PORADNIK

1. PORADNIK AMAZONKI

2. Spis treści 1. Pojecie mastektomii. • Czym jest zabieg mastektomii? • Rodzaje zabiegów. • Czym są zabiegi oszczędzające? 2. Konsekwencje mastektomii. • stan psychiczny kobiet • stan fizyczny • obrzęk limfatyczny 3. Rehabilitacja po mastektomii. • ćwiczenia ruchowe • automasaż 4. Kluby Amazonek na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.

3. Mastektomia jest zabiegiem, polegającym na amputacji, czyli chirurgicznym usunięciu piersi. Jest to sposób leczenia kobiet, u których zdiagnozowano raka piersi. U niektórych kobiet mastektomii towarzyszy usunięcie węzłów chłonnych, które ma na celu zminimalizowanie ryzyka nawrotu choroby. Decyzję o usunięciu węzłów chłonnych lekarz podejmuje w trakcie zabiegu chirurgicznego, na podstawie badania tkanek pobranych z guza (tzw. śródoperacyjne badanie histopatologiczne). 

4. FAKTY MITY DOTYCZĄCE MASTEKTOMII

5. W Polsce wciąż panuje przekonanie, że mastektomia to nie tylko nieodwracalne okaleczenie kobiety, lecz także pewny wyrok śmierci… To nieprawda!!!.Wszyscy doskonale wiemy, że piersi to nie jedyny atrybut kobiecości. Poza tym rak złośliwy piersi wcale nie musi oznaczać wyroku śmierci, ponieważ u pań po mastektomii zawsze przeprowadzana jest rehabilitacja oraz terapie wspomagające – m.in. radio- i chemioterapia, a także terapia hormonalna, które są coraz skuteczniejsze.

6. Jakie rodzaje mastektomii są dostępne dla kobiet? W zależności od stopnia zaawansowania choroby nowotworowej można dokonać wyboru między zabiegami: radykalnej mastektomii, zmodyfikowanej radykalnej mastektomii i zabiegiem metodą oszczędzającą. W Polsce stosunkowo często stosuje się metodę zmodyfikowanej mastektomii radykalnej i mastektomii prostej. W trakcie operacji zmodyfikowanej mastektomii radykalnej usuwa się wewnętrzne tkanki piersi wraz z węzłami chłonnymi pachowymi. Mastektomia prosta polega na usunięciu wewnętrznych tkanek piersi bez ingerencji w węzły chłonne pachowe.

7. Na czym polegają operacje oszczędzające? Jak sama nazwa wskazuje, tego typu operacje mają na celu takie przeprowadzenie zabiegu, aby „oszczędzić” jak największą część piersi. Możliwe jest m.in. usunięcie kwadrantu piersi (kwadrantektomia). Pierś kobiecą dzieli się mianowicie na kwadranty, kolokwialnie mówiąc - ćwiartki. Najwięcej nowotworów atakuje górny, zewnętrzny kwadrant piersi. Zabieg kwadrantektomii polega na anatomicznej resekcji kwadrantu piersi zawierającego guz wraz z otaczającą go skórą. Innym dostępnym zabiegiem oszczędzającym jest tzw. tumorektomia. W czasie tej operacji dokonuje się usunięcia guza z marginesem zdrowej tkanki otaczającej. Zawsze usuwa się także kilka węzłów chłonnych pachy.

8. Jak przygotować się do operacji? • Warto przede wszystkim uświadomić sobie, że operacja jest koniecznym, pierwszym i bardzo ważnym etapem leczenia. Psychiczne pozytywne nastawienie i głębokie przekonanie, że jest się pod fachową opieką lekarską to ważne elementy, które pomagają oswoić się z nową sytuacją. Duże znaczenie ma wsparcie rodziny i przyjaciół. Mastektomia nie oznacza końca wszystkiego, ani nie przekreśla kobiecości. Po zakończeniu leczenia można zdecydować się na przeprowadzenie rekonstrukcji piersi. Decyzja o konieczności chirurgicznego usunięcia piersi jest przemyślaną decyzją lekarza, krokiem koniecznym, który u wielu kobiet pozwala na całkowite wyleczenie.

9. Co dalej? • Po obudzeniu ze stanu narkozy kobieta jeszcze przez jakiś czas - godzinę, dwie, to zależy od indywidualnego stanu - czuje się jak po długim śnie. Nie odczuwa bólu, ponieważ przeciwbólowe działanie znieczulenia ogólnego działa jeszcze nawet przez kilka godzin po obudzeniu. Potem przyjmuje inne leki przeciwbólowe. Blizna pooperacyjna w miejscu amputowanej piersi jest cienkim szwem, długości kilkunastu centymetrów. Zazwyczaj szybko się goi. Jeśli zostały usunięte pachowe węzły chłonne, pacjentka odczuwa ograniczone ruchy ręką po stronie operowanej, może wystąpić także pooperacyjny obrzęk kończyny górnej. Oba te problemy pozwalacałkowicie usunąć rehabilitacja, która przebiega zarówno pod kontrolą lekarza rehabilitanta, jak i jest prowadzona samodzielnie przez pacjentkę. Rehabilitacja polega m.in. na codziennym masowaniu kończyny górnej (od dłoni ku pasze) - po to, aby zlikwidować lub zminimalizować. Istotnym elementem rehabilitacji jest także częste podnoszenie kończyny górnej po stronie operowanej, dzięki czemu mięśnie są gimnastykowane i zwiększa się ruchliwość ręki. Dobrze dobrana proteza piersi, którą wkłada się do specjalnej kieszonki w biustonoszu, przeznaczonym dla pacjentki po mastektomii, zwiększa komfort psychiczny kobiety.

10. RODZAJE TERAPII WSPOMAGAJĄCYCH

11. Radioterapia • Radioterapię stosuje się zarówno przed, jak i po operacji. W zastosowaniu przed operacją, radioterapia służyć ma zatrzymaniu rozrostu guza. Zadaniem wspomagającej radioterapii, stosowanej po zabiegu operacyjnym, jest wyeliminowanie jakichkolwiek komórek raka pozostałych po operacji zarówno w tkankach piersi, jak i w tkance blizny. Radioterapia wykorzystująca promieniowanie jonizujące jest obecnie powszechnie stosowana po oszczędzających operacjach piersi, rozroście guzówzłośliwych, przy zajęciu węzłów chłonnych, przy wznowach i przerzutach. Radioterapia stosowana jest miejscowo.

12. Zabiegi radioterapii rozpoczynają się po ok. 3 tygodniach po operacji, kiedy procesy gojenia się rany pooperacyjnej są już dobrze zaawansowane. Współcześnie całą terapię dzieli się na dużą liczbę zabiegów o małej dawce promieniowania. Trwać może ona nawet 5-6 tygodni i zawierać do pięciu sesji tygodniowo. W czasie terapii obszar ciała poddawany napromieniowaniu jest szczególnie wrażliwy i powinien być pielęgnowany jedynie za pomocą specjalistycznych pudrów leczniczych.

13. Obecnie zarówno dawka promieniowania, jak i obszar, który należy poddać promieniowaniu, określane są indywidualnie na podstawie tomografii komputerowej. Sprawia to, że prawdopodobieństwo efektów niepożądanych i powikłań takich, jak poparzenie, jest w dużym stopniu ograniczone.

14. Chemioterapia • Celem chemioterapii jest zahamowanie rozrostu komórek nowotworowych i poprzez zastosowanie czynników cytostatycznych doprowadzenie do ich zniszczenia. Te same czynniki cytostatyczne uniemożliwiają podział komórek nowotworowych oraz zapobiegają przerzutom. Chemioterapię stosuje się np. wówczas, kiedy inne formy terapii, jak radioterapia czy terapia hormonalna, okazały się niewystarczające i komórki nowotworowe ponownie rozprzestrzeniają się. Możliwe są skutki uboczne takiej terapii, polegające na wypadaniu włosów i nudnościach.Jednak mogą być one ograniczone przez indywidualny dobór kombinacji leków i ich dawki oraz podawanie leków przeciwwymiotnych.

15. Terapia hormonalna • Wiele spośród nowotworów piersi to nowotwory uwarunkowane hormonalnie, tzn. takie, których rozrost zależy od obecności hormonów żeńskich - w szczególności estrogenu i progesteronu. Po operacji pacjentka może otrzymywać terapię przeciwhormonalną w celu ograniczenia naturalnej produkcji hormonów przez organizm. Jednym z wariantów jest podawanie tzw. antyestrogenów. Lek taki przyczepia się do receptorów komórki nowotworowej zamiast estrogenu, uniemożliwiając w ten sposób rozrost komórki nowotworowej. Obecnie dostępnych jest wiele rodzajów preparatów do leczenia hormonalnego. Podawanie inhibitorów aromatazy (czyli blokerów estrogenu) powoduje blokowanie tworzenia się estrogenu. Wykorzystywany jest również progestagen (czyli związek o działaniu progesteronu), który ma również działanie antyestrogenowe.

16. Rodzaje rekonstrukcji piersi po mastektomii • Czynnikiem mającym coraz większe znaczenie po odjęciu piersi z powodu raka jest zewnętrzne wyrównanie powstałego defektu za pomocą protezy lub rekonstrukcji piersi. Działanie takie ma na celu nie tylko przywrócenie normalnego wyglądu zewnętrznego, ale również pomaga w integracji środowiskowej kobiety z uwagi na efekt stabilizacji psychicznej. W przypadku decyzji na tę opcję, dostępnych jest kilka metod i technik rekonstrukcji. We wszystkich przypadkach jest niezwykle ważne, by decyzja o czasie i rodzaju zabiegu rekonstrukcji była uzgodniona zarówno z lekarzem rodzinnym, ginekologiem/onkologiem, chirurgiem, jak i samą pacjentką. Chirurg powinien mieć duże doświadczenie w zabiegach chirurgii estetycznej/plastycznej, jak również musi mieć opanowaną szeroką gamę technik i metod - po to, by mógł sobie skutecznie poradzić z każdą komplikacją, która mogłaby pojawić się w trakcie zabiegu.

17. Konsekwencje po MATEKTOMII

18. Po zabiegu mastektomiI powstała blizna na miejscu amputowanej piersizazwyczaj szybko się goj, jednak często kobiety borykają się znastępującymi fizycznymi konsekwencjami mastektomii: • ograniczeniem zakresu ruchomości w stawach obręczy barkowej; • zmniejszeniem siły mięśniowej po stronie operowanej; • pojawieniem się obrzęku limfatycznego po stronie operowanej; • zaburzenia statyki tułowia, prowadzące do deformacji postawy w wyniku; • ciężaru obrzęku limfatycznego;

19. Ale NIE MARTSIĘ!! Dzięki systematycznej i kompleksowej fizjoterapii wraz z czasem > zwiększa się zakres ruchów, następuje poprawa postawy ciała; > zwiększa się siła mięśni po stronie operowanej, a także znika; > wcześniej powstały obrzęk limfatyczny.

20. Jednak oprócz konsekwencji fizycznych pojawiają się u kobiet po mastektomii pewne negatywne stany emocjonalne, które wywołane sąamputacja piersi i utrata poczucia kobiecości. Kobiecie często towarzyszy załamanie, strach, wstyd, ale także brak wiary w to, że po operacji będzie w stanie normalnie funkcjonować w swoim codziennym życiu. Ważne jest tutaj przede wszystkim potraktowanie całej choroby i jej skutków jako doświadczenia życiowego i mimo wszystko starać się wrócić do normalnego życia, do obowiązków domowych jak i zawodowych. Wiele kobiet w tym przypadku korzysta z porad psychologa, który stara się pomóc pacjentką odnaleźć w tej trudnej sytuacji jaką jest amputacja piersi. Jednak oprócz specjalistycznej pomocy ważne jest również wsparcie rodziny, przyjaciół oraz najbliższegootoczenia. Na uwagę zasługują tutaj również różnego rodzaju akcje oraz spotkanie organizowane jako formy wsparcia i pomocy dlakobiet po mastektomii, o których więcej przeczytasz w dalszej część poradnika.

21. ATOMASAŻ I postępowanie po mastektomii

22. Uwagi dotyczące automasażu:1. kończynę masowaną układamy tak, by ręka była wyżej niż bark, na klinie lub opieramy o ścianę,2. by nie podrażnić skóry używamy olejek lub krem do masażu,3. wszystkie ruchy wykonujemy w kierunku do serca (zgodnie z przepływem chłonki i krwi żylnej),4. masujemy kończynę ze wszystkich stron, omijamy bliznę pooperacyjną, a także miejsca napromieniowane,5. czas trwania automasażu wynosi 10 minut (każdy chwyt powtarzamy 5-10 razy)6. w przypadku niekorzystnych zmian należy przerwać automasaż i skonsultować się z lekarzem.

23. Techniki stosowane w automasażu:

24. głaskanie - wykonujemy całą dłonią, bez ucisku, lekko przesuwając w kierunku do środka ciała, najpierw okolice barku ze wszystkich stron (na łopatkę z tyłu i na klatkę piersiową z przodu), a następnie całą kończynę od strony wewnętrznej i zewnętrznej; • rozcieranie - opuszkami palców wykonujemy nieduże ruchy koliste z jednoczesnym przesuwaniem się od palców w kierunku do barku; • wyciskanie - chwytem obrączkowym - chwytamy rękę tak, aby kciuk obejmował okolicę nadgarstka z jednej strony, a pozostałe palce rozstawione po stronie przeciwnej. Dłoń masująca przesuwa się ruchem ciągłym lekko przyciskając wzdłuż całej kończyny, ze wszystkich stron; • ugniatanie - chwyt obrączkowy (jak wyżej) - ugniatamy ruchem pulsacyjnym rozluźnione mięśnie od nadgarstka do barku; • oklepywanie - ruchem miotełkowym - grzbietami palców; po stronie wewnętrznej, tj. od dołu masowanej kończyny, od nadgarstka do w barku; • wstrząsanie - unosimy całą kończynę w górę i wykonujemy ruch potrząsania całą rozluźnioną kończyną

25. Zasady postępowania w życiu codziennym: • co jakiś czas unosimy kończynę w górę aby ułatwiać odpływ chłonki; • w czasie snu i odpoczynku ukladamy kończynę wyżej - na klinie lub poduszkach (dłoń wyżej niż bark); • należy chronić kończynę przed przypadkowymi uszkodzeniami np.: oparzeniem, skaleczeniem i wkuciami dożylnymi; • nie wolno przeciążać kończyny po stronie operowanej - nosić do 1kg z częstym przekładaniem ciężaru; • nie wolno nosić biżuterii (pierścionków, branzoletek, zegarka) na kończynie operowanej; • unikać ucisku kończyny (noszenia zbyt obcisłej odzieży, pomiar ciśnienia krwi); • unikać przegrzania kończyny (gorące kąpiele, natryski, maści rogrzewające); • codziennie wykonywać automasaż (najlepiej 2 razy dziennie); • w przypadku pojawienia się obrzęku limfatycznego skontaktować sie z lekarzem leczącym a następnie z rehabilitantem specjalizującym się w drenażu (masażu) limfatyczny; • ćwiczyć codziennie przynajmniej 15 min - odpowiednie ćwiczenia, nie przeciążając kończynę.

26. ĆWICZENIA po MASTEKTOMII

27. Usprawnianie szpitalne po zabiegu mastektomii jest często zbyt krótkie. Istotne jest aby kobieta miała świadomość, że systematyczna fizjoterapia znacznie wpłynie na jej samopoczucie i sprawność. Większość ćwiczeń można samodzielnie wykonywać w warunkach domowych- ważne są tylko zasady wykonywania: systematyczność, ale obciążenie delikatne. Ćwiczenia należy przeplatać wysokim ułożeniem kończyny- jest to pozycja, która umożliwia odpływ chłonki, zapobiega więc powstawaniu obrzęków.Po zabiegu mastektomii, typowe są ograniczenia ruchomości w obrębie kończyny górnej. Często towarzyszą temu obrzęki. Podaję parę ćwiczeń, które pozwolą na samodzielną opiekę, i usprawnianie.

28. ĆWICZENIA: 1-3 doba po zabiegu:- zaciskanie dłoni w pięść;- rozczapierzanie i łączenie palców;- zgięcie/ wyprost kończyny górnej w stawie łokciowym (dłoń skierowana do barku);- chwyt rękami za łokcie (ręka po stronie operowanej spoczywa na zdrowej). Unoszenie kończyn w górę;- kończyny górne wyprostowane w stawach łokciowych, palce rąk splecione, kończyna strony operowanej spoczywa na kończynie strony zdrowej. Unoszenie kończyn do góry;- kończyny górne wyprostowane, ruch w bok i do góry, prowadząc go po łóżku.

29. METODYKA ĆWICZEŃ Należy je powtarzać przynajmniej 3x w ciągu dnia. Każde ćwiczenie powtórzyć 15-30 razy. Ruch prowadzony ma być do granicy bólu, bez przekraczania jej. Po każdym ćwiczeniu należy wykonywać wstrząsania całą kończyną górną przez około 5 sekund oraz pogłębione oddychanie. W czasie ćwiczeń oddechowych należy trzymać ręce na biodrach.4-6 doba po zabiegu: Pozycja wyjściowa do ćwiczeń- siad na krześle, z oparciem stóp o podłoże.- unoszenie barków do góry;- krążenia barków w tył;- chwyt rękami za łokcie (ręka po stronie operowanej spoczywa na zdrowej). Unoszenie kończyn w górę;- kończyny górne wyprostowane w stawach łokciowych, palce rąk splecione, kończyna strony operowanej spoczywa na kończynie strony zdrowej. Unoszenie kończyn do góry;- kończyny na szerokość barków- równoczesne unoszenie w górę;- unoszenie kończyn górnych bokiem w górę.

30. Po każdym ćwiczeniu należy wykonać wstrząsanie kończyną i ćwiczenia oddechowe.7-9 doba po zabiegu:Ćwiczenia wykonuje się z laseczką- pozwala to kontrolować ruch i dozować go. Laseczkę trzymamy na szerokość barków. 1.unoszenie laseczki w wyprostowanych kończynach górnych- opuszczenie ramion z laseczką na kark (zgięcie w łokciach);- wyprost w łokciach;- opuszczenie laseczki na kolana; 2.Uniesienie laseczki nad głowę, następnie ruch w prawo i lewo. Opuszczenie laseczki na kolana 3.Chwyt jedną ręką za koniec laseczki i podnoszenie jej w górę. Potem zmiana ręki. 4. Chwyt laseczki na szerokość barków. Krążenia do tyłu po torze "ósemki" w prawą, potem w lewą stronę 5. Stanie przodem do ściany- "wchodzenie" i "schodzenie" palcami po ścianie 6. Stanie bokiem do ściany- "wchodzenie" i "schodzenie" palcami po ścianie

31. Zalecenia dla kobiet po mastektomii • Należy unikać czynników sprzyjających rozwojowi obrzęku limfatycznego po amputacji piersi w obrębie kończyny górnej po stronie operowanej: - nadmiernego wysiłku; - podnoszenia, noszenia ciężkich przedmiotów;- długotrwałego noszenia nawet lekkich przedmiotów, zwłaszcza gdy kończyna górna jest opuszczona;- gwałtownych ruchów i powtarzania ruchów przy opuszczonych kończynach górnych;- noszenia uciskających przedmiotów na kończynie górnej (zegarek, biżuteria, ubranie);- spanie na kończynie Podobna praca 80% Ćwiczenia rozluźniające górnej strony operowanej;- gorących kąpieli (temperatura optymalna 34-38C);- gorących okładów i intensywnego opalania się;- urazów kończyny górnej po stronie operowanej;- stanów zapalnych kończyny;

32. - mierzenia ciśnienia tętniczego krwi, robienia zastrzyków i wlewów;kroplowych oraz pobierania krwi w obrębie kończyny po stronie operowanej;- pchania i ciągnięcia;- długiego moczenia kończyny;- używania drażniących detergentów;- nadmiernej wilgoci;- bielizny uszytej z szorstkich materiałów;- środków kosmetycznych i higienicznych, które drażnią skórę;- ucisku strony operowanej podczas jazdy samochodem (należy podkładać coś miękkiego pod pasy bezpieczeństwa);- noszenia ciasnej bielizny i biustonoszy z ciasnymi, wąskimi ramiączkami;

33. Zaleca się wykonywanie:- bierne i czynne wysokie ułożenie kończyny w czasie snu, wypoczynku i pracy (z wykorzystaniem klinów, podkładek: ważne aby cała kończyna była podparta);- noszenie protezy piersi, co wpływa korzystnie na lepsze zrównoważenie stron ciała i utrzymanie prawidłowej postawy;- pomiarów obwodów kończyny górnej po stronie zabiegu (kontrola obrzęku);- 20-30 minutowych ćwiczeń- 1-2 razy dziennie.

34. Wsparcie po mastektomii Bardzo ważne jest, aby kobieta po przeprowadzonym zabiegu mogła liczyć na wsparcie przede wszystkim ze strony najbliższych, ale równie istotne jest wsparcie od strony osób, które mają podobne doświadczenia, zmagania. Dlatego w ostatniej część naszego poradnika chciałybyśmy wymienić placówki, do których kobiety mogą zwrócić się o pomoc, wsparcie, wskazówki.

35. Wykaz klubów i sklepów.Kluby Amazonek - kujawsko-pomorskie "Amazonki" Klub Polskiego Komitetu Zwalczania Raka w Toruniu ul. Łyskowskiego 15 87-100 Toruń0-56-648-16-26 0-56-648-05-06Klub "Amazonek" przy Stowarzyszeniu Pomocy Rodzinie ul. Hallera 19 87-140 Chełmża0-56-675-54-93Klub "Amazonki" przy ZO PCK Włocławek ul. Zduńska 14 87-800 Włocławek0-54-234-74-01Stowarzyszenie "Amazonek" w Regionalnym Centrum Onkologii ul. Romanowskiej 2 85-915 Bydgoszcz0-52-342-69-54 w. 559Stowarzyszenie "Ars Vitae" Bydgoszcz Klub "Amazonek" ul. Powst. Wlkp. 6/9 "Kombatant" 88-100 Inowrocław0-52-352-25-68Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii "Amazonki" ul. Legionów 57 86-300 Grudziądz0-51-462-56-49

36. Twórcy poradnika: • Kołodziejska Dominika • Kowalska Kamila • Klekota Estera • Kiełbińska Elżbieta