AİLE HUKUKU

1. AİLE HUKUKU İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Aile Danışmanlığı Sertifika Programı Prof. Dr. Yasemin Işıktaç

2. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI TMK madde 432 ile 437 arasında düzenlenen “koruma amacıyla özgürlüğün kısıtlanması (KAÖK) vesayet bakımından kişinin korunması amacına yönelik olarak getirilen yeni bir vesayet tedbiri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kurumun adından da anlaşılacağı üzere KAÖK’ün amacı kişinin “kişisel korumasını” sağlamaktır. Kişinin korunması dışındaki hiçbir amaca hizmet edemez.

3. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI Özgürlüğü kısıtlanacak kişi TMK madde 432 uyarınca; akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, ağır tehlike arzeden bulaşıcı hastalık veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum için tehlike oluşturan her ergin kişi, kişisel korunmasının başka şekilde sağlanamaması halinde, tedavisi, eğitimi veya ıslahı için elverişli bir kuruma yerleştirilir veya alıkonulabilir. (TMK madde 432)

4. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI Görevlerini yaparken bu sebeplerden birinin varlığını öğrenen kamu görevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar. Bu konuda kişinin çevresine getirdiği külfet de göz önünde bulundurulur. İlgili kişi durumu elverir elvermez kurumdan çıkarılır.

5. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI KAÖK gerçek kişilere yöneliktir. Koruma amaçlı özgürlüğü kısıtlanacak kişi “kısıtlı veya kısıtlı olmayan ergin kişidir.” (TMK madde 432/I) Kendisine kayyım veya yasal danışman atanan ergin kişilerin de bu hükme dayanarak koruma amaçlı olarak özgürlükleri kısıtlanabilir.

6. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI KAÖK’ÜN ŞARTLARI

7. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI • Özel Koruma İhtiyacı TMK madde 432 kişi için KAÖK önlemine başvurulabilmesi için sınırlı sayıdaki kişisel zayıflık hallerinden kaynaklanan özel bir kişisel koruma ihtiyacının varlığını aramaktadır. Bu husus hükümdeki “kişisel korumanın başka şekilde sağlanamaması” ifadesiyle ortaya konmuştur. Kişinin çevresine getirdiği külfet de göz önünde tutulur. Ancak ilgili kişinin korunmasının çevresine yüklediği külfetin “aşırı” olması şarttır.

8. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI 2) Zayıflık Durumu Zayıflık durumu oluşturan sebeplerden birincisi akıl hastalığı ve akıl zayıflığıdır. (TMK madde 432/I) Tıbbi anlamının ötesinde hukuksal bir yaklaşımla “sürekli tarzda” normal dışı her zihinsel durum akıl hastalığı ve akıl zayıflığı olarak tanımlanabilir. Bir kısıtlama sebebi olan alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı aynı zamanda, diğer şartların gerçekleşmesi halinde özgürlüğünün kısıtlanması sebebidir. Ağır tehlike arzeden bulaşıcı hastalık ve serserilik halleri de zayıflık durumu oluşturan sebeplerdendir.

9. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI 3) Toplum için Tehlike Oluşturma TMK madde 432 uyarınca; akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, ağır tehlike arzeden bulaşıcı hastalık veya serserilik sebeplerinden birini kendisinde barındıran her ergin kişinin “ancak toplum için tehlike oluşturduğu takdirde” koruma amaçlı özgürlüğünün kısıtlanmasına karar verilebilecektir.

10. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI 4) Orantılılık TMK madde 342 metnindeki “kişisel korunmasının başka şekilde sağlanamaması halinde” ancak kişinin özgürlüğünün kısıtlanabileceğini öngörmesi vesayet hukukunu temel ilkelerinden orantılılık ilkesini vurgular. KAÖK kişinin kişisel özgürlüğüne yönelik ağır bir müdahaledir. Bu nedenle ilgili kişinin ihtiyacı olan kişisel koruma daha hafif bir tedbirle sağlanabiliyorsa, artık o kişinin özgürlüğünden mahrum edilmesi yoluna gidilmemelidir.

11. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI 5) Zayıflık Durumunun Sürekliliği TMK madde 432/III uyarınca “ilgili kişi durumu elverir elvermez kurumdan çıkarılır.” Dolayısıyla KAÖK tedbirinin sürdürülebilirliği, kişisel koruma ihtiyacı doğuran zayıflık durumunun sürekliliği ile sınırlıdır. KAÖK kararında belirtilen zayıflık durumu ortadan kalkar kalkmaz, kişi kurumdan çıkarılmak zorundadır.

12. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI 6) KAÖK Hükümlerinin Kişiye Yönelik İradesi Dışı (Cebri) Tedavi Uygulamaları için Yasal Bir Dayanak Oluşturup Oluşturmayacağı Sorunu Doktrindeki hakim görüş, KAÖK’a ilişkin hükümlerin cebri tedaviler için hukuksal dayanak oluşturmayacağı yönündedir. İlgili kişiye yönelik iradesi dışındaki cebri tedavi, genel kişilik değerlerine müdahalenin hukuka uygunluğu kapsamında, ancak kişisel özgürlüğün esaslı bir ihlalinde üstün bir kamusal veya özel yarar ya da üçüncü kişinin korunmasında haklı bir menfaat söz konusuysa ve müdahalenin orantılılığı ilkesi kapsamında olanaklıdır.

13. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI KAÖK’ÜN HUKUKSAL SONUCU TMK madde 432 uyarınca şartların gerçekleşmesi halinde kişinin “tedavi, eğitim veya ıslah için elverişli bir kuruma yerleştirilebilir veya alıkonulabilir.” “Yerleştirilme” bir kişinin ilk kez bir kuruma konulmasını, “alıkonulma” ise kişi zaten bir kurumda bulunuyorsa, kendisinin kurumdan dışarı bırakılmamasını ifade eder.

14. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI Madde lafzındaki “kurum” kavramı geniş yorumlanmakta, “kişinin iradesinin aksine veya iradesinden yoksun olarak kişisel korunmasının hareket serbestisinin hissedilebilir derecede sınırlandırılması suretiyle yerine getirildiği her yer” olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca yerleştirilecek kurumun “elverişli” olması aranır. Elverişlilik kişiye özgü somut olayın şartlarına göre değerlendirilir. KAÖK’ün amacını esaslı bir şekilde sağlayabilecek yeterlilikte olmak zorundadır.

15. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI KAÖK için YETKİLİ MAHKEME TMK madde 433 uyarınca yerleştirme veya alıkoymaya karar verme yetkisi, ilgilinin yerleşim yeri veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde bulunduğu yer vesayet makamına aittir. Yerleştirme veya alıkoymaya karar veren vesayet makamı, kurumdan çıkarmaya da yetkilidir. Çıkarma kararını verecek mahkeme bu konudaki yetkisini kullanmadan önce kişinin yerleştirildiği kurumun bu konudaki görüşünü alabilir, ancak bu yetkiyi hiçbir zaman bu kuruma devredemez.

16. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI BİLDİRİM YÜKÜMÜ Kısıtlı bir kişi bir kuruma yerleştirildiği veya alıkonulduğu ya da ergin bir kişi hakkında vesayete ilişkin diğer önlemlerin alınmasına gerek görüldüğü takdirde, kişinin bulunduğu yer vesayet makamı veya özel kanunlarda öngörülen ilgililer, durumu yerleşim yeri vesayet makamına bildirmekle yükümlüdürler. (TMK madde 434)

17. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI VESAYET MAKAMI KARARINA İTİRAZ Kuruma yerleştirilen kişi veya yakınları verilen karara karşı kendilerine bildirilmesinden başlayarak 10 gün içinde denetim makamına itiraz edebilirler.(TMK madde 435) İtiraz üzerine hakim, ilk olarak kişi için güncel bir hukuksal koruma menfaatinin bulunup bulunmadığını araştırır. 10 günlük itiraz süresi hak düşürücü süredir. Denetim makamının itiraz üzerine alacağı karara karşı Yargıtay kanun yolu açıktır.

18. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI KAÖK YARGILAMASINDA UYGULANACAK YARGILAMA HUKUKU KURALLARI (TMK 436) • Sebep ve kanun yolları hakkında bilgilendirme yükümü: Karar verilirken ilgilinin bunun sebepleri hakkında bilgilendirilmesi ve karara karşı denetim makamına itiraz edebileceğine yazılı olarak dikkatinin çekilmesi zorunludur. • Kuruma yerleştirme aşamasında bilgilendirme yükümü: Bir kuruma yerleştirilen kişiye, alıkonulma kararına veya kurumdan çıkarılma isteminin reddine karşı en geç 10 gün içinde denetim makamına itiraz edebileceği derhal yazılı olarak bildirilir. İlgili kişinin kurumda kendi isteğiyle bulunurken alıkonulma kararının alınmış olması söz konusu bilgilendirme yükümünü ortadan kaldırmaz.

19. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI • İstemi denetim makamına ulaştırma yükümü: Mahkeme kararını gerektiren her istem, gecikmeksizin yetkili hakime ulaştırılır. • Erteleme yetkisi: Yerleştirme kararı veren vesayet makamı veya hakim durumun özelliklerine göre bu istemin görüşülmesini erteleyebilir. Erteleme kararını KAÖK kararını veren vesayet makamı alabileceği gibi, yapılacak itiraz üzerine denetim makamı da alabilir.

20. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI • Resmi Sağlık Raporu Alınması: Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, ağır tehlike arzeden bulaşıcı hastalığı olanlar hakkında, ancak resmi sağlık kurulu raporu alındıktan sonra karar verilebilir. Vesayet makamının daha önceden bilirkişiye başvurmuş olması halinde denetim makamı bundan vazgeçebilir.

21. KORUMA AMAÇLI ÖZGÜRLÜK KISITLAMASI YARGILAMA USULÜ TMK madde 437 uyarınca, hakim basit yargılama usulüne göre karar verir. Gerektiğinde ilgili kişiye adli yardım sağlanır. Hakim karar verirken ilgili kişiyi dinler. Madde hükmü hem vesayet makamı hem de itiraz üzerine denetim makamı tarafından yapılan inceleme aşamasında uygulanır.