ETKİLEŞİM (THE INTERACTION)

1. ETKİLEŞİM (THE INTERACTION) Tuğba ALTAN BTÖ611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi

2. Giriş • Etkileşim modelleri • Kullanıcı ve sistem arası tercümeler. • Ergonomi • Etkileşimin fiziksel nitelikleri. • Etkileşim çeşitleri • kullanıcı/sistem dialogunun doğası • Bağlam • sosyal, örgütsel, motivasyonel Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

3. Kullanıcı Sistem Etkileşim Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimdir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

4. Etkileşimde iki ana katılımcı vardır: Kullanıcı Sistem İkisi de karmaşıktır ve iletişim yönünden birbirlerinden farklıdırlar. Etkileşim Modelleri Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

5. Etkileşim Modelleri • Başarılı bir etkileşim için arayüz, kullanıcı ve sistem arasında iyi bir tercüman olmalıdır. • Bu noktada etkileşim modelleri yol göstericidir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

6. Etkileşim Modelleri • Norman Modeli en etkili modeldir. • Uygulama-Değerlendirme Döngüsü • Bu model genişletilerek diğer modeller ortaya konulmuştur. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

7. Etkileşim Modelleri • Etkileşimle ilgili bazı terimler • Goal: desiredoutputfrom a performedtask • Domain: an area of expertiseandknowledge in somereal-worldactivity • Task: operetiontomanipulatetheconcepts of a domain • Intention: specificactionrequiredtomeetthegoal. • CoreLanguage: Sistemin Dili • TaskLanguage: Kullanıcı Dili Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

8. Hedef Uygulama Değerlendirme Sistem Etkileşim Modelleri • Uygulama-Değerlendirme Döngüsü • En etkili modeldir çünkü insan ve bilgisayar arasındaki etkileşimi sezgisel olarak algılamamıza en yakındır. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

9. Etkileşim Modelleri • Uygulama-Değerlendirme Döngüsü • Kullanıcı yapacağına karar verir, • Bilgisayar arayüzü ile bunu uygular, • Uygulama sonucunu gözlemler, • Sonucu değerlendirerek sonraki adıma karar verir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

10. Etkileşim Modelleri • Norman Modeli Basamakları: • Hedefi belirlemek HEDEF • Amacı şekillendirmek • Yapılacak eylemlerin sırasını belirleme UYGULAMA • Eylemleri gerçekleştirmek • Sistemin durumunu kavramak • Sistemin durumunu yorumlamak • Amaç ve hedef doğrultusunda sistem durumunu DEĞ. değerlendirmek. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

11. Etkileşim Modelleri • Norman bu etkileşim modelini neden bazı arayüzlerin kullanıcısına sorunlar yarattığını açıklamak için kullanmaktadır. • Bu sorunları uygulama uçurumlarıve değerlendirme uçurumları olarak adlandırmaktadır. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

12. Etkileşim Modelleri • Uygulama Uçurumları • Kullanıcının hedefe ulaşmak için planladığı eylemler ile sistemin yapılmasına izin verdiği eylemler arasındaki farktır. • Değerlendirme Uçurumları • Kullanıcının beklentisi ile sistemin fiziksel sunumu arasındaki uzaklıktır. Kullanıcı sistemin sunumunu kendi hedefi doğrultusunda kolayca değerlendirebiliyorsa bu uçurum küçüktür. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

13. İnsan Hataları (Kayma ve Yanılgılar) • Kullanıcı sistemi anladığı ve amacına ulaşmak için neler yapacağını bildiği halde kazayla yanlış zamanda bir tuşa basabilir. Burada kayma (slip) oluşur. • Bu tür hataların önüne geçmek için daha iyi bir ekran tasarımı vb. yapılabilir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

14. İnsan Hataları (Kayma ve Yanılgılar) • Kullanıcı sisteme hakim değilse amaca ulaşmak için ne yapması gerektiğini tam olarak bilemez. Buna da yanılgı (mistake) denir. • Yanılgıların önüne geçmek için kullanıcının sistemi daha iyi anlaması gerekir. Düzeltilmesi zordur. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

15. Ç Çıkış S Sistem Dili U Kullanıcı Dili G Giriş Etkileşim Çerçevesi(Abowd ve Beale) Sunum (Presentation) Gözlem (Observation) Performans (Performance) Söyleme,Bildirme (Articulation) Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

16. Etkileşim Çerçevesi • Etkileşimde 4 ana tercüme çeşidi vardır. • Kullanıcı giriş birimine yapmak istediklerini bildirir. • Giriş birimi sistemin anlayacağı dile tercüme eder ve işlem görülür. • Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile tercüme eder. • Çıkış birimi de kullanıcın anlayacağı dile tercümesini yapar. • Kullanıcı da sonucu görerek değerlendirmesini yapar. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

17. Etkileşim Çerçevesi • Burada esas olan diller arası tercümelerin sağlıklı yapılabiliyor olmasıdır. • Tasarlanan sistemlerde dikkat edilmesi gereken ve sorunların yaşanmasına neden olan burada yapılan tercüme hatalarıdır. • Bununla birlikte karşılıklı iletişimi kolaylaştırıcı adımlar da atılmalıdır. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

18. Ergonomi • Etkileşimin fiziksel nitelikleridir. • Kontroller nasıl tasarlanacak • Etkileşimin olacağı fiziksel çevre • Ekranın fiziksel kalitesi vb. • Etkileşimin insan faktörü olarak bilinir. • Bunların yanında insan psikolojisi ve sistem kısıtlılıkları ile de ilgilidir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

19. Ergonomi Kontrol ve Göstergelerin Düzenlenmesi • Kontroller ve göstergeler kolay erişim için mantıksal olarak gruplanmalıdır. • Basit uygulamalar için çok önemli görülmeyebilir ancak hayati önem taşıyan sistemler için çok önemlidir. Örn: hava kontrol kuleleri, uçaklar, … • Kritik önemi olmayan sistemlerde de bu tarz gruplamalar yapılması daha iyidir, çünkü kullanıcının işini kolaylaştırmak, kullanıcıyı uğraştırmamak esastır. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

20. Ergonomi • Kontrollerin gruplandırılması : • İşlevsel : Birbirleriyle ilgili işlevleri olan kontrollerin gruplandırılması, • Sıralı : Sıralı yapılması gereken işleri gerçekleştiren kontrollerin sıraya konulması. • Frekans(Sıklık) : Kullanım sıklığına göre, en sık kullanılan kontrollerin kolay erişilebilmesini sağlayan gruplandırma. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

21. Ergonomi • Gruplandırma işlemlerine ek olarak sistem de kullanıcının pozisyonuna uygun düzenlenmiş olmalıdır. • Önemli uyarılar göz hizasında olmalıdır. • Kontroller arasında yeterince boşluklar bırakılmış olması gereklidir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

22. Ergonomi Etkileşimin Fiziksel Çevresi • Sistem nerede kullanılacak? • Sistem kim tarafından kullanılacak? • Kullanıcı oturacak mı, ayakta mı duracak? • Örnek verecek olursak hazırlanan sistemi kullananlar; • Fiziksel olarak küçükse de tüm kontrollere ulaşabilsin, • Fiziksel olarak büyükse de ortamda sıkışmasın. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

23. Ergonomi Sağlık Sorunları • Bilgisayar kullanımı riskli bir iş olarak düşünülmeyebilir ancak tasarımın neden olabileceği sağlık ve güvenlik sorunlarını akıldan çıkarmamak gerekir. • Fiziksel çevrede bilgisayar kullanımını etkileyen faktörler etkileşimin kalitesini ve kullanıcı performansını direk olarak etkilemektedir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

24. Ergonomi • Bu faktörler, • Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere ulaşabilmelidir, ayakta fazla durmamalıdırlar, oturacaklarsa sırtlarında destek olmalıdır vs. • Sıcaklık: Çok sıcak ve çok soğuk sıcaklıklar kullanıcıların konsantrasyonun etkilemektedir. • Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini yormayacak, ekranı rahat görmelerini sağlayan yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır. • Ses: Aşırı yüksek ses rahatsızlık vereceği gibi ağrı ve duyma kaybına neden olabilir. • Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken harcadıkları zaman kontrol edilmelidir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

25. Ergonomi Renk Kullanımı • Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi sorunudur; • 1. bölümde gördüğümüz gibi, görme sisteminin bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. • Ayrıca kültür ve geleneklerin özelliklerine de dikkat etmeliyiz. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

26. Etkileşim Çeşitleri • Komut Satırı arayüzü • Menüler • Doğal dil • Soru-cevap ve sorgu • Form doldurma ve tablolama • WIMP • Nokta ve tıkla • 3 boyutlu arayüzler Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

27. Komut Satırı Arayüzü • İlk interaktif diyalog çeşididir. • Sisteme direk giriş yapıldığı için güçlüdürler. • Aynı zamanda esnektir. (komutların çok fazla parametreleri vardır aynı anda birçok farklı alt komut işletilebilir.) • Deneyimli kullanıcılar için uygundur. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

28. Menüler • Mouse ya da klavye yardımıyla seçilebilen, ekranda görüntülenen bir grup seçenekten oluşurlar. • Hatırlamaya değil tanımaya dayalıdır bu nedenle kullanıcı için daha kolaydır. • Seçeneklerin mantıksal olarak gruplanması gereklidir. • Hiyerarşik olarak da gruplanırlar. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

29. Doğal Dil • Kullanıcıların kullandığı dile benzer. • Bir çok nedenle bilgisayarın anlaması zordur, örn: bazı kelimelerin anlamları cümledeki kullanılışına göre değişmektedir, bilgisayar bunları fark edemez. • The boy hit the dog with the stick • Kullanıcılar sistemin tanıdığı sözcükleri öğrenerek o şekilde bir iletişim sağlanabilir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

30. Soru/Cevap ve Sorgu Soru-Cevap (anketler) • Kullanıcıya sorular sorulur ve alınan cevaplara göre etkileşim sağlanır. • Yeni kullanıcılar için uygundur. • Sınırlı bir yapısı vardır. Sorgu • Veri tabanından gerekli bilgileri çekmek için kullanılır. • Özel sözdizimleri vardır. • Veri tabanı yapısını anlamayı gerektirir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

31. Form Doldurma • Veri girerken ya da veri alırken (retrieve) kullanılırlar. • İlgili boşluklara gerekli bilgiler yazılarak kullanılırlar. • Form içerisinde kolay hareket sağlanmalıdır. • Düzeltme olanakları açık olmalıdır. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

32. Tablolama • Tablolar form doldurmanın daha gelişmiş ve daha karmaşık bir çeşididir. • Hücrelerden oluşur, bu hücreler; değerler yada formüller içerir. • Kullanıcı istediği gibi verileri girip değiştirebilir, süreç devam eder. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

33. WIMP • Günümüzde özellikle PC’lerde karşılaştığımız standart arayüzler. • Windows • Icons • Menus • Pointers Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

34. İşaretle ve Tıkla • Bir noktanın ya da belirli bir alanın tıklanması ile çalışmaktadırlar. • Web tarayıcılarda, dokunmatik ekranlı sistemlerde kullanılırlar. • Tıklanacak alanlar bir metinle, bir resimleya da bir ikon ile belirtilmektedir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

35. Üç Boyutlu Arayüzler • En bariz örneği virtual reality dir. Fakat VR arayüz tasarımında mevcut olan 3 boyutlu teknik yelpazesinde yalnızca bir bölümdür. • En kolay yolu basit 2 boyutlu ikonlara gölge vermek ya da kabartma haline getirmektir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

36. WIMP Arayüz Bileşenleri • Pencereler • İkonlar • Menüler • İşaretçiler • Düğmeler • Araç çubukları • Paletler • İletişim pencereleri Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

37. Menü Tasarım Sorunları • Ne tarz kullanım • İçerisinde neler olacak • Kullanılacak kelimeler • Nasıl gruplanacak • Klavye kısa yollarının seçimi … Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

38. Etkileşim • Konuşmaya dayalı arayüzlerde; • Ses tanıma oranı çok düşük olduğundan sisteme girdi sağlamak çok zordur. • Uçak rezervasyonlarındaki gibi “evet” ve “hayır” cevabı isteyen yerlerde bu sistem işler. • Konuşmaya dayalı etkileşim daha kolaydır. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

39. Hissetmek • Etkileşim WIMP arayüzlerde “hissetmeyi” tanımlamak için son derece önemlidir. • Her WIMP arayüzde genel olarak aynı nesneler bulunmaktadır, ancak farklı pencere sistemler farklı davranabilirler. Örn: MacOs ve Windows menüleri Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

40. İnisiyatif(Initiative) • Eski bilgisayarlarda inisiyatif bilgisayarlarda iken yeni WIMP sistemlerde kullanıcıya geçmektedir. • Bazı durumlarda sistem inisiyatifi kullanıcıdan almaktadır. Örn: uyarı pencerelerinin açılması ve o pencere kapatılmadan başka işlem yapılamaması. • Hatalarda kullanışlı olabilir ancak dikkatli kullanılması gerekmektedir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

41. Hataların Giderilmesi • Hatalardan kaçınılamaz (kayma ve yanılgılar) bu nedenle çeşitli yollarla azaltma ve düzelteme yoluna gidilir. • Bunlardan birisi de hata oluştuğu zaman kullanıcıya bildirmektir. • Kullanıcılar hataları bulabilirlerse düzeltebilirler. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

42. Bağlam (Etkileşimin Kapsamı) • Etkileşim sosyal ve örgütsel bağlamdan etkilenmektedir. • Diğer insanlar • Baskı, rekabet, başaramama korkusu… • Motivasyon • Korku, sadakat, hırs, kendini beğenme… • Yetersiz ya da uygunsuz sistemler • Sistem reddedilmesi, motivasyonsuz çalışma… Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

43. Bağlam (Etkileşimin Kapsamı) • Bunların yanında yeni bir teknolojiyle tanışmak, -o anki işine uygun, iyi tasarlanmış ve rekabeti arttıran bir teknolojiyse- motivasyonu arttırabilir. • Dönütler de çok önemlidir. Dönüt verilmediği zaman kullanıcı ne yaptığını ya da doğru mu yanlış mı yaptığını fark edemeyebilir, sıkılır, motivasyonunu kaybeder. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

44. Tecrübe • Tecrübe açık bir şekilde tanımlanması zor bir şeydir. İyi bir tecrübe anlaşılabilir ancak tanımlaması ve tasarlanması zordur. • Csikszentimihalyi dağa tırmanmak gibi uç(extreme) tecrübeleri gözlemlemiş ve bazen olabilen “total engagement” hissedilebilmesi için kaygı ile can sıkıntısı arasında bir denge olması gerektiğini belirtmiştir ve buna akış(flow) demiştir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

45. Tecrübe • Akış (flow) kişi kabiliyetlerinin sınırını zorladığında, kendini ya da sınırlarını birazcık esnettiğinde oluşmaktadır. • Eğitimde buna benzer bir olgu bulunmaktadır. • The Zone of Proximal Development (Vygotsky):Öğrenci kendi başına yapmayacağı şeyleri çevresinden destek alarak, arkadaş grubuyla çalışarak, elektronik veya fiziksel birtakım materyallerden yararlanarak başarabilir. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

46. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

47. Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

48. To: wxv From: .. fill in web form receive email closedcracker page joke links open message watches progress recipient clicks cracker opens ... very slowly sender sender recipient opencracker page web toy mask Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

49. TheCrackersExperience real cracker virtual cracker Surface elements design cheap and cheerful simple page/graphics play plastic toy and joke web toy and joke dressing up paper hat mask to cut out Experienced effects shared offered to another sent by email message co-experience pulled together sender can't see content until opened byrecipient excitement cultural connotations recruited expectation hiddenness contents inside first page - no contents suspense pulling cracker slow ... page change surprise bang (when it works) WAV file (when it works Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)

50. Fiziksel Tasarım • Sınırlılıklar • Ergonomi : küçük ya da yakın düğmeler • Fiziksel : Olması gereken boyutlar (yüksek voltaj düğmeleri küçük olamıyor.) • Yasal ve güvenlik: fırın düğmelerinin sıcak yüzeyden uzak olması • Bağlam ve çevre: kolay temizlenebilir olması • Estetik: güzel görünüyor olması • Ekonomi: çok pahalı olmaması Bölüm 3-Etkileşim (The Interaction)