ISTORIJSKI PREGLED RAZVOJA SPECIJALNE EDUKACIJE I REHABILITACIJE OSOBA SA MOTORIČKIM POREMEĆAJIMA

1. PREDAVANJE: Prof. dr Miodrag STOŠLJEVIĆ ISTORIJSKI PREGLED RAZVOJA SPECIJALNE EDUKACIJE I REHABILITACIJE OSOBA SA MOTORIČKIM POREMEĆAJIMA

2. specijalna edukacija i rehabilitacija se kao nauka razvijala prema određenim zakonitostima specijalna edukacija i rehabilitacija nauka koja ima kratku istoriju, a dugačku prošlost univerzalna pojava evolutivni put heterogenost u vremenu nastanka dovodi do raznolikosti u tipu i tempu razvoja pojedinih grana specijalne edukacije i rehabilitacije što uslovljava i celokupnu strukturu današnje specijalne edukacije i rehabilitacije Tako nivo razvoja naše nauke postaje odraz u ogledalu stanja socijalnog, medicinskog, pedagoškog i kulturnog nivoa jedne zemlje!

3. stavovi društva Period intolerancije, Period tolerancije, Period individualne, sporadične i elementarne zaštite, Period organizovanije zaštite i većeg interesovanja nauke za problem kao takav, Period podučavanja, pokušaja organizovanog vaspitno-obrazovnog rada i intenzivnijeg angažovanja nauke, Period organizovanog vaspitanja, obrazovanja i osposobljavanja za rad na karitativnoj i filantropskoj osnovi, Period profesionalnog, zakonom zaštićenog i institucionalizovanog specijalnog vaspitanja i obrazovanja, profesionalnog i radnog osposobljavanja, Period vaspitno-korektivnog rada, začetka prakse habilitacije i krize specijalne edukacije, Period monoprofesionalne i separirane rehabilitacije, Period kompleksne rehabilitacije, Period integralne rehabilitacije

4. pet evolutivnih faza fazu intolerancije u prvobitnoj zajednici i u robovlasničkom društvenom uređenju, fazu tolerancije pri kraju robovlasničkog društvenog uređenja i u početku feudalnog uređenja, fazu aziliranja kroz srednji vek, fazu edukacije u renesansi i fazu rehabilitacije u najširem smislu te reči (heksagonalni sistem rehabilitacije). FAKTORI METARMORFOZE DRUŠTVENOG STAVA shvatanja morala u datom vremenskom periodu, ekonomski uslovi perioda koji su najčešće i dominirajući faktori društvenog stava prema hendikepiranoj populaciji, stanje određenih nauka, a pre svega shvatanja u dvema osnovnim graničnim naukama: medicini i pedagogiji i ličnosti koje su realizovale u praksi trendove teorijskih shvatanja toga doba

5. ličnosti i institucije koje su stvarale i determinisale specijalnu edukaciju i rehabilitaciju U prvom redu to je porodica, odnosno majka koja je svojom prirodom bila najzainteresovanija za dobrobit hendikepiranog čeda u kući. Ona je činila sve što je mogla, znala i umela da njenom detetu bude bolje. Otac je već bio znatno suroviji prema takvom detetu. U drugom redu je stajala crkva i to, pre svih hrišćanska crkva, koja je proklamovala ljubav prema "ubogima" (za razliku od većine ostalih religija koje su umnogome ignorisale ovu populaciju) i koja je osnivala azile, utočišta, špitalje za slepe, gluve, invalide i siromašne. Sva ova lica su se u tadašnjem crkvenom jeziku imenovala "nedužnim". U trećem redu to je bila država koja je otvarala "azile za doživotni smeštaj", ali ne iz altruizma proklamovanog hrišćanstvom, nego iz čisto pragmatičnih razloga da bi zaštitila građanstvo od "defektnih" i siromašnih (prosjaka i skitnica). Nešto kasnije, razvijenija, država shvata da ima izvesne obaveze prema ratnim invalidima, pa im u znak zahvalnosti što su za nju (državu) dali deo tela otvara "kuće", "domove", i "azile" za ratne invalide.

6. Četvrti red zauzimaju lekari, koji pokušavaju da leče hendikepirana lica svim (raspoloživim) sredstvima koja su im stajala na raspolaganju u tom vremenu, što je za posledicu imalo pojavu "pedagogije lečenja" (Heilpädagogik). "Pedagogija lečenja" se posebno aplikovala u domenu mentalne retardacije, telesne invalidnosti, logopatije i gluvoće. Interesantno je da se oštećenje vida nije pokušalo "lečiti" na ovaj način. U petom redu se javljaju pedagozi, tačnije rečeno učitelji, koji u svojim razredima primaju po koje hendikepirano dete, prvenstveno telesno invalidno, gluvonemo i slepo. Znatno kasnije će se javiti "paralelni razredi" (Nebenklassen) za mentalno retardiranu decu, od kojih će se kasnije formirati "specijalna odeljenja za umno zaostalu decu", a potom i "specijalne škole".

7. I najzad, javlja se specijalizovani učiteljski kadar u vidu "domaćih učitelja" koji su podučavali hendikepiranu decu u kućama bogatih porodica. Oni će zatim postati osnivači privatnih "zavoda" i "škola" za "lečenje" telesno invalidnih, gluvih, slepih ili pak, svih hendikepiranih lica zajedno u jednoj ustanovi. Za neke od ovih ustanova država je bila zainteresovana pa ih je subvencionirala, da bi ih potom "podržavila", a za neke druge nije pokazivala interesovanje pa su oni posle izvesnog vremena prestajale sa radom. Tek kada je društveni razvoj dostigao takav nivo, da je socijalna misao, o društvenoj obavezi prema hendikepiranim sugrađanima, sazrela do te mere koja pokreće osnivanje filantropskih društava čiji je osnovni cilj briga o pojedinim kategorijama hendikepiranih. Ova društva, institucijom donatorstva, osnivaju svoje "domove", "skloništa" i "zavode", doduše sa malim kapacitetom. Obično posle izvesnog vremena i ove ustanove potpadaju pod skrb države nakon čega se njihov kapacitet uvećava kako brojem štićenika tako i kadrovskom strukturom. Naravno, na ovom mestu ne smemo zaboraviti i one pojedince (mecene) koji su samostalno, bez ičije pomoći, svojim novcem finansirali pojedine ustanove i time doprineli razvoju specijalno-edukativne i rehabilitacijske prakse.

8. DEFINICIJA Istoriju specijalne edukacije i rehabilitacije osoba sa motoričkim poremećajima možemo definisati kao naučnu subdisciplinu istorije specijalne edukacije i rehabilitacije koja se bavi proučavanjem razvoja vaspitanja, obrazovanja i rehabilitacije osoba sa motoričkim poremećajima, počevši od prvobitne zajednice do današnjih dana. Ona, kao takva, ima svoje područje, predmet i zadatke proučavanja koji je precizno razgraničavaju sa tangentnim naukama. PREDMET Istorija specijalne edukacije i rehabilitacije osoba sa motoričkim poremećajima ima za predmet proučavanja evolucije razvoja brige o osobama sa motoričkim poremećajima. Uža definicija od ove kaže da je predmet istorije specijalne edukacije i rehabilitacije osoba sa motoričkim poremećajima proučavanje evolucije specijalnih vaspitno-obrazovnih ciljeva, specifičnih principa, metoda i sistema, kao i proučavanje doprinosa istaknutih somatopeda i drugih stručnjaka koji su svojim radom utirali istorijski put naše nauke.

9. ZADACI Dakle, istorija specijalne edukacije i rehabilitacije osoba sa motoričkim poremećajima se ne bavi samo sterilnim nizanjem istorijskih činjenica koje se odnose na brigu o ovim osobama kroz vreme, nego je njen prvenstveni zadatak da otkriva uzroke koji su, u tom vremenu, doveli do tog i takvog odnosa prema populaciji osoba sa motoričkim poremećajima. Njen drugi zadatak je da utvrdi kako je specijalno-edukativna i rehabilitacijska praksa i teorija iz prošlosti izvršila uticaj na današnja naučna razmišljanja. Sledeći zadatak istorije specijalne edukacije i rehabilitacije osoba sa motoričkim poremećajima je da izvrši anticipaciju razvoja naučne misli u odnosu na dosadašnji pređeni put.

10. Prikaz fizički defektnog čoveka nalazimo još u mlađem kamenom dobu iz kojeg potiče skelet s tuberkulozom kičme, a na egipatskim mumijama je nađena tuberkuloza kosti, degenerativne promene zglobova i deformacije stopala, kao i druge bolesti kostiju. Isto tako, nađen je opis prirodnih telesnih mana u Ajur-Vedi. "Najstariji prikaz telesne invalidnosti, odnosno telesnog oštećenja isklesan ja na nadgrobnoj ploči, u Egiptu, pre više od 3000 godina" (Ruszowski i sar., 1986). Perzijci, stari Kinezi, Egipćani i stari Grci poznavali su vrednost vežbi ne samo za održavanje telesne kondicije nego i zbog lečenja. Kao termin rehabilitacija se javlja tek polovinom XIX veka (Riter von Bussa, 1844). Ali, ona je verovatno stara koliko i medicina ili pedagogija, iz kojih je proizašla (Stošljević L i sar., 1996).

11. Henrik van Deventer (1651 - 1707);"Nova svetlost" (Novum Lumen), 1707. Cezare Magati de Skandijano (1579 - 1647);"De rara medicatione vulnerum" (čisto lečenje rana), Venecija 1616. Johan Skultet (1595 - 1655) Džon Braun (1735 - 1778) Nikol Andri (1658 - 1742);1741. godine objavio knjigu "Ortopedija" Persival Poti Džon Hanter Žan Andre Venel, Dipijtren, Nelaton, Matijsen (1852.), Tomas (1871.) Rentgen 1895. godine pronašao X- zrake Žak Matije Delpek (1777 - 1832), J. H. Hajne (1816.), Johan fon Kurc (1832.) Džon Vilijem Litl (1839.), Štromajer i Zomes (otac bogaljasti) Profesor Bielsaski u svojoj knjizi "Grundriss der Kruppelfursorge" (Osnove staranja o invalidima, Lajpcig 1926.)

12. SRBIJA • 1881. gdine, kada je donet Sanitetski zakon koji je predvideo osnivanje “sirotinjskog doma za defektna lica u Nišu” • 1919. godine se donosi “Uredba o osnivanju Državnog odelenja za zaštitu dece” kojom se predviđa otvaranje Zavoda za smeštaj, nastavu i obuku dece invalida. Zavod je otvoren četri godine kasnije (1923.) u Zemunu • 1928. godine se ukida školovanje telesno invalidne dece u Zemunu, da bi se 1929. godine Specijalne škole uvrstile u državni sistem školstva što je za posledicu imalo otvaranje bolničkih škola u Kraljevici (1935.) i Sremskoj Kamenici (1936.) • Nakon II. svetskog rata u Srbiji, a posebno u Beogradu, se osniva niz školskih odelenja pri određenim zdravstvenim ustanovama: • 1950. godine na Institutu za TBC, • 1954. godine u dečijoj bolnici Medicinskog fakulteta, • 1957. godine specijalna edukacija dece sa motoričkim poremećajima je bila organizovana u okviru Instituta za rehabilitaciju, • Ortopedska bolnica na Banjici sa ovakvim radom počinje 1961.

13. SRBIJA Prva namenska i specijalizovana škola za obrazovanje učenika sa telesnom invalidnošću i hroničnim bolestima je osnovna 1969. godine. Škola počinje sa radom školske 1969/70 godine pod nazivom „Specijalna osnovna škola za decu sa zdravstvenim problemima“. Godinu dana kasnije škola dobija naziv „Dr Dragan Hercog“, a u okviru škole je bilo 32 odelenja koja su bila smeštena u više zdravstvenih ustanova. Pored navedenog, u okviru školskih aktivnosti je organizovana i kućna nastava za 15 učenika koji nisu bili na hospitalizaciji. Na inicijativu Republičkog prosvetnog saveta se 1972. godine osniva prva i do danas jedina škola za decu sa cerebralnom paralizom. Škola nosi ime našeg velikog naučnika iz oblasti specijalne edukacije i rehabilitacije, Miodraga Matića. Odmah nakon osnivanja u školu je primljeno 142 učenika koji su bili razvrstani u 17 odelenja. Ova ustanova je od najvećeg društvenog interesa jer kao unikat predstavlja retko mesto gde se deca sa motoričkim poremećajima mogu školovati u optimalnim uslovima.

14. fakultet 1975. godine osniva se Defektološki fakultet Univerziteta u Beogradu, a u okviru njega i Katedre za Somatopediju Prof. dr Lazar Stošljević i prof. dr Dragica Macić 50 stručnih i naučnih publikacija, oko 800 radova i 40 naučnih projekata. Diplomu fakulteta je steklo više od 500, a diplomu magistra i doktora nauka više od 30 stručnjaka Ulaskom u Bolonjski proces Katedra se u školskoj 2006/07 organizuje u okviru studijske grupe za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju osoba sa motoričkim poremećajima, pri Fakultetu za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju Univerziteta u Beogradu

15. HVALA NA PAŽNJI! NIJE POČELO SVE OD NAS!