Aan de slag (blijven)

1. Aan de slag (blijven) In balans, ook na 45+ De knipperlichtmeter

2. Project één dienst – hele sector Landelijke Thuiszorg  Sector Gezinszorg

3. De knipperlichtmeter • Is een diagnose-instrument dat het evenwicht tussen werk en welzijn van een verzorgende in gezinszorg onderzoekt • Geeft inzicht in de draaglast en draagkracht van de verzorgende op fysiek en psychisch vlak • Kan de arbeidsomstandigheden van een verzorgende verbeteren (via draaglast verlagen en draagkracht verhogen) • Reikt handvaten aan aan de verantwoordelijke om de verzorgende beter te ondersteunen en te coachen • Kan een hulpmiddel zijn om de werkverdeling te objectiveren

4. De knipperlichtmeter … … is bovendien een instrument dat • Wetenschappelijk onderbouwd is • De kwaliteit van de arbeidersorganisatie in een dienst gezinszorg ten goede komt • Beleidsinformatie op vlak van preventie, veiligheid, fysieke belasting en werkdruk voor een dienst en voor de sector verzamelt • Goedgekeurd is door de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, via het Ervaringsfonds (zorg voor oudere werknemers = 45+)

5. De knipperlichtmeter I. Ontstaan van het diagnose-instrument II. Van embryo tot sectorbaby III. De knipperlichtmeter IV. De toepassing op individueel en collectief niveau

6. Ontstaan van het diagnose-instrument

7. 1. Voorgeschiedenis in Landelijke Thuiszorg • 2002 – 2004 : wetenschappelijk sociologisch onderzoek i.s.m. De Witte & Morel rond leeftijdsbewust personeelsbeleid • 2004 – 2006 : 10 maatregelen waaronder ontwerp draagkracht- en draaglastmeter

8. 2. Voorgeschiedenis Proxima t.b.v. sector gezinszorg • 2006 : wetenschappelijk sociologisch onderzoek HIVA KULeuven en dienst arbeidspsychologie van de Université de Mons-Hainaut • Knelpuntenanalyse arbeidsomstandigheden verzorgenden in de thuiszorg, in Vlaanderen, Wallonië en Brussel • 2007 : voorstellen tot verbetering van de arbeidssituatie van verzorgenden • 2008 : handleiding : instrumenten en goede praktijken

9. Indicatoren leeftijdsbewust personeelsbeleid • Gemiddelde leeftijd hoog (40 jaar) • Weinig actieve 50+ • Verzorgenden starten hun loopbaan laat (gemiddeld 28 jaar) • Lage anciënniteit (gemiddeld = 12 jaar) • wijst op korte loopbaan + vervroegd vertrek

10. 99 % verzorgenden zijn vrouwen • Hoger aandeel werknemers met kinderen • Lager geschoold : weinig doorstroming • Maximale uitputting van tijdelijke onderbrekingssystemen

11. Motieven om beroep te kiezen in relationele sfeer psychische werkdruk • Hoog ziekteverzuim • Algemeen in beroepsbevolking : oorzaken langdurig zieken*30 % psychische aard* 25 % rugproblemenbelang van werkdruk stijgt ! ook in gezinszorg zijn dit 2 belangrijkste ziekte-oorzaken

12. Daarnaast concrete pijnpunten (niet leeftijdsgebonden – zie Proxima onderzoek) • Arbeidsinhoud* veel poetsen* meer cliënten / minder tijd per cliënt • Arbeidsomstandigheden* meer emotioneel belastende situaties

13. Arbeidsverhoudingen* niet altijd verdiende respect andere zorgverstrekkers* persoonlijk contact met verantwoordelijke • Arbeidsvoorwaarden* toegenomen verplaatsingstijd* combineren gezin / werk

14. Niet allemaal kommer en kwel • Globale tevredenheid over job is hoger dan bij Vlaamse beroepsbevolking • Jaarlijks overweegt 23 % ander werk te zoeken t.o.v. 36 % in zorgsector en Vlaamse beroepsbevolking • Redenen om te blijven= zinvolle job= cliënten hebben mij nodig / dankbaarheid= ondersteuning van verantwoordelijke

15. Wat bestaat er al aan goede maatregelen ? • Algemene maatregelen : vnl. VIA-akkoorden • Betere lonen • Extra leeftijdsvakantiedagen • Soepele jobtimes – alle varianten van deeltijds werk • Gezinsvriendelijke werkuren + geen nachtwerk • Autonomie in de job • Bijscholing voor iedereen

16. Wat ontbreekt er ? • Algemeen : bewustwording van belang leeftijdsbewust personeelsbeleid • De focus ligt op individuelearbeidsvoorwaarden werknemers om combinatie werk – gezin aantrekkelijker te maken of op rugklachten • Nog niet genoeg : aanpassingen in werkorganisatie en werkomstandigheden op de werkvloer !

17. Sectorproject Gezinszorg Ervaringsfonds • Gezinssector = eerste sector in België die samenwerkingsprotocol afsloot met de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg via het Ervaringsfonds • Engagement van sector: • Het behoud van de tewerkstelling van 45+ werknemers structureel bevorderen • Een leeftijdsbewust personeelsbeleid stimuleren

18. Sectorproject Fase1:ontwerp knipperlichtmeter Werkgroep : • Thuishulp • Familiezorg West-Vlaanderen • Familiezorg Oost-Vlaanderen • Solidariteit voor het Gezin • Familiehulp • Landelijke Thuiszorg • Sociale partners (2)

19. II. Van embryo tot sectorbaby

20. Stap 1 : inventaris en doorlichting Van gekende instrumenten ter verbetering van arbeidsvoorwaarden • Sobane (FOD) • Deparis (FOD) • Proxibane (FOD) • Risico Radar Thuiszorg (Zorg & Welzijn – Nederland) • Zelf aan de slag met werkdruk (Zorg & Welzijn – Nederland) • Dynamisch risicobeheerssysteem in de verzorgende sector (IDEWE) • Werkbaarheidsmonitor (Serv) • Fine & Kinrey Methode – risicograaf zorgsector • Draaglast- en draagkrachtmeter LT (individueel project – Ervaringsfonds)

21. Stap 2 : evaluatie en gemotiveerde keuze Gesneuveld : instrumenten die • Enkel in groep te hanteren zijn • Grote organisatie vergen (veel verzorgenden op hetzelfde tijdstip samenbrengen) • Enkel een collectieve benadering hebben= solojob = individuele draaglast en draagkracht is belangrijk • Enkel een individuele benadering hebben.Er moet ook voor de dienst / sector meerwaarde inzitten • Te uitvoerig zijn en teveel tijd in beslag nemen • Een te moeilijk taalgebruik hanteren • Een te verschillende jobcultuur behandelen

22. Stap 2 : evaluatie en gemotiveerde keuze Gemotiveerde keuze : • Voortwerken op voorkennis van WeWeWeter Landelijke Thuiszorg, omdat deze aan meeste criteria voldeed om tot een sectorinstrument te kunnen uitgroeien

23. 5 versies ontwikkeld tussen 2006 en 2008 Telkens bijgestuurd op basis van testfasen Versie 1 : WeWeWeter Landelijke Thuiszorg test 300 – 45+ / test 300 – 45-- Weinig verschil tussen jonge en oudere werknemers Versie 2 : bijsturingen in LT (80 % van verzorgenden en OR vroegen veralgemeende toepassing) Versie 3 : werkgroep Ervaringsfonds + HIVA doen aanpassingen op conceptuele basis + op basis van (Proxima) knelpuntenanalyse Versie 4 : test bij 5 % van de 45+ verzorgenden van 5 diensten = ca. 200

24. Belangrijkste bevindingen- testfasen • Goede respons : 77 % (N = 192)72 % vindt het instrument nuttig • Kost weinig moeite of tijd (10 tot 15 min.) om in te vullen – de vragen zijn duidelijk • Er is geen verband tussen grotere jobtime (80 – 100 %) en meer ROOD-score, noch bij fysieke belasting, noch bij werkdruk • Veel cliënten per week geeft tendens naar meer ROOD (statistisch niet significant)

25. Een hoger percentage ROOD en ORANJE bij fysieke belasting dan bij werkdruk 6. Tendensen zijn bij alle diensten gelijk • Uit de open commentaren kwamen pertinente suggesties tot precisering van de formulering van de items • Instrument voldoet aan de doelstellingen-individuele ondersteuning verzorgenden-beleid dienst – preventieadviseurs-beleid sector – pijnpunten & aanbevelingen

26. Stap 3 : screening door HIVA aan inhoudelijke criteria DIOVA DIOVA = Directie Onderzoek Verbetering Arbeidsomstandigheden Bepaalt minimumcriteria waaraan een instrument moet voldoen

27. Versie 5 :een voldragen baby !

28. III. De knipperlichtmeter

29. Bestaat uit 2 evenwichtige en gevalideerde vragenlijsten1. Fysieke belasting : 12 vragen2. Werkdruk : 14 vragen • Elke lijst heeft eigen eindscore • Beide vragenlijsten bestaan uit 2 evenwaardige onderdelen1. fysieke belasting  werkomstandigheden 2.  werkdruk  hoe ermee omgaan • In uitspraken gegotenAntwoorden met =nooit/zeer zelden ~ ROOD soms ~ ORANJE vaak/altijd ~ GROEN met schaalnuances van 1 tot 9

30. Vragenlijst : Fysieke belasting

31. Vragenlijst : Fysieke belasting

32. Vragenlijst : werkdruk

33. Vragenlijst : werkdruk

34. Andere analoge items

35. Andere analoge items

36. Knipperlicht-interventie  Ja  Neen Knipperlicht-interventie  Ja  Neen

37. Handleiding voor verantwoordelijke Op maat van elke dienst • Berekening 2 eindscoresAfzonderlijk werkdruk / fysieke belastingHoeveel keer R / O / Gr ? • 1x ROOD = knipperlichtfase = interventieKAN evolueren • Rapport voor de werkgever  geen culpabilisering werknemer • Draaiboek voor éénvormige toepassing •  verbeterprojecten !

38. Handleiding voor verzorgende Via begeleidende brief • Cliënten voorbije 3 maanden  globale werklast niet 1 moeilijk momentopname • ROOD scoren betekent NIET job niet aankunnen • ROOD = mankement(en) in de arbeidsorganisatie • ROOD = signaal voor werkgever om bepaalde werkomstandigheden te verbeteren

39. IV. De toepassing op individueel en collectief niveau

40. Individueel niveauIn relatie tussen verantwoordelijke en verzorgende- getuigenis van een ervaringsdeskundige : regioverantwoordelijke LT- via het functioneringsgesprek een hefboom tot betere ondersteuning en coaching • Collectief niveau DIENSTa) implementatie in FG in hele dienstb) anonimisering van gegevens – rol preventieadviseeur - een hefboom voor verbeteringen in arbeidsorganisatie - een toepassing in de praktijk • Collectief niveau SECTOR

41. Sectorproject Fase 2: Sensibilisatiecampagne • Ontwikkelen diagnose-instrument • Knipperlichtmeter • Sensibilisatiecampagne • Eénmalige actie en permanente acties • 19 diensten en 4000 werknemers • Sensibilisatie van de sector: • tot het gebruik van de Knipperlichtmeter • tot het indienen van verbeterprojecten door de individuele diensten gezinszorg

42. Sectorproject Gezinszorg Uitdagingen • Alle diensten • Op maat van de dienst • Traject • Evaluatie en opvolging

43. De knipperlichtmeter zet dingen in beweging