Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. ELEACI I PARADOKSY Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, ELEACI I PARADOKSY – lekcja 8

3. ELEACI I PARADOKSY • Twórcą szkoły elejskiej był Parmenides z Elei. • Filozofia, eleatów biegunowo przeciwna filozofii Heraklita, zaprzeczała zmienności świata i w stałości widziała podstawową cechę bytu. • Powstała w zachodnich koloniach greckich. Jej ośrodkiem było italskie miasto Elea. • Pierwsze greckie teorie filozoficzne zawierały antagonizmy: • - jedności i mnogości /poszukiwano i przyjmowano jedną zasadę świata, a on składa się z mnogości rzeczy/ • - trwałości i zmienności /zasadę uważano za niezmienną, a świat ulega przecież ciągłym przemianom/. • Pierwsi jońscy filozofowie nie rozwiązali problemu tych przeciwieństw, a w następnych pokoleniach stanowiska się podzieliły. Parmenides

4. ELEACI I PARADOKSY • Z jednej strony mamy więc Heraklita, który widział w rzeczach różnorodność i zmienność, kładąc nacisk na zawarte w nich przeciwieństwa, z drugiej zaś Parmenidesa zajmującego stanowisko wręcz przeciwne. • Parmenides podobnie jak Heraklit przyznawał, że przeciwieństwa są zawarte w zjawiskach, ale był przekonany, że przeciwieństwa wykluczają się wzajem, więc jeśli zjawiska pełne są przeciwieństw, to znaczy, że nie są prawdziwym obrazem bytu. • Heraklit mówił, że przyroda nieustannie zmienia swoje własności, zaś Parmenides przyznawał, że o niczym w przyrodzie nie można rzec, że jest, lecz tylko, że staje się. • Chcąc uniknąć wszelkich nieporozumień, zajął się pojęciem bytu. Heraklit

5. ELEACI I PARADOKSY • Filozofia elejska nie miała może zbyt wielu zwolenników, ale za to miała ich stale przez szereg pokoleń. • Wydała cztery pokolenia filozofów, z których pierwsze przygotowało, drugie wytworzyło naukę eleatów, trzecie jej broniło, w czwartym się wyrodziła. • 1) Poprzednikiem szkoły był Ksenofanes. • 2) Jego doktrynie Parmenides dał filozoficzną , postać, rozwinął ją w teorię bytu i poznania. • 3) Zenon wysubtelnił metodę dialektyczną wprowadzoną przez Parmenidesa i stosował ją do obrony jego doktryn. • 4) W szkole megarejskiej dialektyka stała się celem samym w sobie i przekształciła się w erystykę. Zenon z Elei Euklides

6. ELEACI I PARADOKSY • Parmenides (ok. 540-ok. 470 p.n.e.) urodził się i mieszkał w Elei, był uczniem Ksenofanesa. • Żył współcześnie z Heraklitem. Był założycielem szkoły elejskiej zwanej szkołą Parmenidesa. Parmenides

7. ELEACI I PARADOKSY • Punktem wyjścia dla Parmenidesa była teza: • "Trzeba z konieczności powiedzieć i myśleć, że tylko to, co jest, istnieje. • Bo byt jest, a niebytu nie ma". • Z tej prostej zasady wyprowadził wszystkie własności bytu. • Byt nie ma początku: bo z czego miał powstać? Tylko z niebytu - a niebytu nie ma. • Nie może też mieć końca, dla tej samej racji, dla której nie ma początku; • Jest więc wieczny. • Jest ciągły, bo każda przerwa byłaby niebytem; • Jest nieruchomy i w ogóle niezmienny, bo mógłby zmienić się tylko na niebyt; • Jest niepodzielny, bo części bytu nie będąc już bytem musiałyby być niebytem; • Nie ma w sobie różnic, bo to, co różne od bytu, jest niebytem. • Byt jest więc stały i jeden, jest przeciwieństwem stawania się i mnogości.

8. ELEACI I PARADOKSY • Twierdzenie, na którym oparł swoją ontologię, Parmenides usiłował uzasadnić epistemologicznie: • Skąd wiemy, że "niebytu nie ma"? • Bo o niebycie niepodobna w ogóle myśleć: • "niebytu nie można ani poznać, ani wypowiedzieć". • Dlaczego? • Między myślą a bytem zachodzi ścisły związek. • "Ta sama rzecz jest i jest myślana", "tym samym jest myśl i rzecz, której myśl dotyczy, boć nie znajdujesz myśli bez czegoś istniejącego, co wypowiada się w myśli". • Myśl, gdy nie jest w błędzie, w treści swojej nie jest różna od tego, co rzeczywiście istnieje.

9. ELEACI I PARADOKSY • Najwybitniejszym następcą Parmenidesa był Zenon z Elei (ok. 490 - ok. 430 p.n.e.). Niewiele wiadomo na temat jego życia. Jego dzieło O przyrodzie napisane w formie pytań i odpowiedzi, stało się później wzorem dla formy dialogowej. • Był apologetą i polemistą, zajętym przede wszystkim zwalczaniem przeciwników bronieniem prawd zdobytych. Dlatego też udoskonalił sztukę prowadzenia sporów, wykazywania na drodze zestawiania pojęć prawdy własnej i cudzego błędu. Był, jak pisze Arystoteles, twórcą dialektyki. Zenon z Elei

10. ELEACI I PARADOKSY • Zenon bronił eleackiej jedności i niezmienności bytu, wykazując niemożliwość i sprzeczność, wszelkiej mnogości i wszelkiej zmiany. • Oto argumenty Zenona przeciw ruchowi: Zenon

11. ELEACI I PARADOKSY • 1. „Tzw. DYCHOTOMIA. Przedmiot, gdy znajduje się w ruchu i ma przebyć jakąś drogę, musi przebyć najpierw połowę tej drogi, potem połowę drogi pozostałej, potem połowę reszty i tak w nieskończoność. Jakkolwiek tedy mała jest droga, którą przedmiot ma przejść, zawsze musi przejść nieskończoną ilość odcinków, a tego w skończonym przeciągu czasu dokonać niepodobna, ruch więc jest niemożliwy.” /W. Tatarkiewicz/ Biegacz

12. ELEACI I PARADOKSY • Sprinter ma do przebiegnięcia skończony dystans. Zanim jednak pokona całą odległość musi najpierw dobiec do 1/2 długości, ale zanim dobiegnie do 1/2 musi najpierw dobiec do 1/4, ale zanim dobiegnie do 1/4 musi najpierw dobiec do 1/8, i tak w nieskończoność. • Wynika z tego, że biegacz ma do przebycia nieskończoną liczbę odcinków o skończonej długości. Ponieważ nie da się pokonać nieskończonej liczby odcinków w skończonym czasie, biegacz nigdy nie ukończy biegu. • Co więcej, biegacz nie może nawet zacząć biegu, bo ten sam paradoks stosuje się również do dystansu dowolnie zmniejszonego: tak samo, jak nie da się (wg powyższego rozumowania) dobiec na dystans 100 m, nie da się również na dystans jednego metra ani na dystans jednego milimetra. Sprinter

13. ELEACI I PARADOKSY • 2. „Tzw. ACHILLES. Najszybszy biegacz nigdy nie dogoni najwolniejszego, Achilles nie dogoni żółwia, jeśli ten choć cokolwiek go wyprzedzi. Goniący bowiem musi dojść najpierw do miejsca, z którego wyszedł goniony, ten zaś posunął się naprzód, i tak będzie zawsze.” /W. Tatarkiewicz/ Achilles i żółw

14. ELEACI I PARADOKSY • Achilles i żółw stają na linii startu wyścigu na dowolny, skończony dystans. Achilles potrafi biegać 2 razy szybciej od żółwia i dlatego na starcie pozwala oddalić się żółwiowi o 1/2 całego dystansu. Achilles, jako biegnący 2 razy szybciej od żółwia, dobiegnie do 1/2 dystansu w momencie, gdy żółw dobiegnie do 3/4 dystansu. W momencie gdy Achilles przebiegnie 3/4 dystansu, żółw znowu mu "ucieknie" pokonując 7/8 dystansu. Gdy Achilles dotrze w to miejsce, żółw znowu będzie od niego o 1/16 dystansu dalej, i tak dalej w nieskończoność. • Achilles nigdy nie dogoni żółwia, mimo że biegnie od niego dwa razy szybciej, gdyż zawsze będzie dzieliła ich zmniejszająca się odległość. Achilles i żółw

15. ELEACI I PARADOKSY 3. „Tzw. STRZAŁA. Lecąca strzała w chwili teraźniejszej nie porusza się, lecz spoczywa w powietrzu i nie przebiega żadnej przestrzeni; i tak samo jest w każdej innej chwili. Ale czas składa się z chwil, więc strzała nie może posuwać się naprzód w powietrzu, lecz spoczywa.” /W. Tatarkiewicz/ Łuk i strzała

16. ELEACI I PARADOKSY • Załóżmy, że wystrzelona z łuku strzała pokonała określony dowolny odcinek drogi. Można więc powiedzieć, że w momencie wystrzelenia znajdowała się ona na początku tej trasy, a po dotarciu do celu – na końcu. Pytanie jednak, gdzie przebywała w trakcie pokonywania tej drogi. Można odpowiedzieć, że w 1/4 czasu pokonywania tego odcinka musiała być niewątpliwie w 1/4 odcinka. • Gdy zadamy pytanie, gdzie była po 1/2 czasu lotu, znowu można odpowiedzieć, że w 1/2 odcinka. Po 3/4 czasu – w 3/4 odcinka, i tak dalej w nieskończoność. Możemy sobie wyobrażać dowolną chwilę lotu, w którym strzała znajdowała się w jakimś konkretnym punkcie, w konkretnej odległości od łucznika. • Czyli możemy powiedzieć, że skoro w każdej chwili znajdowała się w jakimś konkretnym punkcie, więc w każdej chwili była w spoczynku. Niemożliwe jest zatem aby w każdej chwili czasu strzała pozostawała w spoczynku i poruszała się jednocześnie.

17. ELEACI I PARADOKSY 4. „Tzw. STADION. Szybkość, z jaką przedmioty poruszają się, jest jednocześnie taka i inna, mniejsza i większa, w zależności od tego, względem jakich innych przedmiotów jest rozważana; jeśli zaś ruch dokonywa się z szybkością, która jest jednocześnie taka i nie taka, to jest sprzeczny i nie może istnieć. Że zaś szybkość przedmiotów jest jednocześnie różna, to widać na takim przykładzie: z trzech zbiorów ciał A, B, C pierwszy jest nieruchomy, pozostałe zaś w ruchu; gdy zbiory te z układu I przeszły w układ II, to C minęło dwa odstępy A-A, a cztery odstępy B-B, więc przeszło pewną drogę i jednocześnie drogę dwukrotnie większą. AAAA AAAA I BBBB II BBBB CCCC CCCC” /W. Tatarkiewicz/

18. ELEACI I PARADOKSY • Rozważmy wyścig rydwanów. Szybkość z jaką rydwany poruszają się jest jednocześnie taka i inna, mniejsza i większa, w zależności od tego, względem jakich innych rydwanów jest rozważana. • Jeśli zaś ruch dokonuje się z szybkością, która jest jednocześnie "taka i nie taka" to jest sprzeczny i nie może istnieć. Stadion

19. ELEACI I PARADOKSY • Zenon sformułował również kilka argumentów przeciw mnogości, oto jeden z nich: • Jeżeli byt stanowi mnogość, to jest podzielny, podzielny zaś jest, dopóki części jego posiadają wielkość; gdy zaś podział dojdzie do części nie posiadających wielkości, wtedy podzielność skończy się. Byt składa się z tych części, na które daje się dzielić, te zaś części, jako niepodzielne, są pozbawione wielkości. Ale jeśli części są pozbawione wielkości, to i suma ich także; zatem byt jest pozbawiony wielkości. • Ale, z drugiej strony, części nie mogą być bez wielkości, bo nie wytworzyłaby się z nich całość posiadająca wielkość, więc choć dzielilibyśmy byt w nieskończoność, zawsze otrzymamy części posiadające wielkość, czyli byt składa się z nieskończonej ilości takich części, a więc jest nieskończenie wielki. Przy założeniu zatem, że byt jest mnogością, wynika, że byt nie ma wielkości i że zarazem jest nieskończenie wielki; więc mnogość jest sprzeczna i nie może istnieć.

20. ELEACI I PARADOKSY • Z argumentami dotyczącymi mnogości wiąże się argument Zenona przeciw poznaniu zmysłowemu: • Ziarno rzucone na ziemię nie wydaje dźwięku; nie powinien więc wydać go i worek ziarna, bo skądże ma wydawać dźwięk całość, jeśli nie wydaje go żadna z części ? Tymczasem worek ziarna, wysypany na ziemię, wydaje dźwięk. Ziarno

21. ELEACI I PARADOKSY • Zenon przesunął ciężar rozważań z zagadnienia byt - nie-byt, na zagadnienie wielość - jedność. • Argumenty przeciw ruchowi i mnogości mają wspólny charakter i skierowane są przeciw trudności dotyczącej nie tylko ruchu i mnogości, ale też czasu, przestrzeni wszystkiego, co ma charakter ciągły. • Operując nieciągłymi częściami Zenon chciał z nich odtworzyć wielkości ciągłe, co jest niemożliwe. • Przestrzeń nie jest sumą punktów, czas nie jest sumą momentów, ruch nie jest sumą prostych przejść od punktu do punktu. • Punkty momenty można całkować, ale nie sumować. Zenon z Elei

22. ELEACI I PARADOKSY • Od wieków podejmowano próby rozwiązania paradoksów Zenona z Elei: • dowodzono, iż w świecie rzeczywistym nie można dzielić odcinków w nieskończoność, a także, że wszystkie zjawiska zachodzące w nim są ciągłe, a nie punktowe, jak w to ujmuje Zenon; • "zatrzymywanie" obiektów w ich ruchu to dostrzeganie jedynie części zjawiska, bowiem między statycznymi obrazami znajdują się nieskończenie krótkie odcinki czasu, w których obiekt przebywa odpowiednie odcinki drogi; • Współczesne rozwiązanie pokazują, że w sposób matematyczny łatwo udowodnić, że suma nieskończonej liczby odcinków daje odcinek o skończonej długości, a więc czas potrzebny do pokonania go również jest skończony. Paradoks dotyczący Achillesa i żółwia można rozwiązać za pomocą wykresu pokazującego stosunek drogi do czasu i punkt, w którym Achilles wyprzedzi żółwia.

23. ELEACI I PARADOKSY • Po Zenonie zwolennicy filozofii eleackiej nie tworzyli już oddzielnej grupy, ale znaleźli się zarówno wśród sofistów, jak i wśród uczniów Sokratesa. • Wśród sofistów kontynuatorem eleatów był zwłaszcza Gorgiasz, zaś wśród uczniów Sokratesa tzw. szkoła megarejska. Następcy Parmenidesa i Zenona odbiegali coraz bardziej od pozytywnych badań. Ich filozofia, zaprzeczając wszelkiej różnorodności nie mogła rozbudowywać swych poglądów; mogła natomiast atakować poglądy cudze, skończyła się więc negatywną polemiką, erystyką i zestawianiem sofizmatów. Gorgiasz

24. ELEACI I PARADOKSY • Założona przez Euklidesa szkoła megarejska /zwana też erystyczną/ zajmowała się erystyką czyli sztuką prowadzenia sporów i przekonywania przeciwnika, bez względu na słuszność. • Erystyka była dialektyką, która utraciła swój cel czyli poszukiwanie prawdy. Operowała tymi samymi sposobami co dialektyka Zenona, tropiła sprzeczności i antynomie, a gdzie ich nie było, wytwarzała je. Euklides

25. ELEACI I PARADOKSY • Na uwagę zasługują niektóre antynomie megarejskie, które w przykładowej formie formułują istotne trudności logiczne lub semantyczne. • Najbardziej znane z nich to: • 1) Kłamca - Jeżeli kłamca mówi, że kłamie, to zarazem kłamie i mówi prawdę. • 2) Elektra: - O Orestesie Elektra wie, że jest jej bratem, ale gdy zasłonięty stanął przed nią, Elektra nie wie tego, co wie. • 3) Łysina: - Kto straci jeden włos, nie staje się jeszcze łysym, drugi włos utracony też nie stanowi łysiny; kiedyż zaczyna się łysina? • 4) Rogacz: - Rogów nie zgubiłeś, a czegoś nie zgubił, to posiadasz, więc posiadasz rogi. Łysina Rogi

26. ELEACI I PARADOKSY • Poglądy eleatów wywarły wpływ na całą filozofię grecką. Dialektyką posługiwali się i sofiści i Platon, filozofowie epoki klasycznej, jak i hellenistycznej. Argumenty Zenona były analizowane i dyskutowane przez najwybitniejszych filozofów, takich jak Bayle, Descartes, Leibniz, Kant, Hegel, Herbart, Hamilton, Mili, Renouvier, Bergson, Russell. • G.W.F. Hegel1770 - 1831

27. BIBLIOGRAFIA • Łojek M., Teksty filozoficzne dla szkół średnich, Warszawa 1987. • Reale G., Historia Filozofii Starożytnej , t. 1, Lublin 2000. • Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Warszawa 2002.