Gemeentelijke handhaving in het “groene” en “rode” spoor

1. Gemeentelijke handhaving in het “groene” en “rode” spoor Peter De Smedt Advocaat LDR Centrum voor Milieu -en Energierecht UGent Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving milieu ruimtelijke ordening

2. Handhaving in de gemeente : het voorspel … • Zullen we handhaven? • Waarom handhaven we? Wat handhaven we? Hoe handhaven we? • De “waarom”-vraag = de vraag naar de zingeving (regeltoepassing, veiligheidsgevoel, milieuwinst) • De “wat”-vraag = de vraag naar prioriteiten (ad hoc, gemeentelijk handhavingsprogramma) • De “hoe”-vraag = de stijl van handhaven

3. Handhaving in de gemeente : het voorspel … • Handhavingsstijlen? • Legalistische, strakke stijl of een (wat al te) flexibele stijl • Welke stijl? Afhankelijk van verschillende factoren: • wetgeving • welke marge? • welke instrumenten? • sociale werkelijkheid • belangen van de overtreder (vaak economisch, financieel) • belangen van derden (gehinderde, milieuvereniging, …) • belang van de gemeentelijke overheid (handhavingslast, draagvlak)

4. Welke gereedschap heb ik (nodig)?

5. Handhaving van de gemeente in het “groene” spoor • Bronnen • Milieuhandhavingsdecreet (Titel XVI DABM) • oorspronkelijke versie: 21 december 2007 (BS 29 februari 2008), uitbreiding en wijziging: 30 april 2009 (BS 25 juni 2009) • oorspronkelijk uitvoeringsbesluit: 12 december 2008 (BS 10 februari 2009), uitbreiding: (BS 25 juni 2009) • Inwerkingtreding: 1 mei 2009 (oorspronkelijke versie) en 25 juni 2009 (uitgebreide versie) • GAS (art. 119bis en 119ter van de Nieuwe Gemeentewet)

6. Bevoegdheidssfeer gemeenten milieuhandhaving (art. 34 MHB) Inrichtingen klasse 2 en 3, niet-ingedeelde inrichtingen en vrijevelddelicten: • Grondwaterdecreet • Milieuvergunningendecreet • DABM (MER) • Afvalstoffendecreet (art. 11-14, 17, 18 en 20) • Wet luchtverontreiniging • Wet oppervlaktewateren • Wet geluidshinder • …

7. Milieuhandhaving : handhavingsreactiegemeente Bestuurlijke handhaving Gerechtelijke handhaving [Let op bij GAS]

8. Milieuhandhaving handhavingsreactie gemeente • Bestuurlijke maatregelen • Wie? : • gemeentelijke toezichthouders (binnen toezichtsdomein – zie art. 34 MHB) • burgemeester (art. 60 MHB): art. 2 wet oppervlaktewateren, art. 12 afvalstoffendecreet, exploitatie zonder vergunning, klasse 2 in strijd met vergunningsvoorwaarden, klasse 3 in strijd met milieuvoorwaarden, art. 62 bodemdecreet • Wat ? regularisatiebevel, stakingsbevel, bestuursdwang • Kostenverhaal? Dwangbevelprocedure • GAS • Wat?: vaak bestuurlijke geldboete • Wie? Handhavingsambtenaar (boete) of CBS (intrekking, schorsing, sluiting)

9. Milieuhandhaving : handhavingsreactieburger Gerechtelijke handhaving Bestuurlijke handhaving

10. Milieuhandhaving : handhavingsreactie burger • Wie? • Diegene die rechtstreeks nadeel lijdt, die belang heeft bij beteugeling, milieuverenigingen • Wat? • Enkel bestuurlijke maatregelen, geen bestuurlijke geldboete • Hoe? • Erg formalistische procedure: verzoeker moet aannemelijk maken dat er een milieu-inbreuk of milieumisdrijf is, horen van vermoedelijke overtreder , beslissing binnen de 30 dagen • Beroep? • Door verzoeker, bij de minister, uitspraak binnen 90 dagen

11. Handhaving in het “rode” spoor • Bronnen • Decreet van 27 maart 2009 tot aanpassing en aanvulling van het ruimtelijk plannings-, vergunningen-, en handhavingsbeleid. • Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (BS 15 mei 2009) • Inwerkingtreding: 1 september 2009 • GAS (art. 119bis en 119ter van de Nieuwe Gemeentewet)

12. Bevoegdheidssfeer gemeenten stedenbouwhandhaving (art. 6.1.1. Codex RO) • Werken zonder/in strijd met vergunning • Instandhouden in RKW • Werken na schorsing - vernietiging - verval vergunning • Inbreuken op gewestplan, BPA, RUP, verordening • Miskenning informatieverplichting (makelaar, notaris, …) • Miskenning stakingsbevel

13. Stedenbouw : handhavingsreactiegemeente Gerechtelijke handhaving Bestuurlijke handhaving

14. Stedenbouwhandhavingsreactie gemeente • Stakingsbevel • Wie? O.a. door de gouverneur aangewezen ambtenaren van de gemeenten in zijn provincie • Wat? Dreigend stedenbouwmisdrijf (preventief, geen remediëring van misdrijf) • Verzet bij de rechter in kort geding • Herstelmaatregelen • Wie? College van Burgemeester en Schepenen • Wat ? aanpassingswerken, herstel in de oorspronkelijke toestand, meerwaardesom • Mogelijkheid tot minnelijke schikking en bemiddeling op verzoek van overtreder of rechtbank

15. Stedenbouw: handhavingsreactie burger Gerechtelijke handhaving Bestuurlijke handhaving

16. Hoe handhaven? • Welke handhavingsstijl? • afweging van belangen (overtreder, derden, overheid) • “beleidsruimte” bij handhavingsoptreden • Grenzen? • Beginselen van behoorlijk bestuur (evenredigheid) • Wettelijke bepalingen

17. Hoe handhaven? • Milieuhandhaving: • grote beleidsvrijheid, ruimte voor flexibele op “compliance assistance” gerichte handhaving en “gecontroleerd gedogen”, uitgebreid pallet aan maatregelen, geregelde procedure voor participatie van derden bij handhaving Goede voedselbodem voor groter draagvlak voor beleid en (dus) grotere nalevingsbereidheid, situatieve handhaving (“maatwerk”) en sneller optreden mogelijk • Ruimtelijke ordening: • beleidsruimte kleiner, keuze van herstelmaatregel beperkt door wettelijke hiërarchie en tussenkomst Hoge Raad voor Herstelbeleid, loopt nagenoeg uitsluitend via gerechtelijk spoor, vooral dadergericht en weinig oog voor participatie van derden bij handhaving Gevaar voor antagonisme tussen burger, bedrijven, overheid en sterk legalistische, formalistische handhaving

18. Enkele voorlopige conclusies • Milieuhandhavingsdecreet voorziet in een groter arsenaal aan instrumenten vooral in het bestuurlijk spoor • Betere waarborg voor een effectieve en efficiënte handhaving • … mits slim ingezet. Nood aan (georganiseerde) ervaringsuitwisseling. • Verkennen van nieuwe instrumenten? • Bemiddeling? (zie GAS, zie ook advies Minaraad) • Bestuurlijke transactie en bestuurlijke dwangsom (“lik-op-stuk”) • Op terrein overlappingen tussen milieu- en stedenbouwmisdrijven: • Nood aan nieuwe stijlen? Verkennen van vormen van interbestuurlijke of integrale handhaving?

19. Dank voor de aandacht