Tegundir bankastarfsemi Dr. Ásgeir Jónsson

1. Tegundir bankastarfsemi Dr. Ásgeir Jónsson

2. Viðskiptabankar og fjárfestingabankar

3. Tegundir bankastarfsemi Retail Banking – hefðbundin bankastarfsemi með útíbúum og innlánastarfsemi Investment Banking – Miðlun fjármagns í gegnum fjármálmarkaði Universal Banking – Alhliða fjármálaþjónusta + bankaviðskipti

4. Retail banking - Viðskiptabankastarfsemi • Bankaviðskipti í hefðbundnum skilningi með innlánum og útlánum. Mikil velta, lítil framlegð. • Aðaláherslan á ‘maturity transformation’ í gegnum seljanleikatryggingu og greiðsluþjónustu þar sem almenningur leggur inn fjármuni á lágum eða engum vöxtum sem síðar er nýtt til útlána. • Gríðarlegur fastur kostnaður með útibúaneti, greiðslukerfi etc. en breytilegur kostnaður er lítill. • Viðskiptabankar þurfa sífellt að vera á verði gagnvart lausafjáráhættu, útlánaáhættu og svo framvegis. • Viðskiptabankastarfsemi er samt sem áður mun áhættuminni en aðrar tegundir bankastarfsemi ef nægjanlega góð seljanleikatrygging er til staðar með A) innlánatryggingu og B) Seðlabanka sem lánveitenda til þrautarvara.

5. Retail bankar – meðferð uppýsinga • Viðskiptabankastarfsemi byggir á staðbundnum upplýsingur – sbr. Kirkjuturns-lögmálið. • Bankar leyfa viðskiptavinum sínum nær ókeypis afnot að greiðslukerfum sínum til þess að geta nýtt upplýsingarnir við greiðslumat. • Bankaleynd felur í sér þagnarskyldu bankastarfsmanna sem skapar persónuvernd fyrir viðskiptamenn en ekki til þess að vernda bankamennina sjálfa. • Fjárhagsupplýsingar eru viðkvæmar fyrir flesta ef ekki alla – óháð efnahag – þar sem þær hluti af einkalífi fólks. Upplýsingar hvað fólk skuldar, hvað fólk á og í hvað fólk eyðir peningum er það sem þessi þagnarskylda verndar. • Bankaleynd kemur því í veg fyrir að hægt sé að kúga fólk sem lendir upp á kant við stjórnvöld, stjórnmálaflokka, ríkisstofnanir, stórfyrirtæki eða jafnvel fyrrverandi maka með því að leka upplýsingum í fjölmiðla eða hvískra þeim með öðrum hætti inn í opinbera vitneskju. • Bankaleyndin er því hluti af vernd þegnanna í lýðræðislegu samfélagi og grundvöllur þess að hægt sé að halda fjármagni í íslenska bankakerfinu.

6. Viðskiptabankastarfsemi á Íslandi • Viðskiptabankastarfsemi hefur ekki skilað arði frá 2003 • Ísland varð „yfir-bankað" land á árunum 1960-1990 þar sem opnun útibúa var eini flötur samkeppni á þeim tíma. Það hefur aldrei verið undið ofan af þessu óhagræði. • Bankarnir þrír hófu að endurlána erlent heildsölufjármagn eftir 1995 og stunda fjárfestingabankastarfsemi eftir 1998 til þess að bæta skilvirkni en árið 2003 var hlutfall innlána af útlánum 20-30% hjá þeim öllum. Góð lánskjör ytra hafa einnig þrýst niður vaxtamun hérlendis. • Eftir einkavæðingu bankanna 2003 hefur viðskiptabankastarfsemi ekki skila neinni arðsemi hjá neinum aðila á Íslandi en hún hefur samt sem áður skilað betra lánshæfi og stöðugri tekjum. • Hagræðing er óumflýjanleg – hærri vaxtamunur skilar hærri arðsemi • Þar sem erlent heildsölufjármagn stendur ekki lengur til boða er hagræðing óumflýjanleg. • Starfsemin mun þó að öllum líkindum verða arðbærari þar sem vaxtamunur fer vaxandi, m.a. vegna hærra lánsfjárálags (e.credit spread). • Takmörk fyrir hagræðingu • Svo lengi sem krónan er við lýði verða þrír viðskiptabankar að vera til staðar á milibankamarkaði – annars er enginn gjaldeyrismarkaður til staðar. • Miklar áhyggjur núna ytra vegna samþjöppunar í viðskiptabankastarfsemi og too-big-to-fail málum – m.a. hefur verið stungið upp á þeirri lausna að setja þak að hlutdeild eins banka af innistæðum.

7. Investment banking – whole sale funding • Heildsölubankar hafa 4 einkenni. • Háðir fjármögnun á millibankamörkuðum • Mikil viðskipti með erlendar myntir • Lítil velta, mikil framlegð – áhersla á „off-balance sheet activities”. • Fjármögnun sniðin að hæfi kúnnans (Liability management) • Tímalengdir eigna og skulda standast yfirleitt nokkuð á hjá heildsölubönkum ‘maturity match’. Þeir geta ekki notað ‘law of large numbers’ til þess stunda maturity mismatch • Heildsölubankar taka fjármuni að láni á millibankamörkuðum tiltölulega háum vöxtum og hafa þannig breytilegan kostnað en sleppa við fasta kostnaðinn sem fylgir viðskiptabankastarfsemi. • Þannig eru heildsölubankar ‘liquidity distributers’ fremur en ‘liquidity makers’ og skapa virði með ‘delegated monitoring’ etc. • Heildsölubankar eru viðkvæmir fyrir óróleika á mörkuðum og hækkunum á fjármagnskostnaði þar sem þeir fjármagna sig iðulega á breytilegum vöxtum á millibankamarkaði.

8. Investment banking – hefðbundnar skilgreiningar • Broker-Dealers "underwrite" (guarantee the sale of) stock and bond issues, trade for their own accounts, make markets, and advise corporations on capital markets activities such as mergers and acquisitions. • Merchant banks were traditionally banks which engaged in trade finance. The modern definition, however, refers to banks which provide capital to firms in the form of shares rather than loans. Unlike venture capital firms, they tend not to invest in new companies. • The phrase "Dictum meum pactum" - my word is my bond-, embraces the idea of fidelity between investment banker and client.

9. Investment banking – Broker-Dealers • Fjárfestingabankar eiga það sameiginlegt með viðskiptabönkum að sinna fjármálalegri milligöngu (e. financial intermediation) á grundvelli upplýsingasöfnunar. • En miðlunin fer fram á fjármálamörkuðum þar sem bankinn leiðir saman kaupendur og seljendur og skapar markaði fyrir þá. • Höfuðhlutverk fjárfestingabanka er því að leysa þau upplýsingavandamál sem fylgja frumútgáfum á fjármálamarkaði með því áætla markaðsverð fyrir þær. • Hér er um mikla hagsmuni að ræða því mikill álitshnekkir fylgir því ef útboð misheppnast vegna þess að áætlað verð var of hátt og einnig er það gríðarlegt tap að selja útgáfur undir markaðsvirði. • Gjaldið sem fjárfestingabankinn tekur fyrir þjónustu sína felst í þóknunum sem útgáfuaðili greiðir.

10. Broker-Dealers – Meðferð upplýsinga • Fjárfestingabankar stunda „secondary trading" með mjög lágum þóknunum og skapa seljanleika á mörkuðum til þess að afla nauðsynlegra upplýsinga sem gera honum kleyft að verðleggja frum-útgáfur. • Samhliða útgáfunni sjálfri veitir bankinn útgáfaðilunum ýmis konar þjónustu sem einnig skapa þóknanatekjur. • Hér mætti nefna sölutryggingu útboðsins (e. underwriting), markaðsvakt til þess tryggja seljanleika útgefinna bréfa á eftirmarkaði, tryggir upplýsingastreymi til fjárfesta með reglulegri birtingu greininga eða jafnvel útlán til fyrirtækisins. • Útboðin eru oftast hluti af einhverju mjög viðtæku ferli, samrunum, yfirtökum, nýjum fjárfestingum og nýrri fjármögnun sem felur í sér endurmótun á fyrirtæki. • Einnig hægt að hagnýta upplýsingar frá „Broker Dealer" starfseminnni til þess að stunda ýmsa skylda starfsemi, s.s. eignastýring, eigin stöðutaka og svo framvegis.

11. Investment banking – Merchant Banking • Merchant Banking er mjög gömul tegund af bankastarfsemi sem byggir á því að bankar lána ekki út heldur kaupa hlutafé í fyrirtækjum. • Lánastarfsemi er „fixed income" – þ.e. það besta sem getur komið fyrir er að bankinn fái vexti og höfuðstól til baka á tilgreindum tíma. • Stöðutaka í hlutafé er „residual claim – ef vel gengur nýtur bankinn ágóðans. • Sum fyrirtæki eða fjárfestingaverkefni eru áhættusöm en bjóða upp á gríðarlega ávöxtun ef vel tekst til. • Í slíkum tilvikum er vongildið mun hærra af því að kaupa eiginfé en veita lán. • Merchant banking er oft kallað „private equity" og er stundað af vogunarsjóðum og ýmsum fjársterkum aðilum. • Nútíma fjárfestingabankastarfsemi byggir á samþættingu Broker-Dealer og Merchant Banking.

12. Nútíma fjárfestingabanki – byggir á þóknunum • Framlína.................... • Fjárfestingabankastarfsemi – fjármálaleg milliganga með aðstoð fjármálamarkaða. Ráðgjöf, miðlun, útgáfa hlutabréfa og skuldabréfa og svo framvegis. • Eignastýring – stýring eignasafna fyrir stofnanir og einstaklinga. • Merchant banking (private equity) – fjárfestingar í hlutafé óskráðra fyrirtækja. • Greining og ráðgjöf – leiðbeiningar um fjárfestingar og umbreytingar fyrirtækja. • Miðlína................... • Áhættustýring – Fjármögnun og fjárstýring – .Regluvörður- innra eftirlit • Baklína.................... • Bakvinnsla – Tölvur og tækni • Galdurinn við fjárfestingabankastarfsemi er að láta alla framlínuþættina vinna saman að þjónustu fyrir kúnnan og skapa þannig bæði þóknanir fyrir bankann og árangur fyrir viðskiptavininn.

13. Starfslína fjárfestingabanka – íslenska bankalíkanið • Í upphafi er lítið fyrirtæki í einkaeigu sem hefur gott viðskiptaplan eða áætlanir um stækkun eða útrás. • Fyrirtækið ræðir við fyrirtækjaráðgjöf einhverra bankanna sem leggur á ráðin með stækkun og/eða kaup á öðrum fyrirtækjum. Bankinn útvegar síðan alhliða fjármögnun með beinum lánveitingum (debt finance), kaupum á hlutafé (equity finance) eða lánaábyrgðum (underwriting). • Athugið að eguity finance er mjög mikilvægt. Sýnir fyrirtækinu að bankinn hafi fulla trú á því að áætlanir gangi eftir. Bankinn er þá líka í betri aðstöðu til þess að fylgjast með. Oftast var reglan sú að bankinn skipar ekki menn í stjórn fyrirtækisins þrátt fyrir að eiginfjárhlutur gæti leyft slíkt. • Þegar reksturinn er farinn að sýna árangur mun bankinn aðstoða við skráningu á hlutabréfamarkaði og ábyrgast útboð á hluta/skuldabréfum. • Þegar áætlanir um vöxt hafa gengið eftir mun bankinn selja sinn hlut í fyrirtækinu og taka hagnað. • Þessi feril er dæmigerður fyrir Actavis, Bakkavör, Baug, Medicare Flögu, Össur og fleiri fyrirtæki. Hlutirnir ganga þó ætíð misvel.

14. Fjárfestingabankastarfsemi – veltubók og fleira • Veltubók með góðri áhættustýringu er límið í fjárfestingabankastarfsemi • Sér um markaðsvakt og stuðlar að skilvirkri markaða – býr mótaðla í miðlun og sölu – skapar grundvöll fyrir sölutryggingu í útboðum. • Í stuttu máli viðheldur veltubókin seljanleika á þeim fjármálamörkuðum sem fjárfestingabankastarfsemin nýtir sér til ábata. • Veltubókin er líka einn helsti farvegurinn fyrir stöðutöku bankans sjálfs og áhættuprófíl • Fjárfestingabankastarfsemi er fyrst og fremst rekin áfram af mannauði! • Í sínu hreinasta formi bindur fjárfestingabankastarfsemi ekki mikið af fjármagni nema þá að lánabók bankans sé notuð meðfram fjármálamarkaðinum og veltubókin taki stöður með viðskiptavinum sínum. • Fjárfestingabankastarfsemi var minna háð reglugerðum • Gert ráð fyrir markaðsaga – að stórir fjárfestar kunni fótum sínum forráð þegar lána eða eiga viðskipti við bankann. • Lánshæfisfyrirtæki áttu einnig að veita aga.

15. Nánar um veltubækur bankanna • Fjárfestingar: Veltubækurnar finna fjárfestingakosti með sjálfstæðum hætti, verðmeta þá og taka ákvarðanir um að kaupa eða selja í því skyni að hagnast á því. • Markaðsmyndun: Veltubækurnar líta á það sem hlutverk sitt að halda markaðinum gangandi bæði með beinni viðskiptavakt en einnig með því að taka skammtímastöður í hagnaðarskyni. • Stuðningur við miðlun: Góð veltubók er nánast alltaf tilbúin til að gefa miðlurum verðtilboð (quote) í bréf sem skráð eru á markað hér, óski þeir þess. Miðlari sem hefur þennan aðgang að veltubók er verðmætur fyrir kúnnann sem veit að alltaf er hægt að fá verð ef hringt er í hann. Þetta er þó tvíeggjað sverð því sumir kúnnar eru tortryggnir í garð banka með öfluga veltubók og óttast að miðlararnir gangi erinda veltubókanna en ekki kúnnanna. • Nánast allar viðskiptavaktir voru í höndum veltubóka bankanna. Einstaka vaktir voru í höndum miðlunar, einkum þær vaktir sem eru hjá verðbréfafyrirtækjum sem ekki hafa veltubækur. Þær vaktir eru undantekningarlaust í reikning fyrirtækjanna sjálfra enda mega miðlanir ekki vera með stöðutöku í dag skv. núgildandi lögum.

16. Fjárfestingabankar - Kínamúrar • Nútíma fjárfestingabankastarfsemi byggir á sambýli og samlegð milli nokkurra ólíkra tekjueininga sem fara með hagsmuni sem geta stangast á. Dæmi af veltubók hvernig að bankinn getur komið aftan að viðskiptavinum. • Sjálfstæði veltubókar frá greiningu – alltaf hætta á ”front-running” ef ný greining er á leiðinni. • Sjálfstæði veltubókar frá miðlun – ”front running” ef stór viðskipti er í vændum • Sjálfstæði veltubókar frá fyrirtækjaráðgjöf – hagnýting innherjaupplýsinga um ný útboð • Sjálfstæði veltubókar frá eignastýringu – gæti bankinn freistast til þess að losa sig við einhver bréf og koma þeim fyrir í eignastýringu? • Fjárfestingabankastarfsemi gerir kröfu um kínamúra – þ.e. aðgangstakmarkanir á milli ólíkra deilda bæði hvað varðar umgang og upplýsingar. Þannig þarf alltaf tvo í tveim deildum til að svindla en enginn einn á að geta uppgötvað eitthvað ”óvart”. • Starfsmenn geta einnig unnið gegn hagsmunum bankans s.s. með því að sækjast um of eftir þóknunum og láta bankann taka of mikla áhættu í því skyni. Það gæti gerst t.d. Með því að lána ógætilega til þess að tryggja þóknanir frá fyrirtækjaverkefnunum. • Fjárfestingabankar eru hins vegar að eiga viðskipti við upplýsta og stóra fjárfesta – aginn verður að koma frá markaðinum og því orðspori sem þeir skapa sér.

17. 3. Universal banking – Alhliða bankaþjónusta • ‘Universal’ banks eru í tryggingastarfsemi, fjárfestingastarfsemi, sjá um hlutabréfaviðskipti og gera flesta þá hluti er fyrirtæki á fjármálamarkaði gera. • Raunar var universal banking leyft í flestum löndum heimsins nema í Bandaríkjunum en fram til 1999 var í gildi aðskilnaður viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingabankastarfsemi. • Í Þýskalandi eru allir stórir bankar universal og í Bretlandi er bönkum leyft að stunda universal banking út frá dótturfélögum sínum. • Universal banking ætti að gefa færi á breiddarhagræði (economies of scope) þar sem fjölbreytt viðfangsefni standa bönkunum til boða. • Hins vegar gætu önnur vandamál skapast vegna annarra þátta, hagsmunaárekstra, samkeppnismála etc. • Gríðarleg umræða um universal banking í Bandaríkjunum á tíunda áratugnum um leið og slakað var á höftum í bankarekstri.

18. 3. Universal banking – Álitaefni • Álitaefni vegna universal banking • Bankarnir verða of stórir og einstakar fjármagnsstofnanir hafa því of mikil áhrif á fjármálastöðugleika (too big to fail) sem leiðir til þess að þeir öðlast sjálfkrafa ríkisábyrgð og taka því of mikla áhættu. Auðveldara er að fylgjast með smærri og sérhæfðari bönkum sem síðan er hægt að láta rúlla. • Svar: Fjölbreyttari bankastarfsemi gefur betri kost á áhættudreifni enda hafa mestu erfiðleikar í bankarekstri yfirleitt verið tengd sérhæfðri eða svæðisbundinni starfsemi. Yfirvöld hafa að undanförnu neyðst til þess að búa til að sameina stækka og sameina banka til þess að bjarga veikustu dýrunum í hjörðinni en það skapar einnig kerfisbundna áhættu sem menn hafa vaxandi áhyggjur af ytra. • Universal banking hindrar starfsemi hlutabréfamarkaði (sjá t.d. Bandaríkin v.s. Þýskaland) • Svar: Hið gagnstæða virðist eiga við þar sem alhliða bankaþjónusta örvar fjárfestingabankastarfsemi sem liðkar töluvert fyrir hlutabréfaviðskiptum. Munurinn á hlutabréfamarkaði Þýskalands og Ameríku má rekja til annarra stofnanaþátta. Hins vegar kann tilvist alhliða bankaþjónustu að minnka þörf fyrirtækja fyrir fjármögnun á hlutabréfamarkaði. T.d. ef bankar eiga hlut í fyrirtækjum og mann í stjórn eru þeir líklega viljugri til þess að lána fyrirtækinu fjármagn.

19. 3. Universal banking – Álitaefni • Álitaefni vegna universal banking • Bankarnir verða og stórir og ryðja öðrum fjármálafyrirtækjum til hliðar og einsleitni og skortur á samkeppni tekur við. • Svar: Takmörk fyrir stærðarhagkvæmninni og stórar bankastofnanir gefa samt svigrúm fyrir lítil sérhæfð eða svæðisbundin fjármálafyrirtæki. Takmörk fyrir því hvað bankar geta náð miklum árangri allri fjármálastarfsemi, s.s. tryggingasölu. Ljóst að í Þýskalandi er fjöldi sparisjóða og smærri fjármálafyrirtækja. Hins vegar hljóta samkeppnismál alltaf að vera til umræðu á mörkuðum sem einkennast af fákeppni. • Universal banking leiðir til of mikils samþjöppunar valds og hagsmunaárekstra • Svar: Að einhverju leyti er þetta föst tortryggni á bönkum og fjármálamönnum. Hagsmunaárekstrar geta samt verið til staðar. Fyrirtæki sem leggja fjárfestingaáætlanir fram fyrir banka til þess að fá lán gætu óttast að önnur svið bankans myndu grípa gæsina sjálf. Bankar og yfirstjórnir fyrirtækja gætu tengst hagsmunasamböndum, s.s. raunin er í Þýskalandi, sem koma í veg fyrir umbætur eða breytingar á starfsemi fyrirtækjanna. Vafamál að bankamenn eigi að koma nálægt óskyldum rekstri nema í neyð eða tímabundið meðan er verið að endurskipuleggja fyrirtækin.

20. 3. Universal banking – Aðalvandamálið • Of mikil áhætta tekin með sparnað almennings • Ábyrgðarhluti að nota ríkistryggðar bankainnistæður í svo áhættusækna starfsemi sem fjárfestingabankastarfsemi. • Almenningur skilur ekki áhættuna og getur ekki veitt aðhald • Ríkistrygging án skilyrða getur valdið of mikilli áhættusækni. • Þegar íslensku bankarnir fóru að fjármagna sig með retail deposits frá 2006 urðu þeir gífurlega óvinsælir vegna þess að þeir hækkuðu jaðarkostnað allra annarra banka í viðkomandi landi með því að bjóða mjög góð kjör auk þess að taka til sín sparnað venjulegs fólks í áhættusækna erlenda starfsemi. • Margt bendir til þess að bankasamfélagið í mörgum Evrópulöndum hafi af þessum sökum komið í veg fyrir að Íslendingum yrði hjálpað, s.s. með gjaldeyrisskiptalínum. • Volcker reglan: Engin fjármálastofnun sem tekur við ríkistryggðum innlánum á að fá að taka stöður með eigin viðskiptum (prop-trading).

21. Afleiðingar alþjóðlegu fjármálakreppunnar

22. Arfleifð kreppunar miklu 1933 • Í kreppunni miklu á fjórða áratug tuttugustu aldar fór þriðjungur af bönkum Bandaríkjanna á hausinn. • Bankamenn urðu fyrir mikilli gagnrýni fyrir að nota sparifé almennings í stöðutökur, lán til hlutabréfakaupa og önnur áhættusöm útlán. • Niðurstaðan var sú að skilja á milli viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingabankastarfsemi og ríkistryggja innlán árið 1933. • Þetta leiddi af sér tvöfalda þróun – viðskiptabankar með ríkistryggingu sem fengu strangt aðhald frá ríki og fylkisstjórnum og gátu ekkert beitt sér á fjármálamarkaði. • Fjárfestingabankar uxu upp með mikið frelsi til athafna og urðu leiðandi í fjármálalífinu. • Bandarískt fjármálalíf óx upp sem “markaðsbyggt” (market based) fremur en “bankabyggt” (bank based) líkt og þekktist í Evrópu • Fjármálaleg milliganga fór að miklu leyti fram á markaði, s.s. með útboðum, með ráðgjöf téðra fjárfestingabanka og með tryggingu þriðja aðila – s.s. tryggingafélaga.

23. Nýir vindar eftir 1999 • Glass-Steagall lögin voru afnumin árið 1999 og bandarískir fjárfestingabankar lendu í samkeppni við viðskiptabanka (Citigroup eða Chase) með stóran efnahagsreikning. • Samhliða varð samkeppnin mun harðari í miðlun og ráðgjöf og þóknanir skruppu saman – hefðbundin fjárfestingabankastarfsemi af sér mun minni tekjur. • Fjárfestingabankarnir brugðust við með því að stækka efnahagsreikninginn til þess að geta tekið aukna principle áhættu auk þess að byggja upp eignasafn með lítt seljanlegum eignum - .s.s. með ýmsum tegundum af afleiðum. • Salomon Brothers voru frumkvöðlar í því að reka eigin viðskipti (prop-trading) og það gaf ákveðið samkeppnisforskot í miðluninni. • Stækkun efnahagsreiknings var fjármögnuð með auknu eigin fé og langtíma heildsölufjármögnun – fjárfestingabankar teygðu sig lengra í maturity transformation og illiquidity. • Þetta bankalíkan skilaði ótrúlegum hagnaði 2002-2007.

24. Sagan kominn í hring • Kostirnir við viðskiptabankastarfsemi eru stöðugar tekjur ( af útlánum og greiðsluþjónustu) og örugg ríkistryggð fjármögnun (með innlánatryggingu). • Þetta er sá bakstuðningur sem margir telja að fjárfestingabankastarfsemi þurfi á að halda til þess að geta staðið að baki efnahagsreikningi með lítt seljanlegum eignum og langvarandi niðursveiflu á mörkuðum. • Nú er einnig búist við hertari reglum á fjármálamarkaði sem munu eyða frjálsræðisyfirburðum fjárfestingabanka í Bandaríkjunum. • Að mati margra gerði helgin 20-21 september með gjaldþroti Lehmans útslagið með það að “universal” bankar munu aftur verða ráðandi í Bandaríkjunum. • Það verða vitanlega til fjárfestingabankar í framtíðinni en þeir verða smærri í sniðum og sérhæfðari – sumir verða eins og vogunarsjóðir, aðrir hrein miðlunarfyrirtæki, enn aðrir í e.k. ráðgjöf. • Sagan er því kominn í hring.

25. Nýjar áhyggjur að vakna? • Á síðustu mánuðum hefur átt sér stað gríðarleg samþjöppun meðal bankastofnana þar sem opinber yfirvöld hafa mjög unnið að framgangi þess að veikar fjármálastofnanir séu teknar yfir af þeim sterkari. • Nýr ótti hefur nú skapast að nú séu að myndast bankarisar sem séu svo kerfislega mikilvægir að þeir hafi ríkisvaldið í bóndabeygju. • Citigroup, til að mynda, er undir miklum þrýstingi að selja frá sér einingar og minnka umfangið. • Sagt að áætlanir Citigroup um að vera "financial supermarket" hafi í raun komið út sem "financial shopping mall" með of mörgum og of stórum einingum sem hafi aldrei náð saman. • Álíka árangri í samlegð er spáð fyrir mörg "shotgun-weddings" samrunum sem hafa átt sér stað í kreppunni. • Volcker –reglan:

26. Citigroup – einingar til sölu

27. Útibú og greiðsluþjónusta er núna málið! • Sumir eru á því að fjárfestingabankastarfsemi geti vel staðið ein og sér um leið og fjármálamarkaðirnir taka aftur við sér. En hvenær gerist það? • Líklegt að undanfarin bankagjaldþrot og tap skuldabréfafjárfesta muni leiða til þess að heildsölu- og millibankafjármögnun verði dýr á næstu árum. • Ríkistryggðar “retail” innistæður eru orðnar mun hagkvæmari fjármögnunarmáti í þessum samanburði. • Útibú og greiðsluþjónusta er orðin mun eftirsóknarverðari starfsemi en áður var – forsenda þess að geta staðið í fjárfestingabankastarfsemi þar sem eigin efnahagsreikningur á að koma að notum. • Mjög neikvæð umræða í Bretlandi um alhliða (universal) banks sem hafi fórnað þjónustuhlutverki viðskiptabankans í áhættusamri fjárfestingabankastarfsemi.

28. Útidúr um seljanleika á mörkuðum

29. Hvað er seljanleiki? A liquid market is a market in which a bid-ask price is always quoted, its spread is small enough and small trades can be immediately executed with minimal effect on price. Black (1971)

30. Hvað er seljanleiki? • Algengast er að tala um tvær hliðar á seljanleika: þanþol (e. tightness) og dýpi (e. depth). • Þanþol á við hve auðveldlega framboð og eftirspurn geta mæst án mikils viðskiptakostnaðar. • Dýpi vísar til þess hversu stórar fjárhæðir geta runnið í gegnum markaðinn án þess að verð víki frá jafnvægi. • Skortur á þanþoli getur skapað ástand þar sem markaðurinn frýs og enginn mótaðili finnst til þess eiga viðskipti við. • Skortur á dýpi leiðir til þess að ekki er hægt að leysa út stórar stöður án þess að miklar verðsveiflur verði. • Hugtökin eru skyld en fylgjast ekki alltaf að. Til dæmis hefur tölvuvæðing gjaldeyrisviðskipta aukið þanþol markaðarins en minnkað dýpið á sama tíma.

31. Hvað er seljanleiki? • Seljanleiki felur raunverulega í sér að viðskipti á markaði hafi ekki meiri áhrif á markaðsverð en nemur hagrænu upplýsingagildi. • Það þýðir ekki að stórar færslur eigi að renna í gegn án áhrifa á markaðsverð, enda er það hlutverk markaða að láta verðið endurspegla framboð og eftirspurn. • Mikil velta og dýpi á einum tíma er heldur ekki nægjanlegt skilyrði fyrir seljanleika þar sem engin trygging er fyrir því að slíkt haldist til framtíðinni. • Murés (2002) heldur því fram að seljanleiki sé í raun tvívítt hugtak. • Seljanleiki getur aðeins verið til staðar svo lengi sem hægt er að framkvæma viðskipti, þ.e. að gagnaðili sé til staðar. • Því minna sem markaðsverð hreyfist við hverja færslu, því meiri seljanleiki er til staðar.

32. Hvað er seljanleiki? • Það sem skiptir máli er að markaðurinn geti ávallt tekið við kjósi einhverjir aðilar að losa stöður sína. • Að alltaf séu einhverjir mótaðilar fyrir hendi þegar viðskiptaþörf kallar eftir – jafnvel þegar slæmar fréttir eða áföll valda söluþrýstingi í eina átt á markaðinum öllum. • Við slíkar aðstæður getur tiltölulega líflegur eða veltumikill markaður hreinlega þornað upp og aðilar sitja fastir í ákveðnum stöðum sem ekki er hægt að losa nema með verulegu tapi. • Seljanleiki er þeim mun stöðugri eftir því sem viðskiptaaðilar eru fjölbreyttari hópur með mismunandi fjárfestingastefnu, fjármögnun, áhættustýringu eða væntingamyndun að baki kaupunum (Pritsker 2002). • Það leiðir til þess að minni líkur eru á því að markaðurinn frjósi vegna þess að öll viðskipti leita í eina átt.

33. Seljanleiki á Íslandi • Seljanleiki er ávallt minni og brothættari á litlum mörkuðum en stórum. • Þetta á sérstaklega við ef markaðsaðilarnir eru fáir og einsleitir eins og raunin hefur verið hérlendis. • Það er ekki fyrr en eftir 1990 sem íslenskur fjármagnsmarkaður komst á legg og jafnvel eftir þann tíma hefur reynst mjög erfitt að halda uppi seljanleika, hvort sem litið er til sölu á hlutabréfum, skuldabréfum eða gjaldeyri. • Eftir um áratugs reynslu á íslenskum fjármagnsmarkaði má svo heita að viðskiptavakt hafi verið til staðar með helstu eignaflokka – skuldabréf og hlutabréf – þar sem viðskiptavakar fá greiðslu fyrir að halda uppi seljanleika. • Á skuldabréfamarkaði komst viðskiptavakt á með núverandi sniði bæði fyrir húsbréf og skuldabréf eftir 1998 en tveimur árum síðar sögðu margir af viðskiptavökunum samningunum upp og var eftir það samið um greiðslur fyrir slíka vakt. • Árið 2003 greiddi Lánasýsla ríkisins 112 milljónir fyrir viðskiptavakt með ríkisbréf (til 6 vaka) og 55 milljónir fyrir viðskiptavakt með ríkisvíxla (þrír vakar). • Íbúðalánasjóður greiðir 180 milljónir fyrir viðskiptavakt með húsbréf (5 vakar).

34. Greitt fyrir seljanleika á hlutabréfum • Á hlutabréfamarkaði er það regla fremur en undantekning að stærri félög greiði völdum aðila, einum eða fleiri, fyrir að halda úti viðskiptum með bréf sín. • Sum félög, t.d. bankarnir sjá um sína viðskiptavakt sjálfir. Erfitt er að fá upplýsingar um hve miklar greiðslur vakarnir fá fyrir sína vinnu en þóknunin virðist vera frá 0,3-1% af veltu ef viðskiptin eiga sér stað í reikning viðskiptavakans sjálfs. • Samkvæmt upplýsingum frá Kauphöll Íslands þrengdist verðbil, þ.e. mismunur á kaup- og sölugengi, þeirra 7 hlutafélaga sem sömdu um viðskiptavakt árið 2003 um 40-70% eftir að vaktin tók gildi.

35. Áhrif viðskiptavaktar á verðbil hlutabréfa