FRONTAL KORTEKS İŞLEVLERİ VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

1. FRONTAL KORTEKS İŞLEVLERİ VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

2. Bilgi İşleme süreci

3. Dikkat İstem Planlama/Strateji İzleme Baskılama İçgörü İstem Hata tarama Somatik dikkat Çeldiricileri baskılama Duygulanım Ödül Risk davranışı Karar verme

4. Shallice and BurgessTen uyarlanmıştır (1996) Soruna yönelim fazı Gecikmiş niyet belirleme gerçekleştirimi Sorunu özümseme düzeyi İçerik zamanlaması Amaç oluşturma süreci Strateji üretimi fazı İlerleyici derinleştirme fazı Episodik Bellek Geri Çağrımı Spontan Şema Üretimi Çözümü kontrol etme fazı Davranış Niyet belirleyici etkinlik Yeni şemanın geçici yerleştirimi Özel amaçlı işler bellek Yeni şemanın değerlendirilmesi İzlemeŞemanın reddi

5. Frontal Lob Süreçleri • Dikkat ve bellek • İstem • Planlama • Strateji oluşturma ve uygulama • İzleme/Hata kontrolü • Veri haline getirme • Baskılama • Karar verme

6. Frontal Lob Süreçleri • Kavram üretme • Motor programlama • Set değiştirme • İşler bellek • Risk alma

7. Prefrontal bölgenin işlevleri • Gelecekteki eylemin sonuçlarını öngörebilmek • Uygun motor tepkiyi seçmek • Bedenden ve dış dünyadan gelen duyuları birleştirmek • Yeni sorunlara çözüm üretmek, davranışı planlamak ve düzenlemek (yönetsel işlev) • Davranışların zaman içindeki ardışıklığını sağlamak • Working memory’i (işler belleği oluşturmak)

8. Prefrontal Korteks ve Yönetici İşlevler • İşler bellek • Kendine yönelik konuşmanın içselleştirilmesi • Duyguların kontrolü, motivasyon ve uyanıklık durumu • Yeniden yapılandırma

9. Yönetici işlevler • Kompleks davranışlar, yeni durumlara uyumsal bir şekilde davranışsal tepki verme yeteneği ve birçok bilişsel, duygusal sosyal becerinin edinilmesini gerektirir

10. Yönetici işlevlerin bileşenleri • İstem • Planlama • Amaca yönelik eylem • Etkili performans

11. İstem • Kompleks etkinlikleri nasıl yapılacağı konusunda bilgi verilmeksizin yapma kapasitesi • Araç kullanımı • Yiyecek arama • Uzun süreli amaçları gerçekleştirme kapasitesi

12. İstem muayenesi • Kendini farketme kapasitesi muayenesi • Fiziksel durumunun farkında olma • Çevrenin ve durumun farkında olma • Sosyal farkındalık

13. Amaca yönelik davranış • Bilişsel kontrolle sağlanır • PFK’in duyu, bağlantı ve motor sistemleri ile ilişkilidir • Niyet ya da planın, bireyin kendisinin yönlendirdiği üretici kompleks bir davranışa çevrimi • Tinkertoy Test (Lezak, 1982)

14. Bilişsel kontrol • Dikkat • İnhibisyon • İşlem belleği • Eylem zamanlaması ve sıralaması • Duygu kontrolu (self-regulation)

15. Prefrontal Korteksin Dikkat İşlevi • Uyaranın keşfedilmesi (odaklanma) • Saptanan uyaranın kodlanması veya işlenmesi • İlgili uyarana dikkat devam ederken diğer uyaranların filtre edilmesi • Uygun olduğunda dikkatin kaydırılması • İstemsiz kaymaların engellenmesi (distraktibilite) • Giren bilgiye bir yanıt oluşturulması

16. Dikkatin sürdürülmesi orbitofrontal korteks tarafından gerçekleştirilir. • Sebatlılık • Enferans direnci, uygunsuz cevabın inhibisyonu

17. PFL Motor sistem, Bazal gangliyonlar serebellum Bağlantı korteksi İşler bellek Seçici dikkat Depolama Singulat Duygusal yaşantı Duygusal kodlama Birleştirme Uyarılma Hipokampus Talamus Amigdala Düşünme ve eylem Duyusal uyaran Hipothalamus Duygu ifadesi Endokrin Otonomik

18. Prefrontal alanların lezyonunda • Genel zeka, algı, uzun süreli bellek sağlam kalırken, günlük yaşamı sürdürmek için gerekli olan plan yapma ve günlük aktiviteleri düzenleme becerisi bozulur.

19. Prefrontal Hasar • Başlatma sorunları • Zihinsel ve davranışsal değişiklikler yapabilme zorlukları • Durdurma sorunları • Kişisel farkındalıkta yetersizlik • Somut ve açık tavır

20. Prefrontal alanların lezyonunda • Orbitofrontal hasarda dizinhibisyon • Dorsolateral hasarda sosyal ilgisizlik, inisiyatif yokluğu,edilgenlik • Kombine hasar

21. VMPFK HasarıPhineus Gage

22. PFK İşlevlerinin NPT ile değerlendirilmesi

23. Yönetici işlevler • Rutin olmayan koşullarda davranışın optimizasyonunu sağlar • Planlama - birçok görevin planlanması • İnhibisyon- önceki güçlü uyaranın • Genelleştirme - yeni tepki seçeneklerini • Değiştirme - bir tepkiden diğerine geçiş

24. Dikkatin sürdürülmesi • Sebatlılık • Enferans direnci, uygunsuz cevabın inhibisyonu

25. Sebatlılık • Akıcılık testleri (kategorik, şekil) • Geriye diziler (aylar geriye, 100’den geriye 7’lik dizi)

26. Enferans direnci, uygunsuz cevabın inhibisyonu • İz sürme (Trail making) testi • Stroop testi • Yap- yapma işlemi • Alternan Diziler Testi (Luria)

27. F Trail Making Test A C G E B D H A

28. D Trail Making Test B A 4 1 2 B C 3

29. İz sürme testi ne ölçer? • Esneklik ve set değiştirme kapasitesi • Kendini monitorize etme • Hız • Perseverasyon

30. Stroop testi • Okuma hızı • İnhibisyon (dlPFK & orbital PFK) • Seçici dikkat

31. Yürütücü işlevler • Planlama-sıralama Uyaran ile davranışsal tepki arasına bir gecikme süresi uygulandığında performansın değerlendirilmesiyle gerçekleştirilir.

32. Planlama-sıralama • Hanoi testi • Londra Kulesi testi • Saat Çizme Testi

33. Hanoi kulesi testi • Farklı büyüklüklerde ve renklerde halkaların her birinin birinci çubuktan üçüncüye geçirmesi istenir. Ancak hiçbir halka en küçük halkanın üstünde yer almamalı, bitişte de halkalar başlangıçtaki dizilimde olmalıdır.

34. Londra kulesi testi • Üç farklı renkteki yer değiştirebilir topa ilk pozisyon verilir. Denekten mümkün olan en az sayıda hareketle topları hedeflenen konumlara getirmesi istenir.

35. Yürütücü işlevler • Akıl yürütme, soyutlama, zihinsel esneklik • Wisconsin kart eşleme testi • Görsel-Sözel test • WAIS-R ikili benzerlikler alt testi • Raven’in standart matrisleri testi • Atasözü yorumlama

36. Wisconsin Kart Dizimi Testi • Değişen durumlara göre strateji değiştirebilmeyi ölçer. Deneğe her biri farklı renk ve şekil içeren 60 kart verilir. • Kartları örnek dizilimin altına dizmesi istenir. • Dizim tekniğini test edenin onaylayıp onaylamamasından bulmaya çalışır. • Dizim düzeni sırasıyla renk, form ve sayı şeklinde olmalıdır.

37. Wisconsin Kart Dizimi Testi • Denek doğru stratejiyi saptayıp 10 kart dizdikten sonra kural değiştirilir, yeni kuralı bulması istenir.

38. WCST ne ölçer? • Problem-ölçme • Hipotez test etme • Mental esneklik • Set kurma • İnhibisyon • Dış geribildirime yanıt • Perseverasyon

39. Yapılandırma (Konstrüksiyon) • Şekil kopyalama testleri (Küp, Ev, Papatya kopya etme; Rey-Osterrieth Karmaşık Şekil Kopya etme) • Saat Çizme • WAIS Küplerle Desen alt Testi • Goldstein-Sheerer Küp-Desen Testi • Çubuk Kopya (veya Kibrit Çöpleriyle Kopya) Testleri

40. Rey-Osterrieth Complex Figure

41. Rey-Osterrieth Karmaşık Şekil Kopya Etme ne ölçer? • Planlama • Organizasyon • Kendini monitorize etme • Görsel yapılandırma /Grafomotor beceriler

42. Dil Becerileri Boston Diagnostic Aphasia Examination Test (BDAE) ve bu temele oturan Türkçe testler Boston Naming Test (BNT) Token Test

43. İşlem belleği • 100’den geriye 7’şer saymak • “L-4-C-2-M-8” dizisinde önce harfleri, sonra rakamları sıralamak

44. PFK hasarları • Leteral orbital pre-frontal cortex • Irritability - Impulsivity • Mood lability - Mania • Anterior cingulate pre-frontal cortex • Apathy - Akinetic mutism • Dorsolateral pre-frontal cortex • Poor memory search - Poor set-shifting / maintenance • Temporal Lobe • Memory impairment - Mood lability • Psychosis - Aggression • Hypothalamus • Sexual behavior - Aggression