AKTİF VE PASİF BAĞIŞIKLIK (Aşılar ve Serumlar) PROF. DR. BEKİR KOCAZEYBEK

1. AKTİF VE PASİF BAĞIŞIKLIK • (Aşılar ve Serumlar) • PROF. DR. BEKİR KOCAZEYBEK • İ.Ü. CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ • TIBBİ MİKROBİYOLOJİ ABD

2. İMMÜNİTE; • Hastalıklara,özellikle enfeksiyon hastalıklarına karşı dirençtir. • Enfeksiyöz ya da non-enfeksiyöz faktörlere karşı savunma sağlayan sistemdir

4. KONAK İMMÜNİTESİ; • DOĞAL(İNNATE) İMMÜNİTE • Enfeksiyonlara karşı ilk koruyan engeldir • EDİNSEL(ADAPTİF-ÖZGÜL)İMMÜNİTE: • Daha yavaş olarak devreye giren ancak daha etkili savunmayı oluşturan bağışıklıktır

5. IMMUN SİSTEMDE REAKTİF MEKANİZMALAR I.Doğal Immun Yanıt: • EH,Fagositler,NK ve Kompleman sistemi gibi II.Edinsel Immun Yanıt: A)Humoral(sıvısal)IY • B lenfositlerin B)Hücresel IY • T lenfositleriyle III.Immun Sistemde Yanıtsızlık veya DURMA • NormalImmunoFİZYOLOJİK SÜREÇLERLE; • ÖRN:IMMUNOLOJİK TOLERANS; • Merkezi ve periferik toleransta ☻Apoptoz ve Tregler mek. gibi

6. Patofizyolojik ya da Eksojen faktörlerle İ.S.’in yanıtsızlığı veya Durması • Örn; • Immün sist.hücreleri proliferatif hast. ☻ Lenfoma,Multiple Myeloma • Çeşitli kronik hast. ☻ Sifiliz,TBC,Lepra,Kızamık • Örn; • Eksojen yapay baskılayıcı faktörler ☻Kortikosteroidler ☻Sitotoksik ilaçlar ☻X ışınları gibi

7. EDİNSEL(Spesifik)İMMÜNİTENİN KAZANILMASI: AKTİF PASİF Hümoral ve/veya Hücresel IY Yapay Doğal Yapay Doğal Enfeksiyonlar ▲Im. serum Plesanta ●(at ve benzer Hayvan) ▲İnsan Ig veya Lenfosit Kolostrum Aşılama Klinik Klinik hast oluşur hast oluşmaz

8. Edinsel(Spesifik)İmmünitede; • İster doğal yoldan,ister aşılama yoluyla sağlanan AKTİF BAĞIŞIKLIKTA • T,B lenfositleriyle • Makrofajların işbirliği önemlidir • Sonuçta NÖTRALİZAN Ab’lerle güçlü bağışıklık sağlanır • HAV • Zorunlu ya da fakültatif Hücre içi bakterilerde • Makrofaj-T lenfosit işbirliği ile gecikmiş Tip Aşırı Duyarlılık önemlidir • TBC

9. YAPAY AKTİF VE PASİF BAĞIŞIKLIK (AŞILAR VE SERUMLAR) Günümüzde sağlık hizmetleri; Tedaviye öncelik tanımaktan öte Koruyucu ve hastalıkları önleyici temel almaktadır. Bu anlayışla; Mikrobik hastalıklardan korunmada; temizlik, bakım ve beslenmenin düzeltilmesi yanında BAĞIŞIKLAMA ve KORUNMAYA büyük önem verilmektedir.

10. Son 20-30 yıl içinde; Yeni enfeksiyon hastalıkları tanımlanmış Gastrit, duedenal ülser AIDS Hepatit C ve E Yeniden önem kazanan enfeksiyonlar ortaya çıkmış Kuş ve Domuz gribi

11. Anti-mikrobik ilaçların bilinçsiz, gelişigüzel kullanımıyla DİRENÇLİ MİKROORGANİZMALAR ortaya çıkmış. VRSA Multi-Resistan M. tuberculosis Anti-mikrobiyal tedavilerde çok gelişme olmasına karşın, zoonatik ve vaktör kaynaklı enfeksiyonlarda bilinen ilaçlar yetersizdir. Kırım-Kongo Hemorojik Humması Batı-Nil virüsü

12. TÜM BU NEDENLERDEN DOLAYI; SAĞLIK HİZMETLERİNDE EN ÖNEMLİ HEDEF AKTİF BAĞIŞIKLAMA OLARAK AŞILAMADIR Çünkü mikrobik hastalıklarda En etkin En kolay En ucuz En basit yöntemdir Tedavi edici hizmetler çok pahalıdır

13. ULUSAL VE ULUSLAR ARASI BAĞIŞIKLAMA PROGRAMLARININ HEDEFLERİ Aşı ile korunabilen hastalıklar halen mevcut olmasına karşın; Hepatit B,Kızamıkçık, Poliyomyelit, tbc Bağışıklama programları Çok pahalı olduğundan uygulanamamakta ya da Kızamık yılda 2 milyon ölüme neden olmakta İhmal edilmektedir Kızamık ABD'de salgınlar yapmaktadır

14. Toplumun boğmaca, difteri, tetanoz ve kuduzdan korunması Kızamık, kabakulak, kızamıkçık,V-2 virüs,H.inf. tip B, S. pnemoniae yayılımının kontrolü Batı yarım kürede wild tipi poliyomiyelitin, tüm dünyada çiçek hast. ortadan kaldırılması 1980'de doğal çiçek hastalığı ortadan kaldırıldı, ancak biyolojik savaş tehditi için ABD ve Rusyada çiçek virüsü stoklarda tutuluyor.

15. Kızamık

16. Çiçek

17. AŞILAR; Organizmaya uygun yolla verildiğinde BAĞIŞIK YANIT oluşturarak, Kişinin enfeksiyon hastalıklarından korunmasını sağlayan maddelere denir. Aşı ( vaccine) sözcüğü; Çiçek hastalığından korunmada kullanılan; Düşük hastalandırıcı özellikli olan Poxvirüsgrubundan Vaccine virustan türetilmiştir Antijen(Ag) yapısındadır Organizmada Humoral ve/veya hücresel immün yanıt oluşturarak Enfeksiyon hastalığı geçirmeden sanki geçirmişcesine koruma sağlarlar

18. Bir populasyonun bağışıklanması sonucunda; Hastalığa duyarlı bireylerin sayısı azalır ve sonuç olarak enfeksiyonun yayılımı durur

19. AŞI ÇEŞİTLERİ Hazırlanış şekline göre 3 çeşittir Cansız (ölü) mikrop aşıları Canlı mikrop aşıları Mikrop ürünlerinden hazırlanan aşılar

20. Konakta Immun Yanıtı Uyarma Şekillerine Göre; Enfeksiyon oluşturarak; Canlı Virülansı aaltılmış suşlarla, Atenüe Enfeksiyon oluşturmayarak; Ölü bakteri veya inaktive virüs Toksoid Peptit veya Subünit aşılar VLP (virüs benzeri protein)

21. Genomik Aşılar; DNA Aşıları Belli bir patojenin spesifik Ag’lerini kodlayan genler Bakteriyal bir plazmite klonlanır Plazmit DNA’sı konak kas veya derisine verilir Hem TH1 hem CTL yanıtı oluşturulur

22. A)AŞI GELİŞTİRİLMASİNDE KULLANILACAK UYGUN MİKROP ÖZELLİKLERİ Enfeksiyonlardan korunmada en iyi yol aşılamadır Ancak her enfeksiyon etkenine karşı aşı geliştirilememektedir BUNUN NEDENİ; Aşı geliştirmek çok pahalı ve zaman alıcıdır Mikropla ilişkili nedenler Mikrop net ve belirgin enf hastalığına neden olmalıdır.

23. ÇÜNKÜ; Tek bir serotip olmalıdır Antikoru, enfeksiyonu Ya da sistemik yayılımı durdurmalıdır. Kanserojenilk potansiyeli olmamalıdır. Isıya dayanıklı olmalı, farklı ısı koşullarında taşınabilmelidir.

24. Çiçek hastalığı başarılı Vaccinia aşısı uygulaması ile dünyadan yok edilmiştir. Bunun NEDENİ; ÇİÇEK HASTALIĞI VİRUSU BAŞARILI BİR AŞI HAZIRLANMASINDA UYGUN BİR MİKROPTUR.ŞÖYLEKİ; Yukardaki 4 maddeyi kapsamaktadır. Rinovirüs ise aşılamaya uygun bir virüs değildir.ÇÜNKÜ Ciddi seyirli bir enf. oluşturmaz Çok fazla serotipi vardır.(100 den fazla)

25. Çiçek Aşısı

26. B) AŞININ KALİTE ÖZELLİKLERİ Aşının içindeki Ag madde bozulmamış olmalı Canlı aşıdaki mikrop ölmemiş olmalı veya miktarda azalma olmamalı Dışarıdan mikroplarla kontamine olmamalı Aşılar stabil olmalı ve bunun için iyi korunmalı Soğuk zincir ile transport ve depolama +4 C'de veya -20 C'de dondurarak saklanmalı veya nakledilmelidir. Güneş ışığına maruz kalmamalı Bozulmaması için; Koruyucu maddeler Antibiyotik maddeler konulmaktadır.

27. X 

28. Liyofilize aşılar Soğukta vakum altında suyu buharlaştırılıp, kuru toz haline getirilir. En sağlıklı korunabilen ve stabilitesi bozulmayan aşılardır Her aşının bir kullanım ömrü vardır Üretim ve son kullanım tarihi olmalıdır Bayat ve stabilitesi bozulmuş aşılar kullanılmaz Kullanılır ise doz tekrarlanmalıdır.

29. Liyofilize Aşı

30. Zayıf antijenik aşılara adjuvan konur. Aliminyum bileşikleri,su emilsiyonları,saponin Adjuvanın yararları; Ag'leri ASH’ye yönlendirir İmmünojeniteyi güçlendirir ▲T lenfosit aktivasyonunda ASH işbirliğinde Sitokin sentezi ve eş uyaran ekspresyonunu arttırarak Amaca uygun immün yanıt oluşturur

31. CANSIZ VE İNAKTİF MİKROP AŞILARI Bakteri ya da virusların Formaldehit, fenol, aseton gibi kimyasal maddeler Ya da UV ve ısı gibi fiziksel yöntemlerle Bu işlemlerde mikrop bütünlüğü veya Ag yapısı bozulmaz Adjuvan (destek maddesi) Aliminyum monofosforid Lipid A mf59 Lipozom,bakteri hücre duvar yapıları gibi

32. Parenteral yoldan uygulanırlar İlk uygulamadan 4 gün sonra Ab görülür. Ancak koruyucu değillerdir. Bundan dolayı 2.,3. hatta daha fazla kez, yüksek dozlar kullanılır. Koruyuculuk süreleri diğer aşılardan kısadır. Bağışıklılık yaşam boyu devam etmez Antikor yanıtı IgG'dir. Lokal IgG yanıtı oluşturmazlar. Nadiren kol ağrısı ve tekrar hastalandırıcılık gelişmez. Sadece aşı kompenent maddelerine karşı alerji gelişebilir. Örneğin virüslerin üretildiği yumurta alerjisi

34. ÖLÜ BAKTERİ; Bakterinin tüm hücresinin öldürülmesiyle elde edilir Boğmaca, Tifo ve Paratifo, Kolera, Veba ,Şarbon

36. İNAKTİVE VİRÜS AŞILARI; Tüm viryon inaktive edilir. Salk Poliyo Aşısı Mamun böbrek hücre kültüründe Kuduz aşısı; Tavşan nöronları, ördek embriyonlarında İnsan diploid hücre kültür (HDCV) İnfluenzae (grip) aşısı Yumurtanın amniyotik veya Allontois boşlukta üretilir Hepatit A aşısı; İnsan diploid hücrelerinde üretilir.

38. ÖLÜ PROTOZOON AŞILARI Plazmodium (sıtma), Leishmania (Şark çıbanı, kala azar) Toxoplazmaya karşı aşı çalışmaları Sıtma Şark Çıbanı

39. CANLI MİKROP AŞILARI; Bakteri veya virüs canlı olarak kullanılır Antijenik niteliği bozulmadan HASTALANDIRICI ÖZELLİĞİ (VİRÜLANSI) AZALTILIR veya ORTADAN KALDIRILIR. Bu tip aşılara ATENÜE denir. Hafif seyirli ancak enfeksiyon hastalığına benzer bir bağışıklık oluştururlar Bazen aşı hastalıkları gelişebilir BCG Jit gibi Nadiren yan etki yaparlar ( Kızamık, Kızamıkçık) Diğer virüs enfeksiyonları nadiren engelleyebilir (İNTERFERANS)

40. BCG

41. Humoral ve daha çok hücresel immün yanıtı uyarırlar TH1,TH2 ve Bellekli hücreleri devrededir. Bundan dolayı koruyucu süresi uzundur. Bunu TEK DOZ ile bile yapabilirler. IgG ve IgA antikoru sentezlenir Uygulama yolu ve dozu Parenteral, oral Ya da solunum yoluyla oral Ya da solunum yolunda IgA oluşur Genellikle tektir Bazen 6-10 yıl sonra Booster gerekebilir. Adjuvan ihtiyacı yoktur.

42. Kullanılan virüs sayısı ve fiyatı düşüktür. ANCAK; Bu aşılarla ilgili 3 sorun vardır. İmmunsuprese veya gebeler için tehlikeli olabilir. Aşı içeriği (avirulan) virulana dönüşebilir. Aşı içeriğinin canlılığı sürdürülmesi gerekir.

43. CANLI (ATENÜE) BAKTERİ AŞILARI S.typhi için (Tifo hast.) Ty21a M. tuberculosis (Tüberküloz) BCG B. artracis (Şarbon), F. tuleransis (tulerami) Şarbon Tuleremi

44. Canlı (Atenüe) virüs aşıları Kızamık, kızamıkçık, kabakulak, Suçiçeği ,Sarı humması (parenteral) Poliyo sabin aşısı (oral) İnfluenza (Nazal sprey) Sabin Aşlsı Parenteral Nazal-influenza

45. CANLI VİRÜS AŞISI Vaccina (aşı virüsü) aşısı kullanılarak Çiçek hastalığı yok edilmiştir ANCAK; biyoterörizmden korunmada Vaccina kullanılmaktadır.

46. MİKROP ÜRÜNLERİNDEN HAZIRLANAN AŞILAR TOKSOİD (ANATOKSİN) AŞILAR; Bakteri toksini saf halde elde edilir. Formal veya formaldehitle (%0.3-0.4 oranında) 37C'de 3-4 hafta bekletilerek hazırlanır. Toksik (zehir) etkisi yok olur. Ag yapımı bozulmaz. Daha çok hümoral immün yanıt uyarılır. Ab'ler toksinlere karşı oluşur. NÖTRALİZASYON gelişir. ÖRNEK; Difteri, Botulismus, Tetanoz

47. KAPSÜL SUBNİT BAKTERİ AŞILARI Kapsül antifagositik özelliğiyle bakteri virülansını arttırır. Kapsül Ab ile opsonize olursa fagositoz kolaylaşır. Polisakkaritler zayıf Ag'ler. T bağımsızdırlar. Sadece konakta IgM sınıfı Ab üretirler. Bu Ab'ler çok kısa ömürlü oldukları için; Protein taşıyıcı molekülle bağlanarak immünojeniteyi arttırırlar (KONJUGE AŞI) C. diphtheriae proteini N. menengitidis OMP Difteri toksini Böylelikle IgM ve IgG sınıfı Ab'ler üretirler

48. 2 yaşveüzerindekullanılmaktadır. ÖRNEK; H. influenzae B (Hib) Polisakkarit/ difteritoksinikompleks S. typhi, S. pneumonae,N. menengitidis S. pneumoniae'de 23 serotipveya 7 serotip non-toksikdifteritoksini ile KONJUGE N. menengitidismajor 4 tipin( A,C,Y,W-135)

49. İNAKTİVE SUBUNİT VİRAL AŞILAR Viral tutunma üniteleri (kapsit ya da gikoproteinler) Rekombinasyon yoluyla elde edilir Hepatit B aşısı Daha önceleri kronik HBV KİŞİLERİN SERUMLARINDA elde edilen HBsAg kısmıyla Bugün maya hücrelerin entegre edilmiş HBsAg geninden elde edilir. Aliminyum ile adsorbe edilir İnsan Papilloma Virüs (HPV) HPV'nin L1 elde edilen Ag