OKUL NCESI D NEMDEKI OCUKLAR I IN KITAP SE IMI VE OKUMA ALISKANLIGI

1. OKUL�NCESI D�NEMDEKI �OCUKLAR I�INKITAP SE�IMI VE OKUMA ALISKANLIGI Yrd. Do�. Dr. Ebru DERETARLA G�L �ukurova �niversitesi Egitim Fak�ltesi Okul�ncesi �gretmenligi Anabilim Dali

2. Ilk kitabinizi ne zaman aldiniz? Ilk okudugunuz kitap hangisiydi hatirliyor musunuz? Kitaplar her zaman yasamimizin i�indedirler. Bazen �ok sever, bazen de okumaktan ka�ariz. Ama ebeveynler olarak �ocuklara kitap okuma aliskanligi kazandirmak i�in model olmaliyiz.

3. Okul�ncesi d�nem �ocuklar i�in �ocuk edebiyati, g�rsel nitelikli bir edebiyat t�r� olarak tanimlanabilir. Bu t�r�n en �nemli �rnegi ise resimli kitaplardir. 0-6 yas d�nemindeki �ocuklar i�in kitap dendiginde ise, ilk aklimiza gelen �resimli kitaplar�dir. Resimli kitaplar, az kelime ile anlatilan hikayelerin kullanildigi, farkli b�y�kl�k ve sekillerde hazirlanan, genellikle her sayfada renkli resimlerin kullanildigi kitaplardir. Bu kitaplarla ilgili iki a�iklama yapilabilir: ��ocuklar resimleri sever� ve ��ocuklar resme ihtiya� duyarlar�.

4. �ocuklar resimleri sever; insanlar yasi ne olursa olsun resimleri sever. Elimize bir kitap aldigimizda kitabi okumadan �nce resimlerine bakariz. Bunu aslinda ne oldugunu g�rmek i�in istemdisi olarak yapariz. �ocuklar i�in resim gereklidir; ��nk� kelimelere g�re resimleri daha kolay anlarlar ve s�zel bilgi ile cevap verebilmeleri i�in resimsel bilgiye ihtiya�lari vardir.

5. �ocuklar i�in g�rsel semboller s�zel olanlardan daha derindir ve bu nedenle �ocuklar g�rsel sembollerden daha iyi anlarlar. Ayrica biliyoruz ki, bebekler resimden �nce sese tepki verirler ve �izmeyi �grenmeden �nce konusmayi �grenirler. Yapilan arastirmalar �ocuklarin �ogunun kendilerine okunan kitaplari, resimleri kullanarak metinden de yararlanip daha iyi anladiklarini g�stermektedir. K���k �ocuklar resimlerden bilgi alarak ve onlari yorumlayarak �grenirler. Aradiklari bir bilgiye, resimlerdeki karakterlere ne olacagini ya da olayin ge�tigi sahneyi yorumlayarak ulasirlar. �ocuklar metni okumadan resimleri okuyarak hikayede ne anlatildigini s�yleyebilirler.

6. Okul�ncesi d�nemdeki �ocuklar i�in �nemli bir ara� olan �ocuk kitaplarinin anlatim dili, i�erik, tasarim, egitim ilkeleri vb. a�isindan bazi temel ilkelere dayandirilmasi gerekir. Ancak bu ilkelere uyulmasi durumunda nitelikli �ocuk kitaplari ortaya �ikabilir. Sever (2003), nitelikli �ocuk kitaplarinin ilkelerini s�yle ifade etmektedir: Kitaplarda, �ocugun kendine �zg� i�tenligiyle anlatim dilinin dogalligi bulusturulmalidir. Yazar anlattigi ve kurguladigi olaylarda, �ocuklarla arkadaslik, dostluk kurabilmeye basarabilmelidir. Kitaplar, �ocuklara anlamlandiramayacagi ya da yasama ge�iremeyecegi sorumluluklar y�klememelidir.

7. Kitaplarda �ocuklarin kavramsal gelisimlerine katki saglayacak bir anlatim tercih edilmeli, �ocuklara T�rk�e�mizin anlatim olanaklari ve kurallari sezdirilmelidir. Kitaplardaki resimler �ocugun begeni ve algilama d�zeyine uygun olmali, metnin iletisine g�rsel bir zenginlik katmali; estetik nitelikleriyle de g�rsel algilarini gelistirici bir �zellik tasimalidir. Kahramanlarin fiziksel portreleri, metinde yansitilan kisilik �zelliklerine uygun bir bi�imde �izilmeli; resimler kahramanlarin temel �zelliklerini, yasadiklari ruhsal durumlari, ge�irdikleri fiziksel degisimleri �ocuklara hissettirebilmelidir. Kitaplar, dilsel ve g�rsel �zellikleriyle �ocugun hem sanat hem de d�s�nme egitimi s�recini desteklemelidir.

8. Kitaplar, �ocugun yasina, ilgi ve gereksinimlerine uygun olarak insan ve yasam ger�ekligini anlamasina katki saglamali, her seyden �nemlisi de �ocuk ile yasam arasinda g��l� bir bag olusturulmalidir. �zellikle, �ocugun kendini �zg�rce ger�eklestirebilmesine (d�s�nmesine, g�lmesine, eglenmesine, d�slemesine vb) olanak saglayacak yasam durumlari, dilin anlatim ustaligiyla kurgulanarak �ocuklara sunulmalidir. Kitaplarda yazar tarafindan kurgulanan ger�eklik, �ocuklar tarafindan, okuma sonrasinda kendi ger�ekliklerine d�n�st�r�lebilmeli; yazarin paylasmak istedikleri, �ocuklarin yasam ger�eginden kopuk olmamalidir.

9. Kitaplarda, yasamin bir ger�egi oldugu d�s�ncesiyle, siddet olgusuna da yer verilebilir. Ancak, olay kurgusunda, �ocuklarin yas ve gelisim �zellikleri de g�z �n�nde bulundurularak, yer verilen siddet �geleri, �ocuklara siddete karsi neler yapilmasi gerektigi noktasinda duyarli kilmali, onlarda siddet ve kaba g�ce karsi bir anlayis olusturabilmelidir. �zellikle, �ocuklara demokratik yasamin �nemi ile bireysel ve toplumsal iliskilerdeki sorunlarin ��z�m�nde en etkili y�ntemin �iletisim� oldugu ger�egi sezdirilmelidir.

10. �ocuklara, 0-3 yaslarda ilk sunulacak kitaplar, �evrelerinde g�rd�kleri olay, varlik ve nesnelerin resimlerini i�eren kitaplar olmalidir. Yetiskinlerin kendisine okudugu kitaplarin resimlerine bakar. Varlik ve nesnelerin seslerini taklit eder. Ilerleyen yaslarda resimlerle ilgili sorular sorabilir. Metinlerle resimler arasindaki iliskiyi bir yetiskinin kendisine anlatmasini isteyebilir.

11. 4-6 yas d�neminde �ocugun �evresi genislemis, ilgileri gelismis, dil kazanimlari artmistir. Bu d�nemde anne baba ile birlikte �gretmende kitaba y�nelis ve kitap se�imi konusunda sorumluluk tasir. On d�rt yasa kadar �ocuklar i�in hazirlanan �ocuk edebiyatina y�nelik kitaplar, her yas grubunun gelisim �zelliklerine ve ihtiya�larina g�re farkli �zellikler g�sterir. Anne babalarin ve egitimcilerin �ocuklarin yaslarina, gelisim �zelliklerine ve ilgilerine g�re uygun edebiyat t�rlerini se�meleri saglanabilir. Asagida yaslara g�re �esitli �neriler yer almaktadir:

12. 0-3 yas �ocugu, dokunarak, t�m duyularini kullanarak �grenir. Bu d�nemde konusmayi �grenmesi ve dil becerilerini gelistirmesi i�in ona kitap okurken sunlara dikkat etmeliyiz: tanidik nesnelerin oldugu renkli kisa c�mleleri olan ve bol resimli kolay yipranmayacak kaliteli malzemeden yapilmis kitaplar

13. 3-5 yas �ocugu, �ocuklarin yaraticiliklarini destekleyecek, olaylarin nedenleri �zerine yogunlasan, g�nl�k hayatla ilgili olaylari anlatan kitaplari tercih edebilirsiniz. g�nl�k yasantilari ile ilgili konulardan se�ilmis resimli Yaraticiligi artiran kelime dagarcigini ve zihinsel becerilerini destekleyen kitaplar

14. 5-8 yas �ocugu, artik okuma yazma �grenmistir. Kendisini tanimaya baslamis, baskalarindan farkli duygu ve d�s�nceleri olabilecegini kesfetmis, yeni seyler denemeye istekli ve a�iktir. Bu d�nemde kitap se�erken; ger�ek hikayelerden alintilar i�eren, i�inde bilmedigi kelimeler de olan yeni bilgiler �grenmesini saglayan, ilgi alanlarina g�re farkli konularda kitaplar tercih edilmelidir.

15. 8-12 yas �ocugu, kendi ilgi alanlarini belirleyebilir. Macera tarzi kitaplar, farkli konularda hikayeler ve masallar ilgisini �ekebilir. Bunlarin yaninda, �ocugun ilgi ve ihtiya�larina uygun, �ocugu d�s�nd�ren, kendi ilgisine uygun konularda ve t�rlerde kitaplar se�ilebilir.

16. Okumanin aliskanliga d�n�smesi i�in, hem anne baba hem de �gretmenlerin �zel �abasina ihtiya� vardir. Burada �nemli olan �kitap oku� �g�d�nden �ok model olusturmak olmalidir. Anne baba ve �gretmenin elinde kitap g�rmek, �ocuk i�in s�zl� telkinden daha etkilidir. Televizyonu kitabin, kitabi televizyonun alternatifi olarak d�s�nmek; dolayisiyla bu iki unsuru birbirinin yerine koymak yanlistir. ��nk� kitap okumak, televizyon seyretmenin karsiti degildir. �ocuk her iki kaynaga da zaman ayirabilir. �ocuklara okuma aliskanligi kazandirma konusunda anne babalara d�sen g�revleri s�yle siralayabiliriz:

17. �ocuga erken d�nemlerde kitap okuyarak okumaya karsi ilgi olusturmak. Se�ilen kitaplarin �ocuklarin ilgilerine ve yas- gelisim �zelliklerine uygun olmasini saglamak. �ocuklara kitap okuma konusunda model olmak.

18. Anne babalar i�in �ocuklarda kitap okuma aliskanligi olusturmalari i�in �neriler: �ocuklarinizin kitap okumalari i�in onlara �rnek olun. �ocuklarin kendi har�liklariyla kitap almasini tesvik edin. �ocuklari d�zenli dergi gazete okumalari i�in cesaretlendirin. �ocugunuza kitap okuyun. Onun size kitap okumasini isteyin. �ocugunuzun odasinda k���k bir kitaplik olusturmasini saglayin. �ocugunuzla birlikte kitap almak i�in kitap�ilari dolasin. Birlikte k�t�phaneye gidip �d�n� kitap almasini tesvik edin. Okudugu kitaplari listelemesini isteyin. Bu listelerdeki kitap sayisina g�re �esitli �d�llendirmeler yapabilirsiniz. Kendi kitaplarini k���k etiketler kullanarak adini yazmasini b�ylece kitaplari sahiplenmesini saglayabilirsiniz.