POWSZECHNA HISTORIA PRAWA - Anglia

1. POWSZECHNA HISTORIA PRAWA - Anglia dr Jan Halberda

2. Ciemne wieki… • I – V w. część Imperium Romanum • VII w. Heptarchia • IX w. początek najazdów duńskich • 1066 r. inwazja Wilhelma Zdobywcy

3. LegesBarbarorum • ok. 600 r. – ustawa Etelberta, króla Kentu • Schyłek IX w. – ustawa Alfreda Wielkiego, króla Wessexu Spisy prawa germańskiego; brak wpływów prawa rzymskiego/prawa kanonicznego; język staroangielski (a nie łacina). Ograniczenie krwawej zemsty.

4. Źródła powstania prawa • Lokalne prawa zwyczajowe, • Orzecznictwo sądów westminsterskich (commonlaw), • Ustawodawstwo króla i parlamentu (statutelaw), • Orzecznictwo kanclerza (equity law)

5. Prawo stanowione XII w. – reformy Henryka II (asyzy i konstytucje clarendońskie, 1164) 1215 – Wielka Karta Swobód Jana bez Ziemi XIII w. – statuty (stąd: statute law) Edwarda I „angielskiego Justyniana” XVI w. – ustawodawstwo Henryka VIII XIX w. – tzw. akty konsolidacyjne Zakres regulacji w średniowieczu: procedura, karne, nieruchomości (nawiązywanie do dobrych starych praw Edwarda Wyznawcy).

6. św. Edward Wyznawca (5 stycznia)

7. Magna Charta Libertatum (1215) • powołanie ogólnej rady królestwa decydującej o nakładaniu podatków, • iusresistendi, • nietykalność osobista, • prawo do sądu (stała siedziba sądu), • sąd parów, • zakaz zawierania małżeństw „międzystanowych”, • wymóg zgody rodziców na małżeństwo.

8. Pierwsze wieki parlamentu • 1264 – zwołanie przez Henryka III • skład – Izba Lordów, Izba Gmin • procedury impeachment, act of attainder • absolutyzm Tudorów (akt o supremacji – 1534, statut o proklamacjach – 1539)

9. Rewolucja angielska (XVII w.) • Petycja o prawo – 1628 (zakaz nakładania podatków bez parlamentu i uwięzienia bez sądu) • Wielka remonstrancja – 1641 (zakaz rozwiązania parl., nakaz zwołania po 3 l., votum zaufania) • Republika – 1649-1660 • Instrument rządzenia – 1653 • Restauracja Stuartów, prawo suspensy i dyspensy • Habeas Corpus Act – 1679

10. „Król panuje, a nie rządzi” • Chwalebna Rewolucja – 1688 • Bill of Rights – 1689 (wymóg zgody parl. na wojsko/sądy/podatki, nie- suspensa/dyspensa, wolne wybory, zakaz kar okrutnych) – podstawa monarchii ograniczonej • Ustawa sukcesyjna – 1701 (zasady dziedziczenia korony, związanie króla ustawą, niezawisłość sądów, zakaz ułaskawienia w impeachment) • Utrata prawa sankcji – ostatnio w 1707 • System gabinetowo-parlamentarny (XVIII w., kontrasygnata, odp. polityczna i konstytucyjna)

11. Początkicommon law • Sądy centralne w Westminster (od XIII w.): • Sąd Ławy Królewskiej (Court of King’sBench), • S. Spraw Pospolitych (Court of Common Pleas), • Sąd Szachownicy (Court of Exchequer). • stopniowe ujednolicanie prawa, • nawiązywanie do wcześniejszych orzeczeń

12. Kontekst jurysdykcyjny • Sądy lokalne (seciny, hrabstwa), działające od niepamiętnych czasów, stosujące lokalne zwyczaje. Właściwość: wszystkie sprawy, wyłączność co do nieruchomości. • Sądy lenne. Integracja z s.lokalnymi. • Sądy kościelne. Sprawy „złamania wiary”. • Nowy konkurent – sąd królewski.

13. Zakres właściwości sądu królewskiego • Wąska sfera tzw. King’spleas: spory między bezpośrednimi wasalami króla (pr.nieruchomości), złamanie pokoju królewskiego (pr.karne). • Rozszerzenie właściwości curiaregisza Henryka II (1154-1189) ->

14. Reformy Henryka II • Zasada Falsejudgmentis a King’splea. • Wielka asyzaw procesach o własność ziemi jako alternatywa dla pojedynku sądowego. • Małe asyzystanowią początek ewolucji ku procesowi posesoryjnemu. Środek przeciwko „niedawnemu wyzuciu z władztwa”. • Wysyłanie w teren sędziów asyzalnych. • Powiązanie obowiązku stawiennictwa pozwanego z przedstawieniem rytu przez powoda.

15. Czym był ryt ? • Sąd królewski – teoretycznie – stanowił komisję specjalną powołaną przez króla do rozpatrzenia danej sprawy, na zasadzie wyjątku od zasad ogólnych (właściwości sądu lokalnego). • Upoważnieniem do zajęcia się sprawą był ryt. • Zakaz tworzenia nowych i modyfikowania rytów od XIII w. = zakaz zmiany prawa. • Zasada ubi remedium ibiius. Skostnienie i sformalizowanie common law. W kierunku prawa precedensów…

16. Przykłady rytów (XII w.): „The king to thesheriffgreeting. Command (Praecipe) N. thatwithoutdelayherender to R. one hide of land insuch-and-such a village, of whichthesaid R. complainsthattheaforesaid N. hasdispossessedhim; and unlesshe do so, summonhim by goodsummoners to attendbefore me or my justices … to show whyhehasfailed to do this.”

17. Niezmienność treści rytów: • Formuła vi et armis contra pacemw treści rytu trespass: • RattlesdenevsGrunestone (1317): “the aforesaid Richard and Mary with force and arms drew off a great part of wine from the aforesaid tun, and instead of the wine so drawn off they filled the tun with salt water so that all the wine became rotten and was altogether destroyed to the grave damage to this Simon and against the [king’s] peace”; • Colanvs West (1367): “with force and arms, namely swords etc., he so improvidently drove a certain cart…, that a certain piece of timber fell upon the aforesaid Christine and knocked her to the ground… against the peace of the lord king” (za: J. Baker, S. Milsom, Sources…, s. 300-304).

18. Wolny rynek usług sądowych • Powód często dysponował alternatywą: czy wystąpić do sądu królewskiego czy do innego. • Rywalizacja między sądami – siła zamachowa rozwoju. • Zalety sądu królewskiego: • Przymus stawiennictwa pozwanego przed sądem, • Racjonalne środki dochodzenia do prawdy (ława zamiast przysięgi/pojedynku/ordaliów), • Fachowość sędziów, • Skuteczne środki egzekucyjne.

19. Bariera 40 szylingów • Sprawa wozów z sianem: zapłata 6 szylingów za dwa pełne wozy siana oraz zwrot pożyczki w kwocie 34 szylingów = 40 szylingów.

20. Equity Szczególne uprawnienia króla do orzekania wbrew common law. Działalność kanclerza -> Sąd Kanclerski (XIV w.). Orzekanie na „zasadach słuszności” (equity), przełamywanie formalizmu surowego common law. Ochrona nowych sytuacji prawnych. Equity wg Johna Seldena (XVII w.). Brak pewności prawa. Tworzenie się systemu equity (XVII w. – XVIII w.) –powstał zespół reguł skostniałych i sformalizowanych jak common law. Przewlekłość procesu. Dualizm dwóch powszechnych systemów prawnych.

21. Equity Niektóre nowe instytucje prawne wykształcone przez orzecznictwo Sądu Kanclerskiego: Prawo powiernictwa – trustów (rozdzielenie własności prawnej od ekonomicznej). Wady oświadczenia woli (błąd, przymus, groźba). Ochrona umów konsensualnych – wpływ nauki prawa kanonicznego (pacta suntservanda).

22. Dlaczego Anglia oparła się recepcji iuscivile? • W XII-XIII w. istniało już prawo „powszechne” (common law), które spełniało rolę ujednolicającą – tak jak potem na Kontynencie prawo rzymskie. • Nauczanie prawa rzymskiego na uniwersytetach w Oxford i Cambridge; podręcznik Vaccariusa pt. Liber pauperum. Nauczanie prawa rodzimego w inns of court(trzeci uniwersytet). • Rozwój od XIV w. systemu equity uzupełniającego braki common law. (Nowe instytucje prawne.) • Opozycja baronów. Common law to w XIII w. przede wszystkim land law. Zjazd w Merton (1236): „nolumuslegesAngliaemutari”.

23. Źródła poznania prawa Records(od XII/XIII w.) – urzędowy protokół sądowy, zapis treści rytów. L. Yearbooks(XIV-XVI w.) – prywatne krótkie notatki z procesów (kwestie formalnoprawne). Anon. French-Law. Reports(od XVI w.) – prywatne relacje z procesów (z czasem przejście do prawa materialnego). Edward Coke. FL, E.

24. Books of authority RanulfGlanville, O prawach i zwyczajach Anglii za czasów Henryka II (schyłek XII w.), Henry Bracton, O prawach i zwyczajach Anglii ksiąg pięć (poł. XIII w.), Thomas Littleton, Tenures(XV w., prawo nieruchomości), John Fortescue, O pochwale praw Anglii (XV w., dialog między kanclerzem a następcą tronu), Christopher St.Germain, Doktor i Student (XVI w., dialog), Edward Coke, Instytucje prawa Anglii (XVII w.), William Blackstone, Komentarz prawa Anglii (XVIII w.).