AİLE HUKUKU

1. AİLE HUKUKU İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Aile Danışmanlığı Sertifika Programı Prof. Dr. Yasemin Işıktaç

2. BOŞANMA Eşler hayattayken, kanunda öngörülmüş olan bir sebebe dayanarak, birinin açacağı dava sonucunda evlilik birliğine hakim kararı ile son verilmesi boşanmadır.

3. BOŞANMA SEBEPLERİ Boşanma sebepleri özel ve genel sebepler olmak üzere ikiye ayrılır.

4. BOŞANMA SEBEPLERİ Boşanmanın Özel Sebepleri • Zina, • Hayata kast, pek kötü muamele ya da onur kırıcı davranış, • Küçük düşürücü suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme • Terk • Akıl Hastalığı

5. BOŞANMA SEBEPLERİ Boşanmanın Genel Sebepleri • Evlilik birliğinin temelinden sarsılması • Eşlerin boşanma konusunda anlaşmaları • Ortak hayatın kurulamaması ya da fiili aykırılık şimdi sırası ile bu sebeplerin incelenmesine geçelim.

6. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ • Zina Zina, kusura dayalı, mutlak ve özel bir boşanma sebebidir. Kanun zinayı tanımlamıştır. Buna göre zina: Eşlerden birinin, evlilik birliği devam ederken karşı cinsten bir kişiyle isteyerek cinsel ilişkide bulunmasıdır. Tanımdan, isteyerek cinsel ilişki anlaşılır. Tecavüz hallerinde zinadan söz edilemez. Eşlerin eşcinsel ilişkileri zina bakımından boşanma sebebi değil, haysiyetsiz hayat sürme bakımından boşanma sebebi sayılır.

7. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ TMK açısından kadın ve erkeğin bir defa evlilik dışı cinsel münasebette bulunması yeterlidir. Zina, mutlak boşanma sebebidir. Saptandığında hakim boşanma kararı vermek zorundadır. Ayrıca, zinanın evlilik birliğini temelinden sarsmış olup olmadığı araştırılmaz.

8. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Zina Sebebiyle Boşanma Davası Açma Hak Düşüm Süresi Eş, zinayı öğrendiği tarihten itibaren altı ay içinde ve eylemden en çok beş yıl geçtikten sonra dava açamaz. Bu süre hak düşürücüdür. Ancak zina sebebi ile boşanma davası açma süresi geçse bile zina geçimsizlik sebebi oluşturuyorsa TMK m.166 uyarınca evlilik birliğinin temelden sarsdılması sebebiyle boşanma davası açılabilir.

9. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ 2. Hayata Kast, Pek Kötü Muamele ya da Onur Kırıcı Davranış TMK 161/1’e göre, “Eşlerden her biri diğeri tarafından hayatına kast edilmesi veya kendisine kötü davranılması ya da ağır derecede onur kırıcı davranışta bulunması sebebiyle boşanma davası açabilir” Burada sayılan haller mutlaka, kusura dayalı ve özel boşanma sebepleridir.

10. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Madde üç ayrı boşanma sebebi saymıştır: • Hayata Kast • Pek fena muamele • Onur kırıcı davranış

11. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Hayata Kast Hayata kast, bir eşin diğerine öldürme niyetini bazı fiilleriyle açıklamasıdır. Örneğin, yaralı bir eşin hayatını kurtarmak için gereğini yapmadığı durumlarda hayata kast sayılabilir. Sadece tehdit yeterli değildir. Öldürmeye teşebbüs eden eşin, bu sebeple ceza mahkemesinde mahkum edildiği hallerde mahkeme kararının hukuk hakimini bağlayacağı hususu BK m.53’e göre belirlenir.

12. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Pek Fena Muamele Pek fena muamele, diğer eşin vücut bütünlüğü ve sağlığına yönelik her türlü saldırıdır. Eşlerden birinin diğerini dövmesi, eve kapatması, aç bırakması, normal olmayan cinsel münasebete zorlaması pek fena muamele halleridir.

13. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Onur Kırıcı Davranış Eşlerden birinin diğerinin onuruna haksız ve ona hakaret etmek ve küçük düşürmek amacıyla yaptığı saldırıdır. Söz, yazı veya harekette bu kusuru ortaya çıkarabilir. Karşı cinsten biriyle birlikte olmak, evden kovmak, kadının hakkında kötü haber yazmak vb. hareketler onur kırıcı davranıştır.

14. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ TMK m.162 bu nedenlerle boşanma davası açma süreleri sebebin öğrenilmesinden başlayarak altı ay, sebebin ortaya çıkmasından beş yıl geçme ile dava açma hakkı düşer.

15. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ 3. Küçük Düşürücü Cürüm İşleme ve Haysiyetsiz Hayat Sürme Küçük Düşürücü Suç İşleme’de suçun küçük düşürücü olup olmadığı verilen cezaya göre değil, toplumdaki anlayışa göre hakim tarafından takdir edilecektir. Küçük düşürücü suçun, evlendikten sonra işlenmesi gerekmektedir.

16. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Haysiyetsiz Hayat Sürme’de ise genel olarak, randevu evi işletme, ayyaşlık, kumarbazlık, hayat kadını olarak çalışma haysiyetsiz hayat sürme olarak kabul edilmektedir. Kanun açık olarak hayat sürme’den bahsettiği için bir defalık bir haysiyetsiz davranış boşanma sebebi sayılmak için yeterli değildir.

17. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Her iki sebebin de eşlerden diğeri bakımından, birlikte yaşamayı kendisinden beklenemez hale getirmesi gerekmektedir. Örneğin, ikisi de hırsız ya da kumarbaz olan eşlerden hiçbiri diğeri aleyhine evlilik birliğinin kendisi için çekilmez hale geldiğini ileri sürerek boşanma davası açamaz.

18. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Her iki halde de boşanma davasının her zaman açılabileceği TMK m.163’te düzenlenmiştir.

19. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ 4. Terk TMK m.164’te yer alan düzenlemeye göre, “Eşlerden biri, evlilik birliğinden doğan yükümlülüklerini yerine getirmemek maksadıyla diğerini terk ettiği ya da haklı bir sebep olmadan ortak konuta dönmediği takdirde ayrılık, en az altı ay sürmüş ve bu durum devam etmekte ve istem üzerine hakim tarafından yapılan ihtar sonuçsuz kalmışsa, terk edilen eş boşanma davası açabilir. Diğerini ortak konutu terk etmeye sorlayan veya haklı sebep olmaksızın ortak konuta dönmesini engelleyen eş de terk etmiş sayılır.”

20. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Terk, bir eşin ortak hayata son vermesidir. Terk için üç şart sayılmıştır: • Eşlerden birinin ortak konutu (ortak hayatı) terk etmesi • Terkin en az altı ay sürmüş olması • Terk eden eşe hakim tarafından ihtarda bulunulması ve eşin buna rağmen dönmemesi

21. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Eşlerden birinin ortak konutu (ortak hayatı) terk etmesi - Ortak konut, evlilik birliğinin kendisine yüklediği görevleri yerine getirmemek amacıyla terk edilmiş olmalıdır. - Terk için haklı sebebin sonradan ortadan kalkması ve buna rağmen eşin ortak konuta dönmemesi gerekir. - Diğer eşi ortak konutu terke zorlama ya da haklı bir sebep olmadan onun ortak konuta dönmesini engelleme.

22. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Terkin en az altı ay sürmüş olması Terk fiilinin boşanmayı temin edebilmesi için en az altı ay sürmesi gerekir. Bu süre dolmadıkça, terke dayanılarak boşanma davası açılamaz.

23. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Terk eden eşe hakim tarafından ihtarda bulunulması ve eşin buna rağmen dönmemesi Boşanma davasının açılabilmesi için, terk eden eşe, iki ay içinde ihtar yapılmış olması ve bu ihtara rağmen eşin ortak konuta dönmemiş olması gerekir. İhtarda ayrıca dönmemenin sonuçlarının ne olacağı da yazılmalıdır. Gerekirse ihtar ilan yoluyla da yapılabilir.

24. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ 5. Akıl Hastalığı TMK m.165’e göre: “Eşlerden biri akıl hastası olup da bu yüzden ortak hayat diğer eş için çekilmez hale gelirse, hastalığın geçmesine olanak bulunmadığı resmi sağlık kurulu raporuyla tespit edilmek koşuluyla bu eş boşanma davası açabilir.”

25. ÖZEL BOŞANMA SEBEPLERİ Akıl hastalığının boşanma sebebi olabilmesi için üç şart var olmalıdır: • Akıl Hastalığının evlilik sırasında var olması • Akıl hastası eşin iyileşmeyeceğinin resmi sağlık kurul raporuyla tespit edilmiş olması • Akıl hastalığı sebebiyle diğer eş için ortak hayatın çekilmez hale gelmesi Bu sebepten ötürü dava açılması herhangi bir süreye tabi tutulmamıştır.

26. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ 1. Evlilik Birliğinin temelinden Sarsılmış Olması TMK m.166/I ve II’ye göre, ortak hayatı sürdürme eşlerden beklenemeyecek derecede evlilik birliğini temelinden sarsmışsa, bu durum boşanma davası açılmasına sebep olur. Bu boşanma sebebinin var olup olmadığını hakim takdir eder. Bu sebeple boşanma davası açılması için eşlerde kusur şartı aranmaz.

27. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Evlilik birliğinin temelinden sarsılmış olması nedeniyle boşanma davası açabilmek için üç şart aranmaktadır: • Evlilik birliği temelinden sarsılmış olmalıdır. • Evlilik birliğinin temelinden sarsılması en az eşlerden biri için ortak hayatı sürdürmesi beklenemeyecek derecede olmalıdır. • Davalı eşin, davacı eşin daha kusurlu olduğunu ileri sürmemiş ya da ileri sürülen itiraz kabul edilmemiş olmalıdır.

28. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılmış Olması Evlilik birliğinin temelinden sarsılmış olmasıyla kastedilen eşler arasında önemli fikir ve duygu ayrılığının olmasıdır. Evlilik birliğinin temelinden sarsıldığı hallerin büyük bir çoğunluğunu geçimsizlik şeklinde ifade etmek mümkündür.

29. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Eşlerden En Az Biri İçin Ortak Hayatın Sürdürülmesinin Kendisinden Beklenemeyecek Durumda Olması Evliliği temelinden sarsan olay, eşlerden her ikisi ya da sadece biri için ortak hayatı sürdüremeyeceği derecede ağır olmalıdır. Bu şartın gerçekleşip gerçekleşmediğini hakim takdir edecektir. Hakim burada, davacı yönünden subjektif olarak birlikte yaşamayı haklı gösterip göstermeyeceğine bakacaktır.

30. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Davalının, davacının daha kusurlu olduğu itirazını ileri sürmemiş ya da ileri sürülen itiraz kabul edilmemiş olmalıdır. Evlilik birliğinin temelinden sarsılmış olması eşlerin kusuruna dayanmamakla birlikte, TMK m.166/II uyarınca davalı eşe, kusuru ileri sürerek davaya engel olma hakkı tanınmıştır. Davalı, kusurlu olsun ya da olmasın, evliliğin temelinden sarsılmasına sebep olan olayda davacı eşin daha kusurlu olduğu itirazında bulunabilir.

31. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ 2. Eşlerin Anlaşması TMK m.166/III’e göre “Evlilik birliği en az bir yıl sürmüş ise, eşlerin birlikte başvurması ya da bir eşin diğerinin davasını kabul etmesi halinde evlilik birliği temelinden sarsılmış sayılır.”

32. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Anlaşmalı boşanmaya karar verilebilmesi için dört şart öngörülmüştür: • Evlilik en az bir yıl sürmüş olmalıdır. • Boşanmak için eşler mahkemeye ya birlikte başvurmalı ya da bir eş diğerinin açtığı bolanma davasını kabul etmelidir. • Hakim tarafları bizzat dinlemelidir. • Tarafların yaptıkları anlaşma hakim tarafından uygun bulunmalıdır.

33. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Evlilik En Az Bir Yıl Sürmüş Olmalıdır Bu şart çok kısa süreli evlilik yapma ve sonra boşanma anlaşması ile hakime başvurmayı engellemek amacıyla konulmuştur. Bu şart ile, tarafların birbirlerini daha iyi tanımadan boşanmaları engellenmek istenmiştir.

34. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Boşanmak için eşler ya birlikte mahkemeye başvurmalı ya da bir eş diğerinin açtığı boşanma davasını kabul etmelidir. Bir eşin, diğer eşin açtığı boşanma davasını kabul etmesi, sadece evlilik birliğinin temelden sarsılmasına dayanarak açılan boşanma davalarında değil, diğer boşanma sebeplerine dayanarak açılan boşanma davalarında da söz konusu olabilir.

35. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Hakimin Tarafları Bizzat Dinlemesi Bu şart, hakimin boşanmaya karar verebilmesi için tarafların iradelerini serbestçe açıklayıp açıklamadıklarını kontrol için konulmuştur. Taraflar davada bir avukat ile temsil edilseler de hakim tarafları huzuruna çağıracak ve onları bizzat dinleyecektir.

36. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Yapılan Anlaşmanın Hakim Tarafından Uygun Bulunması Tarafların anlaşmalı boşanma için evliliğin mali sonuçları ve çocukların durumuna dair, yazılı olmasa da, bir anlaşma yapmaları gerekmektedir. Anlaşma sözlü ise, zapta geçirilir. Hakim taraflarca düzenlenen anlaşmayı uygun bulursa boşanmaya karar verecektir.

37. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ 3. Ortak Hayatın Kurulamaması ya da Fiili Aykırılık TMK m.166/IV’e göre, “Boşanma sebeplerinden herhangi biriyle açılmış bulunan davanın reddine karar verilmesi ve bu kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç yıl geçmesi halinde, her ne sebeple olursa olsun ortak hayat yeniden kurulamamışsa evlilik birliği temelinden sarsılmış sayılır ve eşlerden birinin istemi üzerine boşanmaya karar verilir.”

38. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Ortak hayatın kurulamaması ya da fiili aykırılık nedeniyle boşanmaya karar verilebilmesi için üç şartın gerçekleşmesi aranır. • Daha önce herhangi bir boşanma sebebine dayanarak açılan davanın reddedilmiş olması, • Boşanma talebinin reddi kararının üzerinden üç yıl geçmiş ve bu süre içinde her ne sebeple olursa olsun ortak hayat kurulamamış olmalıdır. • Eşlerden birinin boşanma davası açılmış olması gerekir.

39. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Daha önce herhangi bir boşanma sebebine dayanarak açılan davanın reddedilmiş olması Eğer daha önceden açılıp da reddedilmiş bir boşanma davası yoksa, eşler ne kadar süredir ayrı yaşıyor olurlarsa olsunlar, bu nedene dayanılarak boşanma davası açılamaz.

40. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Boşanma talebinin reddi kararının üzerinden üç yıl geçmiş ve bu süre içinde her ne sebeple olursa olsun ortak hayatın kurulamamış olması Bu üç yıllık süre, yeni boşanma davası açıldığı zaman dolmuş olmalıdır. Üç yıl içinde eşlerin zaman zaman bir araya gelmeleri ortak hayatın kurulduğu anlamına gelmez.

41. GENEL BOŞANMA SEBEPLERİ Eşlerden birinin boşanma davası açmış olması Bu yeni davayı, eşlerden herhangi biri açabilir. Reddedilen davada davacı ya da davalı olmak, evlilik birliğinin temelden sarsılması ya da ortak hayatın yeniden kurulamamasında kusurlu ya da kusursuz olmak, davayı açma yönünden önemli değildir.

42. BOŞANMA DAVASI HAKKINDA GENEL BİLGİLER • Boşanma Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme TMK m.168’e göre, Boşanma (ve ayrılık) davasında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri ya da boşanma davasının açılmasından önce son defa altı aydır birlikte oturdukları yer mahkemesidir.

43. BOŞANMA DAVASI HAKKINDA GENEL BİLGİLER 2. Görevli Mahkeme Boşanma davalarında görevli mahkeme, Aile Mahkemeleridir. Aile Mahkemeleri, derece itibariyle, Asliye Hukuk Mahkemesi derecesindedir.

44. BOŞANMA DAVASI HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3. Taraflar ve Dava Ehliyeti Boşanma davasının tarafları eşlerdir. Yani, davacı da davalı da ancak eşler olabilir. Bu bakımdan, boşanma davası açma hakkı, kişiye mutlak anlamda sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Eş, sınırlı ehliyetsiz, yani ayırt etme gücüne sahip kısıtlı da olsa, davayı yasal temsilcisinin rızasını almadan açabilir ya da savunmada bulunabilir.

45. Boşanma Davası Sırasında Alınacak Önlemler TMK m.169’a göre, “Boşanma veya aykırılık davası açılınca hakim, davanın devamı süresince gerekli olan, özellikle eşlerin barınmasına, geçimine, eşlerin mallarının yönetimine ve çocukların bakım ve korunmasına ilişkin geçici önlemleri re’sen alır”

46. Boşanma Davası Sırasında Alınacak Önlemler Bu önlemler üç biçimde ele alınmaktadır: • Eşlerin barınması ve geçimi için alınacak önlemler • Eşler arasındaki mali ilişkilere yönelik önlemler • Çocuklara ilişkin alınacak önlemler

47. Boşanma Davası Sırasında Alınacak Önlemler Eşlerin barınması ve geçimi için alınacak önlemler Boşanma davasının açılması eşlere ayrı yaşama hakkını verse de evlilik birliği devam ettiğinden eşlerin birbirlerine karşı yükümlülükleri de devam eder. Eşlerden birinin geçimini idame ettirmesinde güçlük doğuyorsa ve aralarında bakım giderlerine ilişkin anlaşamamışlarsa hakim eşlerden birinin diğerinin geçimi için ne miktarda katkı sunacağına karar verir. Eşin, diğer eşe dava devam ettiği sürece yapacağı bu yardıma uygulamada tedbir nafakası denilmektedir.

48. Boşanma Davası Sırasında Alınacak Önlemler Eşler arasındaki mali ilişkilere yönelik önlemler Hakim, açılmış olan boşanma ya da ayrılık davası sırasında eşlerin mallarıyla ilgili olan önlemleri de almalıdır. Ancak, eşler anlaşmayla mal ayrılığını seçmişlerse böyle bir önlem alınmasına gerek yoktur.

49. Boşanma Davası Sırasında Alınacak Önlemler Çocuklara ilişkin alınacak önlemler Boşanma davası sırasında eşler ayrı yaşayacakları için, çocukların hangi eşin yanında kalacağı, diğer eşin bunların geçimine nasıl katkıda bulunacağı hakim tarafından belirlenir ve buna iştirak nafakası denilmektedir. Bundan başka, kişisel ilişkilerin nasıl devam edeceği de hakim tarafından belirlenir. Velayetin kaldırılmasını gerektiren bir sebep yoksa velayet her iki eş yönünden de devam eder.

50. Boşanma Davası Sonunda Verilecek Karar Boşanma davası sonucunda hakim, davanın reddine, boşanmaya ya da ayrılık kararına hükmedebilir. Yukarıda sayılan boşanma nedenleri somut olayda gerçekleşmişse hakim boşanmaya hükmedecektir. Hakim, ortak hayatın yeniden kurulması ihtimalini görürse ayrılık kararı da verebilir. Burada özel olarak boşanma kararının sonuçları üzerinde durulmalıdır.