Hak Kavramı ve Gelişimi

1. Hak Kavramı ve Gelişimi Dr. Erhan Büken

2. Amaç • Özgürlük, hak, eşitlik ve insan hakları kavramlarını tanımlayabilmek, • İnsan haklarını sınıflandırabilmek, • Özgürlüklerin tekliği ve dinamik yapısını kavrayabilmek, • İnsan haklarının doğuşunu ve teorik gelişimini açıklayabilmek, • İnsan hakları uygulamalarına ilişkin gelişmeleri tanıyabilmek, • Türkiye'de insan haklarının nasıl bir gelişim süreci izlediğini kavramak. • İnsan hakları ve bunlardan türeyen hakların tıbbi uygulamadaki yerini kavramak. • Yaşama hakkı, sağlık hakkı, hasta hakları, SMM hakları

3. Hak Kavramı • Hak; • “Hukuka uygunluk, adalet; hukukun, adaletin gerektirdiği” bir eylemi gerçekleştirebilme yetkisi- özgürlüğü. • Hak, mevcut hukuk düzenince kişilere • tanınır. • Hukukun henüz tanımadığı bir hak, ancak bir hak iddiasından ibarettir.

4. Özgürlük • Özgürlük, başkasına zarar vermeyen her şeyi yapabilmektir. (1924 Anayasası M. 68). • Böylece, her insanın doğal haklarını kullanması, toplumun diğer üyelerinin de aynı haklardan yararlanmasını sağlayan sınırlarla sınırlanmıştır. • Bu sınırları, ancak “hukuk” belirleyebilir. • Temel haklar bölümünde düzenlenen özgürlükler, toplumun tümüne (kamuya) tanınan hak ve özgürlükler olduğu için, bunlara "kamu özgürlükleri"de denilebilir. • Kamu özgürlükleri, çeşitli kamusal hak ve özgürlüklerin, devletçe tanınmış ve pozitif (yürürlükte olan) hukukça düzenlenmiş kesimini oluşturur.

5. Hak ve Özgürlüklerin Sınırı Hukuk Tarafından Belirlenir • Montesquieu'ya göre "özgürlük, yasaların izin verdiği şeyleri yapabilmek, yasakladığı şeyleri ise yapmamaktır. • Eğer bir kimse yasaların yasakladığı bir şeyi yapabilirse özgürlük olmaz, çünkü herkesin aynı şekilde hareket etme olanağı doğar. • Özgürlük ancak yasaların izin verdiği şeyleri yapmak olduğuna göre, kişinin yasanın izin vermediği şeyleri yapmaya zorlanmaması ve izin verdiği şeyleri yapmaktan alıkonmaması gerekir.

6. Eşitlik • Özdeş konumda olanların aynı kurallara tabi olması ve eşit hak ve özgürlüklerden yararlanması. • Eşitlik; hak ve özgürlükleri zedelemeden ulaşılabildiği takdirde kabul edilebilirdir. • Marksist Teori: Eşitliğin sağlanması özgürlüklerden vazgeçmeyi gerektirebilir. • Liberal Teori: Özgürlük eşitlikten daha önemlidir. • Özgürlükler birbirine sıkıca bağımlıdır. Birinin yokluğu, diğerini anlamsız hale getirir.

7. İnsan Hakları • İnsanın insan olması nedeniyle elde ettiği, • Bütün yönleriyle kişiliğini korumayı ve geliştirmeyi amaçlayan evrensel ilke ve kurallar bütünüdür. • İnsan hakları, insan onurunu güvence altına alan haklardır. • Bunlardan vazgeçmek bireyin inisiyatifinde değildir.

8. İnsan Haklarının Tarihsel Gelişimi • Sümer, Hitit, Mısır, Çin ve Hint uygarlıklarında dahi bazı düşünceler vardı. , • Antik Yunan’a dayandırılması (batı kaynaklarında) geleneği yerleşmiştir. • Magna Carta Libertatum (1215). • Haklar Dilekçesi (Petition of Rights) (1628). • Great Remonstrance 1668. • Tarihsel olarak insan haklarının güvenceye alındığı ilk pozitif hukuk metni, 12 Haziran • 1776 tarihli Virginia Anayasasının başındaki "Bill of Rights" (Haklar Bildirisi)dir. Bu bildiride, insanların eşit olarak yaratıldığı, yaratılıştan itibaren vazgeçilmez birtakım haklara sahip oldukları ve hükümetlerin bu haklardan yararlanmayı sağlamakla yükümlü olduğu vurgulanmıştır. Bunların başlıcaları yaşam hakkı, mülkiyet hakkı, mutluluk ve güvenlik arama ve bunlara erişebilme haklarıdır. 4 Temmuz • 1776 tarihli Amerikan Bağımsızlık Bildirisinde de aynı ilkeler vurgulanmıştır. • Fransız "İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi 1789. • Fransa, Almanya, İsviçre ve İtalya'nın 1848 tarihli Anayasalarında yer almıştır.

9. İnsan Haklarının Tarihsel Gelişimi • 1815 tarihli Viyana Kongresi'nde, köle ticaretinin kaldırılması, kongreye katılan devletler tarafından onaylanmıştır. • 1885 yılında imzalanan ve Amerika Birleşik Devletleri ile Osmanlı Devleti'nin de katıldığı Berlin Antlaşması ile bir yandan Afrika'nın emperyalistlerce yeniden paylaşılması kararlaştırılırken bir yandan da köle ticareti yasaklandı. • 1864 yılında imzalanan Cenevre Sözleşmesi ile mümkün oldu. "Bu sözleşme, savaş halinde, savaşan tarafların karşılıklı olarak uymaları gereken en zorunlu ölçüdeki insanlık tedbirlerini içermektedir. Cenevre Sözleşmesi 1899 yılında biraz genişletilmiştir. • Savaşların insancıllaştırılması çabaları 20. yüzyılda da sürdürülmektedir. • Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kuruldu. (28 Nisan 1919). • Amacı: Uluslararasında işbirliğini geliştirmek,uluslararası barış ve güvenliği sağlamak; savaşa başvurmamak konusunda birtakım uluslar arası ilişkiler sürdürmek;... Uluslararası hukuk kurallarına kesinlikle uymak; örgütlenmiş halkların karşılıklı ilişkilerinde adaleti korumak ve antlaşmalardan doğan bütün yükümlülüklere titizlikle saygı göstermektir.

10. İnsan Haklarının Tarihsel Gelişimi • Birleşmiş Milletler Antlaşması 1945. • Amaç: İnsan haklarını ve özgürlüklerini, Antlaşmaya katılan bütün devletlerde gerçekleştirmek veya gerçekleşmesini sağlamaya yardımcı olmaktır. • "İnsan Hakları Evrensel Bildirisi"ni 10 Aralık 1948. • "Kişisel ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme” • "Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 16 Aralık 1966 tarihli toplantısında onaylanarak kabul edildi.

11. Türkiye’deİnsan Haklarının Gelişimi • Osmanlı Devleti'nde, hak ve özgürlük girişimleri halktan gelen istemler ve direnişler sonucunda oluşmamıştır. • "İkinci Mahmut, aydın bir mutlakiyetçi olarak, bazı hürriyetler tanımıştır. • Angarya ve müsaderenin kaldırılması, mülkiyetin korunması, kanun önünde eşitlik, haberleşme hürriyeti.

12. Türkiye’deİnsan Haklarının Gelişimi • Tanzimat Fermanı (1839) : • Hem hürriyetleri düzenleyen bazı maddeler içeriyor, hem de Devlet idaresiyle ilgili bazı yenilikler getiriyordu. • "Herkesin canı, malı, namusu, ırzı güvence altına alınacak, vergi ve askerlik işlerindeki eşitsizlik giderilecektir. • Padişah ceza verme yetkisini, mahkemelere devretti. • Cezalar, mahkemelerce, açık ve ayrıntılı görülecek davalar sonucunda verilecektir. • Islahat Fermanını (1856) • Bu fermanla gayrı müslümlere ve yabancılara birtakım haklar tanınmıştır. • Islahat Fermanı, yasalar karşısında mutlak eşitliği öngörmesi bakımından önemlidir. Tanzimat'ın en önemli eserlerinden birisi de, köleliği ve zenci esaretini kaldıran ve ticaretini ceza müeyyideleriyle yasaklayan padişah emirnamesidir. • 23 Aralık 1876 tarihinde, ilk yazılı anayasa (Kanun-i Esasi) • Din ve mezhep ayırımı yapılmaksızın, tüm tebaanın "Osmanlı" sayılacağı ve tabiiyetin kanuniliği, kişi hürriyeti ve güvenliği, basın hürriyeti, girişim özgürlüğü, dilekçe hakkı • Devletin dini İslam olmakla beraber, diğer dinlerin mensuplarına ibadet hürriyeti; eğitim hürriyeti; kanun önünde eşitlik; mülkiyet hakkı; konut dokunulmazlığı; tabii yargıç ilkesi; müsadere ve angarya yasağı, vergilerin kanuniliği, işkence yasağını içeriyordu

13. Türkiye’deİnsan Haklarının Gelişimi • İkinci Meşrutiyet : • Toplantı ve dernek kurma hürriyetleri kabul edilmiş ve sınırlanmıştır. • Padişahın polis soruşturması ile zararlı faaliyetlerde • bulunduğu "anlaşılan" yurttaşları yurt dışına sürgün etme hakkı kaldırılmıştır. • Kişi hürriyetleri güçlendirilmiş ve açıklığa kavuşturulmuştur. • Basın hürriyeti gibi bazı hürriyetler sadece özel kanuna bağlanmamış, kanun koyucunun yetkileri, az da olsa sınırlanmıştır. • Bununla beraber, yine de kanun koyucu, özel kanun düzenlemesiyle, haklar ve hürriyetler üzerinde, belli yetkilere sahip kılınmıştır.

14. Türkiye’deİnsan Haklarının Gelişimi • 1921 Anayasası • 1924 Anayasası • Koruyucu-klasik-hak ve özgürlükleri içermektedir fakat, sosyal ve ekonomik haklara yer vermemiştir. • 1934 yılında yapılan değişiklikle, zamanın birçok Avrupa ülkesinden önce, kadınlara erkeklerle eşit olarak milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanımıştır. • 1961 Anayasası • 1982 Anayasası

15. Avrupa Birliği ve Avrupa’da İnsan Hakları

16. SMM’nun Yaklaşımı • “Günümüzde, sağlık sorunlarını biyolojik, toplumsal ve ekonomik koşulların bir ürünü olarak değerlendirmekte ve sosyal ve ekonomik insan haklarını bir insanın sağlıklı yaşaması için ön koşul olarak görülmektedir” • “Günümüzde sağlık hizmeti biyolojik anlamda tehlikeye düşmüş insanı yeniden eski durumuna getirmek değil, onun sağlığını bozan tıbbi ve tıbbi olmayan etkenleri belirleyerek onlardan korunmasını sağlamaktır” • Sağlık; bedenen, ruhen ve sosyal olarak tam bir iyilik halinde olmaktır.

17. İnsan Haklarının Sınıflandırılması

18. 1. Kuşak İnsan Hakları • Kişisel ve siyasal haklardır. • Birinci kuşak haklar, en temel kişi özgürlüklerini ve siyasal hakları kapsamaktadır. • Amerikan ve Fransız devrimlerinden doğmuşlardır. • Özelliği koruyucu haklar olmasıdır. • Devleti sınırlandırır, devlet kişinin özel alanına girmez. • Kişisel haklar, yaşama hakkı… • Siyasal haklar, yönetime katılma ve mülkiyet hakkı, yurttaşlık ve vergi yükümlülüğü bu kuşak haklardandır.

19. 2. Kuşak İnsan Hakları • Ekonomik, sosyal ve kültürel haklardır. Temelinde sosyal eşitlik vardır. • Bu tür hakların oluşmasıyla “Sosyal Devlet” anlayışı belirlenmiştir. • Çalışan kesimlerin XIX. yüzyılın ikinci yarısında şiddetlenen mücadelelerinde,özellikle siyasal haklar ve iktisadi taleplerin ön plana çıkmasıyla ortaya çıkmıştır: • Seçme, seçilme ve siyasal örgütlenme hakları, çalışma olanaklarının düzeltilmesi, iş olanaklarının yaratılması, toplumsal güvenliğin sağlanması, sendika ve grev hakları, sağlık hakkı…

20. 3. Kuşak İnsan Hakları • Teknolojik, bilimsel ve sosyal ilerlemelerin yarattığı sorunlar sonucu gelişmiştir. • Kişilerin belli bir özel durumda olmaları durumunda sahip oldukları hakladır. • Dayanışma haklarıdır. • Çevrenin korunması ve geliştirilmesi hakkı, gelişme hakkı, barış hakkı, eğitim alma hakkı, çocuk hakları, kadın hakları ve hasta hakları…

21. 4. Kuşak İnsan Hakları • İnsanın illegal- etik dışı uygulamalardan korunması. • İnsan klonlanmasının yasaklanması.

22. Negatif Statü Hakları • Negatif statü hakları: Bireyin özgürlük alanıdır. Devlete bu alana müdahale etmemek olarak özetlenebilecek pasif bir rol düşer. • Örneğin; kişi dokunulmazlığı, din ve vicdan hürriyeti, konut dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği gibi özgürlükler bu gruba girer.

23. Pozitif Statü Hakları • Pozitif statü hakları: Bireyin devletten bazı hizmetlerde bulunmasını istemesi sonucu • doğmuştur. • Devletin burada belli bir tür davranışta bulunması gereklidir. • Örneğin;sosyal güvenlik hakkı, eğitim hakkı, konut hakkı...

24. Aktif Statü Hakları: • Aktif statü hakları: Bireye siyasal hayata katılma ve yönetimde söz sahibi olma yetkisini verir. Bu gruba, seçme ve seçilme, siyasi parti kurma veya siyasi parti üyesi olma gibi haklar girer.

25. İnsan Hakları Dinamiktir • Uluslararası toplumun, genel sorunlar karşısındaki duyarlılığı ve gelişen uluslararası ilişkiler, devletlerin tek başlarına cesaret edemeyecekleri bazı adımların atılmasına önayak olmaktadır. • Teknolojideki gelişmeler yeni sorunları ve bunların çözümleri yeni tanımlamaları gerektirmektedir.

26. Yasamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır. • Hiç kimse kölelik ya da kulluk altında bulundurulamaz; kölelik ve köle ticareti her türlü biçimiyle yasaktır. • Hiç kimseye iskence yapılamaz;kıyıcıi,insanlık dışı,onur kırıcı ceza ve davranışlar uygulanamaz. • Herkes nerede olursa olsun, yasal haklarının tanınması hakkına sahiptir. • Herkesin, toplumun bir üyesi olması nedeniyle sosyal güvenliğe hakkı vardır. • Herkesin gerek kendisine gerekse ailesi için, beslenme, giyim, barınma, sağlık ve öteki sosyal hizmetler de içinde olmak üzere; sağlığını ve güvencini sağlayacak, uygun bir yaşam düzeyine hakkı vardır.

27. Yaşama Hakkı • T.C.Anayasası • “Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir” • “Tıbbi zorunluluklar ve yasada yazılı haller dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz” • “Kişinin kendi hakkında karar verme hakkı vardır”

28. Sağlık Hakkı • T.C. Anayasası“ • “Devlet, herkesin hayatını,beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak amacıyla sağlık kuruluşlarını planlar, düzenler” • WHO Voltaire – Fransa Bildirgesi • Hem sağlık mesleği mensubunun, hem de hastanın özgürlüğüne en geniş saygıyı göstererek erişilen en yüksek düzeyde sağlık hizmeti sunulmalıdır”

29. Hasta Haklarının Hukuki Temeli • Hasta hakları hasta – SMM ilişkisinden kaynaklanır • Hasta haklarına saygı kişilik hakkının çiğnenmesinin engellenmesidir.

30. Sağlık hizmetlerinin etkili biçimde işler halde olması toplum sağlığı için öncelikli koşuldur. • Bu amaçla başta SMM birlikleri olmak üzere ilgili çevreler hasta SMM ilişkisini bir hasta hakları platformuna oturtmaya çalıştılar. • Böylece önce etik bildirgeler, sonra yasal metinlerle hasta hakları güvenceye alındı ve keyfi uygulamalardan kaçınılmaya çalışıldı

31. Başlıca Metinler • Anayasa • Uluslararası bildirgeler • Lizbon • Bali • Amsterdam • Tokyo • Helsinki • Oviedo • Avrupa Sosyal Şartı • Nüfus planlaması kanunu • Organ ve Doku Alınması Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun • İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik • Hasta Hakları Yönetmeliği • TTB Meslek Etiği Kuralları

32. Hasta Haklarıİlgili Uluslararası Belgeler • Lizbon Bildirgesi • Hastanın SMM'nui özgürce seçme hakkı vardır • Hastanın özgürce karar verebilen SMM tarafından bakılma hakkı vardır • Hastanın aydınlatıldıktan sonra tedaviyi kabul- red hakkı vardır • Hastanın sırrının saklanması hakkı vardır • Hastanın saygın şekilde ölme hakkı vardır • Hastanın dini ve ruhsal destek alma hakkı vardır

33. Amsterdam 1994 • Uygulamaya yönelik, ahlaki ve yasal güçlüklerin varolabileceğini gözönüne almakla birlikte SMM, her zaman için hem kendi vicdanına göre, hem de hastanın en çok yararına olacak şekilde davranmalıdır. • Aşağıdaki bildirge, tıp mesleğinin hastalarına sağlamaya çalıştığı kimi temel hakları dile getirmektedir. Yasal durum ya da hükümetin tutumu hastaların bu haklarını yadsıyorsa, SMM’ları bu hakların elde edilmesi ya da onarılması için yollar aramalıdır. • Hastanın SMM'nui özgürce seçme hakkı vardır. • Hastanın dışarıdan herhangi bir karışma olmadan, klinik ve ahlaki yargılar özgürce varabilen bir SMM tarafından bakılmaya hakkı vardır. • Hastanın, yeterli bilgileri aldıktan sonra tedaviyi kabul etmeye ya da yadsımaya hakkı vardır. • Hastanın, kendisiyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin gizliliğine gereken saygıyı göstermesini SMMden beklemeye hakkı vardır. • Hastanın saygın bir şekilde ölmeye hakkı vardır. • Hastanın, uygun bir dine bağlı bir din adamının yardımı da içinde olmak üzere, ruhsal ve ahlaki teselliyi istemeye ya da yadsımaya hakkı vardır.

34. Bali Bildirgesi • 1. Kaliteli tıbbi bakım hakkıa. Her insan ayırımcılık yapılmaksızın yeterli tıbbi bakım görme hakkına sahiptir. b. Her hasta herhangi bir dış müdahale olmaksızın özgürce klinik ve etik kararlar verdiğini bilen bir SMM tarafından bakılma hakkına sahiptir. c. Hasta her zaman yararına en uygun biçimde tedavi edilmelidir. Uygulanan tedavi genel kabul gören tıbbi ilkelere uygun olmalıdır. d. Kalitenin sağlanması her zaman sağlık bakım sisteminin bir parçası olmalıdır. Özellikle SMM’ları tıbbi hizmetlerde kalitenin sağlanmasında sorumluluklarını kabul etmelidir. e. Özellikle tedavi bakımından hizmet sınırlılığı olan durumlarda potansiyel hastalar arasında bir seçim yapılması gerekiyorsa, bu seçimin bütün hastaların hakkını dikkate alarak eşit bir şekilde yapılması gerekir. Bu seçim tıbbi ölçütlere göre ve ayırım yapılmaksızın yapılmalıdır. f. Hasta sağlık bakımı sürekliliği hakkına sahiptir. SMM'nun hastayı tedavi eden diğer sağlık kurumları ile koordinasyon sağlama yükümlülüğü vardır. • SMM ileri tedavi endikasyonu olan durumlarda hastaya yeterli destek ve tedavi için seçenekler sunmadan uygulanmakta olan tedaviyi sonlandıramaz.

35. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü • Madde 1 - Tabip ve diş tabiplerinin, deontoloji bakımından riayetle mükellef oldukları kaide ve esaslar bu Nizamnamede gösterilmiştir.      6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanununun 7 nci maddesi mucibince tabip odalarına kayıtlı bulunan tabip ve diştabipleri, bu Nizamname hükümlerine tabidirler.

36. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü •      Madde 2 - Tabip ve diş tabibinin başta gelen vazifesi, insan sağlığına, hayatına ve şahsiyetine ihtimam ve hürmet göstermektir.      Tabip ve diş tabibi; hastanın cinsiyeti, ırkı, milliyeti, dini ve mezhebi, ahlâki düşünceleri, karakter ve şahsiyeti, içtimai seviyesi, mevkii ve siyasi kanaatı ne olursa olsun, muayene ve tedavi hususunda âzami dikkat ve ihtimamı göstermekle mükelleftir.

37. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü • Madde 44 - Tabip ve diş tabipleri, bu Nizamname hükümlerine aykırı hareket ettikleri takdirde, 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanununun 30 uncu maddesine tevfikan mensup oldukları Tabip Odaları İdare Heyetleri tarafından Haysiyet Divanına sevkedilirler.      Tabip ve diş tabiplerinin inzibati ceza ile tecziye edilmeleri, haklarında ayrıca hukuki veya cezai takibat yapılmasına mâni değildir.

38. Bali Bildirgesi • 2. Seçim yapma özgürlüğüa. Hasta özel veya devlet sektöründe olmasından bağımsız olarak SMM'nui ve hastanesini veya sağlık hizmeti veren kurumları özgürce seçme ve değiştirme hakkına sahiptir. b. Hasta herhangi bir aşamada diğer bir SMM'nun görüşünü alma hakkına sahiptir. • 3. Kendi kaderini belirleme hakkıa. Hasta kendi kaderini belirleme ve kendisi ile ilgili özgürce karar verebilme hakkına sahiptir. SMM hastayı verdiği kararların sonuçları hakkında bilgilendirmekle yükümlüdür. b. Zihinsel yeterliliği olan erişkin bir hasta herhangi bir tanı veya tedaviye yönelik girişimi onaylama veya kabul etmeme hakkına sahiptir. Hastanın kendi kararını verebilmesi için gerekli şekilde bilgilendirilmeye hakkı vardır. Hasta uygulanacak test veya tedavinin amacının ne olduğunu, bunun sonuçlarının ne olabileceğini, tedaviyi kabul etmeme durumunda olabilecekleri açık bir şekilde anlamalıdır. c. Hastanın klinik çalışmalara veya tıp eğitimine katılmayı reddetme hakkı vardır.

39. Bali Bildirgesi • 4. Bilinci kapalı hastaa. Bilinci kapalı veya iradesini ifade edebilme durumunda olmayan hastalarda hastanın bilgilendirilmiş onayı en uygun zamanda yasal temsilcisinden alınmalıdır. b. Yetkili yasal bir temsilcinin olmadığı ve acil tıbbi girişim gereken durumlarda daha önceden hastanın bu girişimi rededdiğini gösteren bir açıklaması yoksa hastanın onayı varsayılarak tıbbi girişim yapılabilir. c. Bununla birlikte bir intihar girişimi sözkonusu ise SMM'larıler her zaman bilinci kapalı bir hastanın yaşamını kurtarmaya gayret etmelidir. • 5. Yasal ehliyeti olmayan hastaa. Hasta çocuk ise veya yasal ehliyeti yoksa bir yasal temsilcinin onayının alınması gereklidir. Bununla beraber bu hastalar durumlarının izin verdiği ölçüde yine de karar alma sürecine dahil edilmelidir. b. Eğer yasal ehliyeti olmayan hasta rasyonel kararlar verebiliyorsa, hastanın verdiği kararlara saygı gösterilmelidir. Bu durumda hastanın yasal temsilcisine bilgi verilmesini reddetme hakkı vardır. c. Yasal temsilcinin veya hasta tarafından yetkilendirilen kişinin onay vermeyi reddettiği durumda SMM'nun görüşü girişimin hasta yararına olduğu şeklinde ise karar yasal mercilere bırakılmalıdır. Acil durumlarda SMM'ları hastanın yararına davranacaktır.

40. Bali Bildirgesi • 6. Hastanın isteğine karşın yapılan girişimlera. Hastanın isteğine karşın tanı ve tedavi ile ilgili tıbbi girişimler yasaların izin verdiği ölçüde ve tıbbi etik kuralları gözönüne alınarak sadece istisnai durumlarda yapılabilir. • 7. Bilgilendirme hakkıa. Hasta kendisiyle ilgili tıbbi gerçekler dahil olmak üzere sağlık durumu konusunda tam olarak bilgilendirilme ve kendisi hakkındaki tıbbi kayıtlara ulaşma hakkına sahiptir. Bununla birlikte hastanın kayıtlarında bulunan ve üçüncü bir kişiyi ilgilendiren bilgiler bu kişinin onayı olmaksızın hastaya verilmemelidir. b. İstisnai olarak, eğer hastaya verilecek bilginin onun yaşamı veya sağlığı üzerinde ciddi zararları olacağına inanılıyorsa hasta bilgilendirilmeyebilir. c. Bilgilendirme yerel kültüre uygun olarak ve hastanın anlayabileceği şekilde yapılmalıdır. d. Hastalar bir başka kişinin yaşamının korunması için gerekli olmadığı sürece ve kesin olarak belirttikleri takdirde bilgilendirilmeme hakkına sahiptir. e. Hastalar kendileri yerine kimin bilgilendirileceğini seçme hakkına sahiptir.

41. Bali Bildirgesi • 8. Gizlilik hakkıa. Hastanın sağlık durumu, tıbbi durumu, tanısı, prognozu , tedavisi ve kişiye özel diğer tüm bilgiler ölümden sonra bile gizli olarak korunmalıdır. İstisna olarak hasta yakınlarının kendileri ilgili sağlık risklerini öğrenmeleri açısından bu bilgilere ulaşabilme hakkı olabilir. b. Gizli bilgiler sadece hastanın açık izni veya mahkemenin kesin isteği üzerine açıklanabilir. Hastanın açık olarak izin vemediği durumlarda bu bilgiler sadece bilgilendirilmesi gereken diğer sağlık personeline verilebilir. c. Hastanın kimliğine ait tüm bilgiler korunmalıdır. Bu bilgilerin korunması usulüne uygun yapılmalıdır. Bu tür verilerin alındığı insan ürünleri de aynı şekilde korunmalıdır. • 9. Sağlık eğitimi hakkıa. Her insanın kendi sağlık durumları ve mevcut sağlık hizmetleri hakkında seçim yapmasını kolaylaştıracak sağlık eğitimi alma hakkı vardır. Verilecek eğitim sağlıklı yaşam tarzı ve hastalıklardan korunma ve reken tanı ile ligili yöntemleri içermelidir. Herkesin kendi sağlık durumlarından kendilerinin sorumlu oldukları vurgulanmalıdır. SMM'ları aktif olarak eğitim çalışmalarına katılma yükümlülüğü vardır.

42. Bali Bildirgesi • 10. Onur hakkıa. Tüm tıbbi bakım ve eğitim sürecinde hastanın onuruna ve özel yaşamına onun kültür ve değerleri gözönüne alınarak saygı gösterilmelidir. b. Hastalar son bilgilerin ışığında acılarının dindirilmesi hakkına sahiptirler. c. Hastalar yaşamlarının son döneminde insanca bakılıp onurlu bir şekilde ölme hakkına sahiptirler. • 11. Dini destek hakkıHasta kendi dinlerine uygun bir dini temsilcinin ruhi ve moral tesellisini kabul veya reddetme hakkına sahiptir

43. VENEDİK BİLDİRGESİ • 1-SMM'nun görevi hastalarını iyileştirmek, olabildiğince onların acılarını gidermek, hastalarının çıkarlarını iyi şekilde koruyacak biçimde davranmaktır. • 2-Hastada iyileşmeyecek bir hastalığın ya da malformasyonun bulunduğu durumlar bile, bu ilke için bir ayrıklık (istisna) oluşturmaz. • 3-Bu ilke, aşağıdaki kuralların uygulanmasına engel değildir: • 3.1.SMM'ları, ölümcül hastalığın son dönemindeki bir hastada hastanın rızası, -hasta kendi isteğini açıklayamıyorsa en yakın akrabasının kararı-ile tedaviyi keserek hastanın acısını dindirebilir. • SMM'ları tedaviyi kesme gerekçesiyle, ölmekte olan kişiye yardım etme ve onu hastalığının son döneminde rahatlatmak için gerekli ilaçları verme sorumluluğundan kurtulamaz. • 3.2.SMM'ları hastaya herhangi bir yarar sağlamayacak olan ve olağan olmayan yöntemler uygula­ maktan kaçınmalıdır. • 3.3.SMM'ları, hasta yaşam bulgularının geri dönmeyecek şekilde kesildiği son döneme girdiğinde, ülkesinin yasalarına uygun davranmak koşuluyla, hastanın yetkili yakınının resmi rızasını sağlayarak, ne transplantasyon ameliyatı ile ne de hastaya verilen tedaviyle ilgili olmayan SMM'ları tarafından verilmiş ölüm rapo~una (ya da yaşam bulgularının geri dönmeyeceğini belirten rapora) dayanarak, transplantasyon için gerekli organlarını canlı tutabilecek yapay yöntemleri hastaya uygulayabilir. Bu yapay yöntemlerin ücretini verici ya da akrabaları ödememelidir. Vericiyi tedavi eden SMM'ları alıcı­ dan ve alıcıyı tedavi edenlerden bütünüyle bağımsız olmalıdır.

44. SIDNEY BİLDİRGESİ • 1-Ülkelerin birçoğunda ölüm zamanının belirlenmesi SMM'nun yasal sorumluluğundadır, öyle de kalmalıdır. Genel olarak SMM'ları, bütün SMM'larılerce bilinen klasik ölçütleri kullanarak ve özel bir yardıma gerek kalmadan bir kişinin ölü olduğu kararını verebilir. • 2-Bununla birlikte tıp alanındaki iki çağdaş uygulama, ölüm zamanı sorununun daha fazla incelenmesini gerekli kılmaktadır: • a)Geri dönmez biçimde hasta ya da yaralanmış olanların vücut dokuları içinde oksijenlenmiş kan dolaşımını yapay yöntemlerle sürdürebilme olanağı, • b)Ölünün kalp ya da böbrek gibi organlarının transplantasyon için kullanılması, • 3-Dokuların oksijen yoksunluğuna dayanma yeteneğinin değişik olmasından dolayı, ölümün, hücre düzeyinde adım adım ilerleyen bir süreç olması, zorluklardan biridir. Ama klinik yönden, yalıtılmış hücrelerin korunmasıyla değil, bir kişinin kaderiyle ilgilenilir. Burada, hangi canlandırma teknikleri uygulanırsa uygulansın sürecin geri dönmeyeceği kesinleştikten sonra, farklı hücre ya da organların ölüm anı çok önemli değildir. • 4-Beyin sapı da içinde, beynin tümündeki bütün işlevlerin geri dönmez biçimde kesildiğinin belirlenmesi çok önemlidir. Bu belirleme, gerekliyse bir dizi tanı aracıyla desteklenecek şekilde klinik olarak verilen yargıya dayanır. Bununla birlikte tıbbın şimdiki düzeyinde hiçbir teknolojik ölçüt tek başına doyurucu olmadığı gibi, hiçbir teknolojik işlem de SMM'nun gözlemlere dayanarak vardığı yargının yerini tutamaz. Bir organın transplantasyonu söz konusuysa, ölümün gerçekleştiği kararı iki ya da daha çok sayıda SMM'ları tarafından verilmeli ve ölüm anını belirleyen SMM'ları hiçbir şekilde transplantasyon işlemiyle doğrudan doğruya ilgili olmamalıdır. • 5-Kişinin ölüm anının belirlenmesi, canlandırma girişimlerine son verilmesine ve yasaların uygun olduğu ülkelerde ölünün organlarının çıkarılmasına, eğer rıza için yasal gereklilikler de tamamlanmışsa, etik yönden izin verilir.

45. SMM’LARININ YARDIMLI İNTİHAR İÇİN TUTUM • Hekim yardımlı intihar olguları son zamanlarda halkın dikkatini çeker olmuştur. Bu olay; SMM'larının tarafından geliştirilmiş bir aracın kişiye kullanımının yine SMM'larının tarafından öğretilmesi ile gerçek­leşmektedir. Böylece kişiye intihar etmesinde yardımcı olunmaktadır. Bazı durumlarda da SMM'larının kişiye ölümcül doz konusunda da bilgilendirerek bazı ilaçları temin etmektedir. Böylece yine kişiye intiharda yardımcı olunmaktadır. Burada bahsedilen kişi, ağır hasta, belli terminal dönemde ve ağrıdan kıvranmaktadır, dahası, kişilerin bilinçleri açık olup ve intihar kendi kararlarıdır. İntihara teşebbüs eden hastalar genellikle terminal dönem hastalığın etkisi ile depresyondadırlar. • Ötanazi gibi, hekim yardımlı intihar da etik değildir ve tıp mesleğinde olanlarca asla uygulanmamalıdır. SMM'nun, bir kimseye yaşamını sona erdirmekte bilerek ve kararlı olarak yardım etmesi etik değildir. Ancak hastanın tedaviyi reddetmesi temel bir haktır ve SMM'nun hastanın bu arzusuna hürmet etmesi (ölümüne neden olsa bile) etik olmayan bir davranış sayılmaz.

46. Dünya Tabipler Birliği Tokyo Bildirgesi • Öndeyiş: Tıbbi bilginin insanlığın hizmetine uygulamak, kişiler arasında herhangi bir ayrım yapmadan beden ve ruh sağlığını korumak, iyileştirmek ve geliştirmek, hastalarının acılarını dindirmek ve onları rahatlatmak, tıp doktorlarına tanınmış bir ayrıcalıktır. İnsan yaşamına duyulan en yüksek saygı tehlike altında bile sürdürülmeli ve herhangi bir tıbbi bilginin insanlık yasalarına aykırı biçimde kullanılmasına fırsat verilmemelidir. Bu bildirgenin amacına yönelik olarak şu tanım yapılmıştır: İşkence, yalnız başına ya da bir kamu görevlisi veya resmi görevli olarak hareket eden yetkilinin emri altında davranan bir ya da birden çok sayıda kişinin, bilgi edinmek, itiraf almak ya da bir başka nedenle, kasıtlı, sistemli ya da düşüncesiz biçimde, bir başka kişiye zor kullanarak, ona fiziksel ya da ruhsal yönden acı çektirmesidir.

47. TOKYO • Bildirge: 1 - Silahlı çatışma ya da sivil kavgalar içinde, hiçbir durumda SMM'ları, işkenceyi ve zalimce, insanlıkdışı ya da aşağılayıcı başka hiçbir işlemi onaylamayacak, hoşgörmeyecek ve bunlara katılmayacaktır; suçu her ne olursa olsun; bu işlemlerle karşılaşan mağdurun inançları ve güdüleri ne olursa olsun, ister şüpheli, sanık, isterse suçlu olsun bu durum değişmez. • 2 - SMM'ları, işkence ya da zalimce, insanlıkdışı ve aşağılayıcı öteki işlemlerin uygulanmasına yarayacak ya da mağdurun böyle bir işleme dayanma yeteneğini azaltacak herhangi bir yer, araç, madde ya da bilgi sağlamayacaktır. • 3 - SMM'ları, işkence ya da zalimce, insanlıkdışı ve aşağılayıcı öteki işlemlerin uygulandığı ya da böyle bir gözdağının verildiği yerlerde bulunmayacaktır. • 4 - SMM'ları, tıbbi açıdan sorumlu olduğu kişinin bakımıyla ilgili bir karar verirken klinik yönden bütünüyle bağımsız olmalıdır. SMM'nun temel görevi, izlediği kişilerin sıkıntısını azaltmaktır; kişisel, toplumsal ya da politik hiçbir güdü, bu yüce amaçtan daha üstün sayılmayacaktır. • 5 - Bir hükümlü beslenmeyi reddettiğinde, eğer SMM'ları, beslenmeyi gönüllü olarak reddetmenin yol açacağı sonuçlar üzerinde kişinin tam ve doğru bir yargıya varacak yetenekte olduğu kanısında ise, bu kişiyi damardan beslemeyecektir. Beslenmeyi reddetmenin yol açacağı sonuçların SMM'ları tarafından hükümlüye anlatılması gerekir. Hükümlünün böyle bir yargıya varma yeteneği ile ilgili karar, en azından bir başka bağımsız SMM'larınca onaylanmalıdır. • 6 - Dünya Tabipler Birliği, işkenceye ya da zalimce, insanlıkdışı ya da aşağılayıcı öteki işlemlere göz yummamaları yüzünden karşılaşabilecekleri tehdit ya da misillemelere karşı SMM'ları ve ailelerini destekleyecek ve SMM'ları meslektaşlarını da, bu yolda isteklendirecektir.

48. Türkiye’de Hasta Hakları • 1928 tarihli Tababet ve Şuabat-ı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun • Md. 70 hastadan onam alınmasını zorunlu tutar • T.C. Anayasası • MD.90 TBMM tarafından onaylanan uluslar arası anlaşmalar yasa hükmündedir

49. 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun (1960) 1978 yılında WHO benimsedi ve tüm dünyada uygulanması önerildi Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi Sır saklama, hastanın SMM'nu serbestçe seçmesi, deneysel çalışmaların sınırları, aydınlatma, konsültasyon, SMM'nun tedaviden çekilmesi konularını işlemiştir TTB Meslek Etiği Kuralları

50. Hasta Hakları Yönetmeliği • Adalet ve hakkaniyete uygun faydalanma • Bilgi isteme • Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme • Personeli tanıma • Öncelik sırasının belirlenmesini isteme • Uygun teşhis, tedavi, bakım • Tıbbi gereklilikler dışında müdahale yasağı • Tıbbi özen gösterilmesi • Ötenazi yasağı • Aydınlatma ve onam • Kayıt düzenlenmesi, inceleme ve kayıtların gizliliği • Sır Saklama