Leven is ook doodgaan. Denk erover, praat erover.

1. Leven is ook doodgaan. Denk erover, praat erover. Rijsbergen 6 juni 2013

2. Opzet Opstarten Toelichting op STEM Introductie in ‘leefstijlen bij sterven’ + casuïstiek-bespreking Verschillen in omgaan met verdriet Afsluiting

3. Wat vindt U belangrijk? • Als u nú nadenkt over de laatste dagen – weken van uw leven? • Hoe gaat het met de kinderen – kan iedereen het aan • Netjes afgesloten – alles uitgesproken • Regelen van de dienst (liederen) • Rust – stiltes – met mijn eigen naasten – niet veel bezoek • Om te mediteren • Pijnloos • Eigen regie (keuzen pijnbestrijding) • Manier waarop je sterft – opzien tegen afscheid nemen

4. Wat vindt men belangrijk

5. Opvallende aspecten • Praten en denken over de dood • Gericht, actief, bewust, uiten, confrontatie, etc. • Sociaal sterven • Verbondenheid, hele systeem, zorgzaamheid, stervende centraal, empathie, etc. • Regie in de laatste levensfase • Regie, autonomie, geen last, (medische) maakbaarheid, etc • Taboe • Weerstand op het onderwerp, vermijding, vooruitschuiven, onzekerheid etc.

6. gedrag Zichtbaar buitenwereld Zichtbaar voor jezelf gedachten gevoelens

7. gedrag Zichtbaar buitenwereld Zichtbaar voor jezelf gedachten gevoelens

8. Sterfstijl: vertrouwenden (12%) + + vertrouwenden Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

9. Sterfstijl: vertrouwenden (12%)leven na de dood • Mensen in deze groep zijn: • minder bang en hebben al een bepaald beeld van de laatste levensfase. • sterk gericht op het gezin • de dood al een deel van het leven. • Als patiënt: • gevoelig voor autoriteit, • niet veeleisend en tevreden met het standaardaanbod, • volgzaam , R-R-R • Wat helpt: • informatie in hapklare brokken, • niet teveel alternatieven, • aandacht voor de spiritualiteit, uitnodigend zijn want men is niet zo initiatiefrijk.

10. Casus

11. Case – Vertrouwende Hoe kom/blijf je in contact? Gaan zitten Tijd nemen en luisteren: Oogcontact maken Ziet u daar niet tegen op? Heeft u er met uw familie over gesproken? Haar duidelijk te maken dat ze mag kiezen De arts is niet heilig

12. Case – Vertrouwende Wat valt u op in de communicatie? • Valt de dokter niet af, hij/zij het ook belangrijk wat u wilt • Non verbaal: • Laag • Rustig • Stiltes • Maakt ruimte: het kan ook later – zachte taal – geen dwang • Ze gaat zitten

13. Sterfstijl: rationelen (15%) + + vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

14. Sterfstijl: rationelen (15%)control over de dood • Mensen in deze groep: • zoeken een balans tussen werken en genieten. • Ziek zijn en dood passen niet goed in het levensbeeld bij deze groep mensen. • Ze hebben moeite met het tonen van hun kwetsbaarheid. • Als patiënt: • gevoelig voor autoriteit, • leunen op professionele kennis • ze zijn op zoek naar zekerheden. • Ondersteunend: • heldere feitelijke informatie • Niet te veel over gevoelens, • praktisch en ondersteunend • duidelijkheid over de rolverdeling

15. Sterfstijl: socialen (33%) + + socialen vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

16. Sterfstijl: socialen (33%)bang voor de dood • Mensen in deze groep: • Gekenmerkt als volks en eigentijds, zorgeloos, • Niet al te opvallend, doe maar gewoon …… • Zij vinden het vooral belangrijk om te sterven tussen familie en vrienden. Daarbij verwachten zij dat zaken te zijner tijd voor hen geregeld worden. • Als patiënt: • vasthoudend aan het leven, • behoefte aan troost, verlichting, • uitstellen tot het niet meer kan (medicatie), doen niet zoveel uit zichzelf, • mogelijk eenzaam (omdat het zo ‘gek’ is voor anderen om er over in contact te zijn.) • Ondersteunend: • Informatie in kleine delen, regelmatig herhalen • benoem emoties, • geef ruimte voor ondersteuning

17. Casus

18. Case 1 – Sociale Hoe kom/blijf je in contact? Zelf contact maken – zelg beginnen Iets over jezelf zeggen – hoe zou het zijn voor u Benoemen wat je ziet: ik zie dat pijn hebt Doorvragen: Over de klachten Meegaan in het verhaal -

19. Case 1 – Sociale Wat valt u op in de communicatie? • Ze heeft het over haar eigen moeder – maar ze bedoelt haar • Ze versterkt het verhaal van de mevrouw • Ze erkent de mevrouw • Ze is luchtig van toon, ze maakt grapjes, ze glimlacht • Ik heb tijd • Neemt de regie een beetje over, maar laat de keuze blijft bij de vrouw • We zitten hier in een ziekenhuis • Toch gek om gek om niet te doen • Pillen

20. Sterfstijl: pro-actieven (18%) + + socialen pro-actieven vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

21. Sterfstijl: pro-actieven (18%)leven met de dood • Mensen uit deze groep: • kenmerken zich door een kritische houding als het gaat om de zorg in hun laatste levensfase. • Voor hen is de dood geen taboe, er wordt over nagedacht en gesproken om zo de regie ook in deze fase in de hand te houden. • Als patiënt: • wil alles weten, mondig, goed geïnformeerd, • Veeleisend en zelfredzaam en afkerig van zinloos handelen • Ondersteunend: • inzicht geven in de alle opties, • geef regie, • geef kaders • verwijs naar andere informatie

22. Casus

23. Case 2 – Proactieve Hoe kom/blijf je in contact? U hebt over nagedacht, welke opties had u? Direct vraag Heeft u daar al met de arts / dochter over gesproken Wij kunnen niets voor u betekenen U overvalt Gôh daar schrik ik van Gaan we regelen – humor Moet het precies om een uur. Hoe bent u tot deze beslissing gekomen Hoe kom/blijf je in contact? • Herhalen

24. Case 2 – Proactieve Watvalt u op in de communicatie? • Echt contact – gaanzitten – begriptonen (herhaalt) • Anderemogelijkhedenaanbieden (keuze) – als u dat wilt vertelikerietsmeer over • Deskundigheidtonen • Gelijkwaardige

25. Prikkel Antwoord

26. kiezen Prikkel Prikkel Antwoord

27. kiezen Prikkel Prikkel Antwoord Wat is goedvoormij Wat is goedvoorbewoner Wathebben we afgesproken Watvindenmijncollega’shiervan

28. Sterfstijl: onbevangenen (22%) + + socialen pro-actieven vertrouwenden rationelen onbevangenen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

29. Sterfstijl: onbevangenen (22%)leven zonder de dood • Mensen uit deze groep: • Voor hen is de dood niet direct een onderwerp. Zij houden van genieten en leven hun leven op een eigenzinnige manier. • Als patiënt: • dwarsig, grenzen zoekend, onrustig, • veel vrienden willen zien, • ongevoelig voor autoriteit, • afstand van zorgverleners • Ondersteunend: • korte, concrete informatie, in het hier en nu zijn, • check naar emoties (ipv er al in te duiken), recht voor zijn raap

30. Oefenen met ander gedrag • Haalbaar doel : 15 minuten • Delen dat je aan het oefenen bent met elkaar • Beloning (bloemetje – biertje) • Symbooltje

32. Coping is de manier waarop iemand zowel gedragsmatig, verstandelijk als emotioneel op aanpassing vereisende omstandigheden reageert.

33. Voor vragen - opmerkingen Bert Buizert Telefoon 06-51924150 Mail bert.buizert@stichtingstem.info Website: www.doodgewoonbespreekbaar.nl Website: www.stichtingstem.info