Werkgroep Duurzame Wijken

1. Werkgroep Duurzame Wijken Wonen voor het Leven in Levende Kernen Trui Maes, UGent.CDO Transitiearena DuWoBo, Gent 3juni10

2. Thema: duurzame wijken • Waarover gaat het? • Proces: 2 werkgroepsessies • Resultaten van deze werkgroep • energie (4subs) • leefmilieu (6subs) • ruimtelijke ordening (5subs)

3. Streefbeeld scoop 2030: Waar willen we op middellange termijn naartoe? • Duurzaam wonen voor het leven • Kwaliteit, op maat, toegankelijk, betaalbaar, woonzeker • Leefbare & duurzame woning + omgeving, alles nabij bereikbaar • In levende kernen • Divers, vitaal, mix in activiteiten, culturen, gemeenschap • Aantrekkelijke wijken, milieukwaliteit, biodiversiteit, RK • In een ruimtelijk verduurzaamd Vlaanderen • Zorgvuldig gebruik van ruimte en milieuvoorraden • Doordachte planning, vasthouden aan strategische lijnen • Herdenken bestaande (≠ aansnijden nieuwe gebieden) DUURZAME WIJKEN voor/met eindgebruiker, bewoner!

4. Huidige toestand • We zijn stilaan op weg: véél plannen, projecten op stapel, enkele gestart, andere wachten … • We zien evolutie in het stellen van ambities • Heel wat professionalisme ontwikkeld: • Van 1 steunpunt naar 5 provinciale steunpunten • Ecopolis (begeleiding, doewijzer, VBboek)  BIS ? • NGO-adviesnetwerk (leidraad, adviezen, website) • Monitor voor duza stadsprojecten • Van E-peil naar D-peil: 1e stappen tools & GBC • Leerdagen & Leren in Meervoud voor Cohousing • …

5. Werkgroep Duza Wijken? • Gegroeid uit de thema-werkgroepen • wonen voor het leven in levende kernen, • duza projecten voor levende wijken (NGO-advies) • energie-neutrale wijken, demoprojecten • Wie?  projectuitvoerders  adviseurs en vlaamse overheid  basisbeweging: “grassroots”  kennisinstellingen: onderwijs en onderzoekers • 2 werksessies ca 35-40 deelnemers • 23Nov09: knelpuntennota (TA 3dec09 !) • 30Maart10: aanvulling en voorstellen

6. Voorstellen ENERGIE (1) • Smart metering & grids: sociale correcties nodig ! • Jaarlijkse opname vervangen door maandelijkse registratie: facturatie die overeenstemt met reële spreiding in verbruik (probleem vr sociaal zwakkeren, hoewel ze -onterecht- niet de 1e gebruikers zijn van RES & SmGr) • Ook voor woningen met zonnepanelen: reëel verbruik registreren en terugdraaien vd meters mogelijk maken (Eproductieid zomer vsEverbruikid winter) • Aangepaste tarieven i.c. eigen Eproductie, decentrale WKK: enkele meters op het net sparen distributie uit (winsten )! • Onderzoek omtrent de levering v/e surplus aan derden (cfr Brussels Gewest, SolarSiedlungFreiburg e.a.)

7. Voorstellen ENERGIE (2) • Bestaand patrimonium: oplossingen op maat ?! • Monumentenzorg zoekt flexibele innovatieve oplossingen Bvb Gravensteen: vloer 5 cm verhogen vr vloerverwarming zou 10.000€/mnd besparen. En worden PV-cellen ook op daken van geklasseerde monumenten mogelijk? • E-alternatieven op maat in ‘groen gas’-installaties (wallonië). Bvb BBK-renovatie Gent waar in arbeiderswon 19eE duza energie geen evidentie is: productie-eenheid op gas, afgescheiden vd afname, laat transport toe over langere afstand, niet i.c. stoom of warm water in District Heating systemen (met WKK)  Zoeken naar beste alternatief gezien de context !

8. Voorstellen ENERGIE (3) • MOET er overal én permanent verlichting zijn? • Nieuwe & innovatieve concepten & technieken voor E-zuinige openbare verlichting. Bvb demo-straat Philips in Lyon of het licht gradueel verminderen in Dunkerque LaGrandeLarge (mits garantie sociale veiligheid!) • Mogen nieuwe (LED-)armaturen nu wel/niet gebruikt worden volgens de technische voorschriften die de nutsmaatschappijen hanteren; witte en zwarte lijst van armaturen wordt zeer/té traag aangepast en volgt niet de evolutie in technieken • Vraag ‘waar en wanneer’ en de ‘sturing’ via sensorenwordt niet gesteld omwille zgn. eis voor de veiligheid  Moeilijk debat gezien belangrijke bron van inkomsten

9. Voorstellen ENERGIE (4) • Andere knelpunten, IDEE-en & voorstellen? • Er zijn proefprojecten nodig voor elektrische wagens: er wordt gewerkt aan een uniforme batterij, het is nu nog niet duidelijk welk systeem zal doorbreken. • Er komen steeds nieuwe problemen, er wordt veel geëxperimenteerd, er duiken steeds nieuwe knelpunten op: er zou een ideeënbus moeten komen, een systematiek om permanent nieuwe knelpunten op te lossen en info over innovatie bijeeen te brengen …. • Forum vr constante up-to-date én gesystematiseerd

10. Context LEEFMILIEU‘materialen’ (1a) • Doel: min. milieu-impact dr minder/duza materialen : 1) correcte dimensionering, 2) uitwerken van een neutrale grondbalans en 3) hergebruik van bestaande structuren en materialen 4) daarna kiest men duza materialen met lage milieu-impact Wel/niet afbraak: afweging tss beleidsdoelen inz. materialen en energie; voor EE wordt er vaker aangedrongen op afbraak en heropbouw van degelijk geïsoleerde gebouwen telkens gevalspecifieke keuze met meer, volledige knowhow Onvolledige kennis over materialen en bouwconcepten want aannames van betere milieuprestatie terwijlLCA-berekeningniet correct is (Albon, Sufiquad) nood a/e praktisch kader

11. Context LEEFMILIEU‘materialen’ (1a) • minimale milieu-impact via minder / duza materialen:  relatief grote fractie bouw- en sloopafval terug ingezet id bouw  vooral downcycling ! tot minder hoogwaardige toepassingen voor funderingen, wegen  veel minder vaakgerecycleerdematerialeningezet in gebouwconstructies • afvalstromen vaak te onzuiver (niet selectief puin, slechte scheiding) voor goede recyclage, verwerking tot grondstof • onduidelijkheid omtrent de overgang afval- grondstof zodat er gebrek is aan rechtszekerheid voor de toepassing • recyclagematerialen (C2C) zonder BENOR-keuring B250: voorwaarde bij besturen, nutsbedrijven<> mag niet aldus EU • incidenten met copro gekeurd puin (contaminatie !) <> terughoudendheid over breekpuin

12. Voorstellen LEEFMILIEU‘materialen’ (1b) • DAAROM: keuzes inzake gebruik van bouwmaterialen en bouwconcepten dient meer gestoeld op kennis inz tot. impact • Hergebruik van gebouwen: opzetten van gevalspecifiek, praktisch bruikbaar afwegingskader voor wel/niet afbraak of hergebruik + stimuli ter promotie van juiste keuze • Vlaanderen vragende partij voor materialengebruik o.b.v. LCA analyses, bvb EPD-systeem hanteren ism federaal productbeleid + promoten (subsidies, BSBC-instrumenten) • Opvolgen wetenschappelijke kennis inz materialen en concepten + beleid aanpassen indien nodig • Aanmoediging zuivere bouwafvalstromen via selectief slopen + verdere implementatie vd sloopinventaris.  Flankerende stimulerende maatregelen !!

13. Context LEEFMILIEU‘huishoudafval’ (2a) • Doel: afval minderen, selecteren en verwerken:  centrale (ondergrondse)verzamelplaatsen, met directe elektronische kostenregistratie ngl hoeveelheid afval  Intercommunales vaak terughoudend: ze eisen draaicirkels en brede wegen (6-7m, huis a/huis) terwijl brandweer eisen verlagen (4m en max. 60-70m) => geen besparing ih concept + verkeersmatigng, voorrang zacht weggebruik is moeilijker  groenverwerking: beleid zet in op compostering van houtsnippers en snoeihout voor parken en plantsoen (groot tekort a/compost als bodemverbeteraar)  wijk geen vrijheid om dit afval te gebruiken als biobrandstof voor E-productie in WKK

14. Voorstellen LEEFMILIEU‘huishoudafval’(2b) • DAAROM: • Omvang vh probleem inz afvalcollectie in kaart brengen • Overleg opstarten met InterComm om eisen bij te sturen, afstemming in wisselwerking met brandweer eisen • Promoten en stimuli voor collectieve afvalverzameling en -ophaling • Contextspecifiek de keuze vrij laten op wijkniveau inz groencompostering vs biobrandstof (WKK): verantwoorde keuze in lokaal hergebruik

15. Context ‘omgevingskwaliteit’(3a) • Doel: verbetering leef- en omgevingskwaliteit • Geluid:  hinder van nabij gelegen verkeersas krijgt vaak ‘makkelijk’ technische oplossing in geluidswerende muren beter zijn natuurlijke elementen, buffers en taluds = behoud van natuurlijke elementen + ‘lokaal’ grondverzet • Lucht:  kwaliteitsgegevens niet steeds in rekening gebracht bij opstart van een project, bij opmaak van dé ruimtelijke structuurplannen e.d. juiste vragen op juist moment ! • … • Ex ante: Hoe de leef- en omgevingskwaliteit in kaart brengen vóór de locatiekeuze van een project • Vervolgens: Hoe houden we hier rekening mee of welke beslissing of maatregelen moeten we nemen ?

16. Voorstel ‘omgevingskwaliteit’ (3b) • Leef- en omgevingskwaliteit is lokaal, gebiedspecifiek DAAROM: … • Stap1 Nood aan concretisering en bespreekbaar maken (≠ invulling en interpretaties) • Stap2 Meetbaar maken en evalueren: ontwikkelen van een meet- en evaluatiemethode bvb Pact 2020 en ontwerp MINA4 (voorstel van selectie indicatoren) • Stap3 Gerichter het probleem aanpakken, maar zeker problemen voorkomen bij nieuwe wijkontwikkeling

17. Context ‘natuur’ (4a) • Doel: integreren en heropwaarderen van natuurwaarden in de bebouwde omgeving t.b.v. biodiversiteit en meer groene ruimte  natuurwaarden en verbeteringsmogelijkheden in wijkontwikkeling weinig in kaart gebracht; uitz via MER !  concreet invullen van groene ruimte via participatie van omwonenden of toekomstige bewoners = sociale meerwaarde, MAAR:  vaak volledig als recreatieve zone vormgegeven, met beperkte meerwaarde voor natuur, hoewel beide verzoenbaar !

18. Voorstellen ‘natuur’ (4b) • Daarom: projectuitvoerders sensibiliseren voor integratie van natuurwaarden, gemeenten via o.m. SO  informeren over • Algemeen streekeigen en inheemse beplanting • Implementeren of herstel van KLE o.a. knotbomen, poelen en hagen (ze bieden oa meer biodiversiteit,…)  • Projecten rond bvb vogels, insecten opzetten • Gemeentes en wegbeheerders aanzetten tot milieuverantwoord berm/grasbeheer • Tuineigenaars aanzetten tot streekeigen/ecologische tuin • GreenPoints opstellen en elk project voldoet aan min. 10 punten (bvb VastraHamnen in Malmö)  Medeverantwoordelijkheid alle actoren (investeerder, ontwerper, architect t.e.m. bewoners)

19. Context LEEFMILIEU ‘water’ (5a) • streven naar gesloten kringlopen, waterhergebruik , … evenwicht in het watersysteem en biodiversiteit !  “in elk woonproject is de (ondergrondse) tank verplicht voor wateropvang t.b.v. hergebruik”  wijkconcept vr ecologisch waterbeheer & natuurwaarden: opvang in grachten & poelen, naast vertraagde afvoer (daken) en infiltratie, én watergebruik via pompsysteem …  buffertank verplichten !? Hemelwater eerst afvoeren naar dat reservoir maakt het onmogelijk om het open watersysteem te voeden (onder maaiveld, niveauverschillen e.d.)  Combinatie van watertoets en gewestelijke / prov. SBK verordening (Vl.Brabant) leidt tot minder voordelige keuzes bij strikte toepassing vd regel (≠ ambtenaar)

20. Voorstellen LEEFMILIEU ‘water’ (5b) • Daarom: inpassing van woonprojecten (RO) in de visie vh integraal waterbeheer (IWB) ? • Nagaan of de wetgeving van de watertoets (en ook SBK verordeningen) voldoende creativiteit toelaat voor een innovatief en/of ecologisch waterconcept op de site • Signaalkaarten per waterbekkenzijn in opmaak ! Vóór men beslist een site in te vullen of te transformeren, vooral in rurale en rurbane context (!), stelt zich de vraag “is het gebied wel geschikt als woon- of bouwzone?” • Kadervoorschriften vr herontwikkeling van lager gelegen stedelijk gebied, omgeving kaaien en waterkanten (verhoging maaiveld !), wijken met overwegend harde opp.  Openheid voor een debat tussen RO en IWB

21. LEEFMILIEU ~ duza wijken ‘proces’ (6a)

22. LEEFMILIEU ~ duza wijken ‘proces’ (6b)

23. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(1a) • Bijsturing /herziening RSV: strategisch kader !  Bijsturing in addendum = verder uithollen van RSV, men knaagt a/d doelstellingen en strijdt om ha/ruimte  Herziening RSV: startnota mei09 vertrekt van scenario’s en toekomstbeelden 2020-2050 ! Zeer valabel, ‘pistes’ tot integrale visieontwikkeling (≠ trends in verlengde v/huidige toestand, weg v/klassieke ‘ruimtebalans’, concrete dichtheid) TA als forum staat open vr breed debat over onderliggende duza waarden vanuit een concrete probleemstelling: draagvlak vanaf de start van gebruikers & professionelen  Vertaling naar betrokken lokale besturen v/werkstrategie met juiste expertise bij herziening lokale structuurplannen !

24. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(1b) • SP kader vrStrat.R.projecten: aanpak & wegwijzers! Aanbevelingen maart10 vanuit SP2SP-onderzoek (SBO IWT) Juiste issues integreren in volgorde: locatie v/projecten koppelen a/bereikbaarheid, (lagen in) omgevingscontext (draagkracht), basisnoden & toekomstwaarden (draagvlak)! En cyclisch proces met feedback naar oorspronkelijk doel Rol van het ontwerpend onderzoek als basis voor ambities en voorschriften t.b.v. bestuur, diensten, ontwikkelaars, bouwheren  te onderschrijven in PPP-overeenkomst Stimuli voor begeleiding door experts in duza RO & Ecopolis-strategie (zie Vl.steun voor strategische projecten) Openbreken: Leren denken doorheen de schaalnivo’s !!!!

25. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(2a) • DRO : vooruitzien op duza  DRO eerder ‘reparatie’ decreet, samenbrengen v/ rondzend- brieven & uitvoeringsbesluiten (politieke belangenafweging): wankel, ondoordacht, onoverzichtelijk, botsend & weinig opening tot integrerende benadering (vs leefmilieu e.a.)  Kan er over sectoren heen open gedebatteerd worden: “hoe in RO vooruitgezien op duza?” inz principes, welke vs via welke instrumenten, wanneer welke afweging (MOBER, MER, ea impactanalyse) TA als forum van gebruikers & professionelen, leren uit VB in Vlaanderen en buitenland, opzoeken juiste tools (werksessies)  Proeftuin in free wheel zone als ‘experiment’!

26. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(2b) • GPB : sociaal objectief werkbaar maken !  GPB is er eindelijk na +40jr = verdienste ! Objectieven zijn waardevol, te koesteren  Maar een gedrocht voor de uitvoering en wordt al herzien  Watch out het lobbywerk. Gemeenten moeten wachten … en hebben maar beperkte speelruimte Nood aan goede en brede informatie: wie neemt die rol op?. Nood aan een strategisch actieplan om lokaal het sociaal objectief te realiseren, achterpoortjes te vermijden  rol voor lokale woonactoren, VMSW met genoeg flexibiliteit en inventiviteit  Proeftuin voor participatie in cohousing als ‘experiment’

27. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(3a) • Verordening als lokaal instrument herwaarderen  Bouw- en verkavelingsverordeningen= goede tools, om subthema’s globaal en integrerend te benaderen, ZEKER ifv CO2-neutrale steden en gemeenten !  Niet-gebiedsgebonden= soepel, flexibel, accurater en kan een ballast aan vs in RUP voorkomen  Miskend als tool, en vandaag een batterij van regels naast andere regels (brandweer, nutsbedrijven, etc…) Goede voorbeelden in kaart(VV Evergem, Kortrijk, Woonverordening Leuven, …)  basis voor “wat wel/niet?” over de sectoren heen (a) op lokaal strategisch niveau voor eerste ‘worp’ en vervolgens (b) in samenspraak met beleidsdomeinen op Vlaams niveau

28. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(3b) • Thematische ARUP’s  Vroegere APA = nu het Gem.Structuurplan geworden! Een GNOP is dan een uitwerking van deze strategische lijnen …  GRS = strategische lijnen op MLT en geen actieplan! Naar vb van London GuidancePlan’s opteren voor thematische RUP’s(woonplan, bedrijvenplan, recreatieplan, speelruimteplan, … )  debat over alle relevante domeinen voor een thema = een afwegingskader en biedt handleiding om projectprogramma’s “IF,THEN” contextueel in te vullen (bvb speelruimte afhankelijk van dichtheden, afstanden, uitrusting, … OF dichtheid afhankelijk van bereikbaarheid en draagvlak) Goede VB van RUP-ambitienota’s (gebieds- of thematisch): kennisuitwisseling op Vlaams nivo

29. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(4) • Instrumenten voor duza RO in RUP’s en wijken  Goede afwegingsinstrumenten voor deelthema’s = SER, MOBER, watertoets, bodemtoets, MER, veiligheidstoets, marktstudies, hoogbouw studies, … nu ook de Monitor !  Bos & bomen: batterij aan tools die eigenlijk te laat in het proces worden ingezet en soms willekeur (+/- MER voor RUP) Nood aan goede, maar vroegere screening klopt de stedelijke afbakening in alle GRUPs, Atlas Woonuitbreiding? MER verplichten als globaal ‘afwegingskader’ voor elk RUP + stimuleren voor wijkprojecten (> 2ha cfr Wallonië) met uitspraken over alle leefmilieuaspecten  zeer strategische randvoorwaarden in de vs vertalen

30. Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING(5) • Bestaande wijken en patrimonium: dé uitdaging !  Goede voorbeelden in wijkrenovatie: GENT evolueert van ‘Zuurstof voor de BrugsePoort’ over ‘Bruggen naar Rabot’ en nu ‘Ledeberg Leeft’ = stapsgewijs ‘leren en aanpakken’!  Prov.Steunpunten & lokale energieagentschappen e.a. Bestaand patrimonium: wat doen we ermee? Selectieve afbraak & heropbouw, concepten +/- herzien? Na-oorlogse verkavelingen met oversized woningen: wat doen we ermee? Energetisch aanpakken (PV’s zonder EE hier onverantwoord!) ? Inbreiding (cfrVancouver)? Leefbaarheid omwille van afstand, autogericht, gebrek aan voorzieningen …?

31. Tot slot • Dit is het materiaal voor de aangepaste nota van de werkgroep duza wijken … ! • Met dank aan de deelnemers voor hun input in de werksessies ! Dank voor je aandacht !