesin e tutkallizimit duke i ndare neuronet nga njeri-tjetri. • Qelizat glia ndahen ne qeliza astrocite fagocite, oligodendroglia, qelizat Schwann dhe ne qeliza satelite

25. Qelizat glia • Qelizat astrocite – kane formen e yllit dhe jane mjaft te medha • Perdoren si mbeshtetes fizik per neuronet • Bejne pastrimin zonal nga qelizat neurale te vdekura. Eliminim • Rregullojne nivelin e kimikateve ne lengun jashteqelizor

26. Qelizat fagocite • Funksion te njejte me fagocitet ne eliminimin (gelltitjen) e mbeturinave te neuroneve te vdekura

27. Oligodendroglia • Qelize mbeshtetese rezidente ne SNQ • mbeshtet aksonin duke prodhuar kellefin prej mieline

28. Qelizat satelite • Kane funksion mbeshtetes ne SNP • Sigurojne mbeshtetje fizike per neuronet e lokalizuara jashte SNQ • Prodhojne mieline

29. Qelizat Schwann • Rrethon aksonin • Ndihmojne ne eliminimin e mbeturinave te aksoneve te vdekur • Eshte pjese e SNP • Mund te autoriparohen ndryshe nga oligodendrogliat e SNQ qe nese demtohen nuk mund te riparohen

30. Barrierat ndermjet trurit dhe gjakut • Dy komponente luajne rol ne strukturimin e barrieres tru-gjak • Qelizat endoteliale – lejojne shkembimin e lire te substancave ne plazmen e gjakut • Qelizat astrocite – bllokojne substancat

31. Impulsi neural • Sipas saj komunikimi neural eshte nje proces elektrik (Galvani) • Komunikimi ka natyre elektrokimike (Bernstein dhe Du Bois-Reymond) • Young izoloi nje qelize neurale per te studiuar vetite kimike dhe elektrike te impulsit

32. Impulsi neural • Huxley dhe Hodgkin demonstruan se aksoni eshte i kontrolluar nga aktiviteti kimik ne membrane • Rreth viteve ‘50 u percaktua perfundimisht struktura elektrokimike e impulsit neural ashtu sic pranohet edhe sot e kesaj dite

33. Sinjali elektrokimik • Eshte informacioni qe tejcohet nepermjet qelizave neurale • Prodhohet nga levizja e pjeseve te ngarkuara elektrikisht te cilat i quajme jone

34. Sinjali elektrokimik • Sinjali elektrokimik ne dendrite dhe ne some quhet potencial sinaptik • Sinjali elektrokimik ne akson e quajme potencial i aksonit • Madhesia e sinjalit elektrokimik njehsohet me ane te intensitetit te stimulit

35. Sinjali elektrokimik • Madhesia e potencialit sinaptik eshte e ndryshueshme kurse ajo e potencialit te aksonit eshte konstante • Efekti i kombinimit te ketyre dy lloj sinjaleve ne neuron eshte marrja e vendimit. Aksoni merr vendimin te pergjigjet ose te mos pergjigjet

36. Sinjali elektrokimik • Marrja e vendimit bazohet tek fakti nese sinjali i njehsuar arrin pikun e tij te eksitimit • Procesi i vendimmarrjes kalon ne disa sekuenca:

37. Procesi i vendimmarrjes • Sinjalet elektrokimike te ardhura i nenshtrohen procesit te njehsimit • Me pas sinjali udheton permes aksonit • Kur sinjali elektrokimik arrin piken e tij te eksitimit ne akson, atehere prodhohet nje sinjal i dyte elektrokimik i cili nuk i nenshtrohet procesit te njehsimit • Sinjalet ndryshojne ne baze te raportit qe kane me intensitetin e stimulit

38. Sinjali elektrokimik • Dy kushte ne procesin e prodhimit te sinjalit tek neuroni • Gjendja e pushimit • Gjendja e goditjes

39. Gjendja e pushimit • Neuroni eshte i ngarkuar elektrikisht me me shume negativitet brenda qelizes sesa jashte saj. • Pasqyron nje vlere elektrike te caktuar, ne saje te ekuilibrit te joneve ne te dyja anet e membranes

40. Gjendja e goditjes • Qeliza neurale eshte e ngarkuar me me shume negativitet brenda sesa jashte saj • Pasqyron nje vlere te ndryshme elektrike • Kemi nje levizje te joneve te ngarkuara ne te dy anet e membranes • Faktor kyc – membrana neurale

41. Sinjali elektrokimik • Rezultat i kesaj levizjeje eshte prodhimi i sinjalit elektrokimik me ngarkese elektrike te ndryshme nga gjendja e qetesise

42. Membrana • Membrana lejon kalimin e joneve brenda dhe jashte qelizes nepermjet poreve, kanaleve, qe i quajme pasive dhe aktive • Kanalet pasive jane gjithnje te hapur • Kanalet aktive kane disa «porta» qe hapen vetem kur neuroni stimulohet

43. Membrana • Membrana pra krijon diferencen e ngarkeses elektrike brenda dhe jashte qelizes • Rol thelbesor ne formimin e sinjalit elektrokimik • Ne kete detyre ndihmohet nga dy forca natyrale, brenda dhe jashte qelizes:

44. Membrana • Gradienti i voltazhit – merret me levizjen e joneve gjersa zona qe ato okupojne te njehsohet me ngarkesa elektrike • Gradienti i perqendrimit – merret me levizjen e joneve gjersa perqendrimi ne zonen qe ato okupojne te behet i njejte

45. Sinjali elektrokimik • Fillimisht kemi nje potencial konstant pushimi ne qelize me nje disekuiliber ne energji dhe ne jonet Na dhe K. • Vendosja e ekuilibrit ne te dy anet e membranes tregon mbarimin e potencialit te qetesise

46. Transmetimi neural • Sic thame sinjali tejcohet nese arrihet nje pike eksitimi e caktuar • Arritja e ketij caku varet nga intensiteti i sinjalit. Intensiteti matet me sasine e sinjaleve qe kerkojne te arrijne piken e eksitimit. Nese kemi te bejme me pak sinjale themi se stimuli eshte i dobet dhe ne keto raste nuk kemi arritjen e pikes se eksitimit

47. Transmetimi neural • Rrjedhimisht nuk kemi tejcim te stimulit. Stimuli humbet. • Ne rastin e kundert, shuma e sinjaleve qe arrijne piken e eksitimit bejne te mundur tejcimin e stimulit tek neuroni tjeter. Mesazhi tejcohet – njeriu reagon ne sjellje

48. Transmetimi neural • Ekziston dhe nje komponent i fundit ne kete proces, i cili eshte fleksibiliteti (ne rrethana dhe kontekste te ndryshme)