Eğitim Bilimine Giriş

1. Eğitim Bilimine Giriş Eğitimin Temel Kavramları Yrd. Doç. Dr. Hüseyin SERÇE

2. Kültür • Bir toplumun tarihsel süreç içerisinde yarattığı ve kullandığı maddi ve manevi değerlerin tümü. • Kültürleme • - Toplumun, bireyleri kendi kültürünün istek ve beklentilerine uyum sağlayacak biçimde yetiştirmesidir. Başka bir deyişle, kültürel değerlerin bireye aktarılması sürecidir. • - Bu süreç ailede, sokakta, iş yerinde, arkadaş çevresinde, okulda vb. pek çok yerde bilinçli ya da bilinçsiz oluşan öğrenmeleri kapsar.

3. Kültürleme temelde 3 biçimde ortaya çıkmaktadır: a) Zoraki Kültürleme (Propaganda, beyin yıkama vb. yoluyla) b) Gelişigüzel Kültürleme (Aile, arkadaş, çevre vb. yoluyla) c) Kasıtlı Kültürleme (Eğitim kurumları, okullar yoluyla) - Kültürlemeninamaçlı olarak yapılması eğitimdir. Bu nedenle eğitim, kasıtlı kültürleme süreci olarak da tanımlanmaktadır.

4. Eğitim • - Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir. Ertürk (1994, s.11). • Eğitim tanımlarına bakıldığında bazı temel özelliklerin vurgulandığı göze çarpmaktadır: • 1) Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliğinin oluşması: • Davranış, organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepki ya da tepkiye karşı gösterdiği etki olarak tanımlanabilir.

5. Davranışlar genel olarak 3 grupta toplanmaktadır: a) Doğuştan gelen davranışlar: Eğitimin ilgi alanı dışındadır. Eğitim yolu ile değiştirilemez. (örneğin içgüdüsel ve refleksif) b) Geçici davranışlar: Alkol, ilaç, uyuşturucu madde, hastalık gibi çeşitli etkilerle ortaya çıkan ve bu etki ortadan kalktıktan sonra yok olan davranışlardır. c) Sonradan kazanılan davranışlar: Doğuştan getirilmeyen, öğrenme ürünü olan davranışlardır. Eğitimin ilgi alanı içine giren bu tür davranışların gözlenebilir, ölçülebilir ve istendik olması önem taşır.

6. 2) Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucunda oluşması: • Yaşantı, bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda bireyde kalan izlerdir. Bu izler birikerek bireyin davranışlarında değişiklik olmasını sağlar. • 3) Davranışta istendik değişme gelmesi: • Değişmenin niteliğinin, yönünün ve içeriğinin kim veya kimler tarafından oluşturulduğuna işaret eder. • Anayasa ve bağlı diğer yasalarda belirtilen laik, demokratik cumhuriyet değerleri temele alınarak, Milli Eğitim Bakanlığı’nın oluşturduğu eğitim politikaları çerçevesinde öğrencilere kazandırılmak istenen davranışların ifade edildiği söylenebilir.

7. 4. Eğitimin bir süreç oluşu: - Eğitim süreci, bugün başlayıp yarın biten bir süreç değil zaman ve kapsam bakımından çok geniş ve çok yönlü bir süreçtir. - Eğitim sürecini, birbirini izleyen ve birbiri üzerine biriken öğrenme ve öğretme etkinlikleri oluşturmaktadır. - Öğrenmenin oluşmasını sağlayan her türlü etki, eğitim sürecinin bir parçasıdır.

8. EĞİTİM TÜRLERİ • 1. Formal Eğitim • Belirli bir zaman diliminde, belirli amaçlara ulaşmak için, belirli bir plan ve program dâhilinde, eğitimcilerin gözetim ve denetimi altında gerçekleştirilen ve gerekli değerlendirme ve düzeltme çalışmaları yapılan eğitime denir. • (Örneğin, okullar, kamu kurumları ya da halk eğitim merkezlerinde yapılan eğitimler).

9. - Formal eğitim amaçlıdır; önceden hazırlanan bir program çerçevesinde, planlı olarak ve öğretim yoluyla gerçekleştirilir. - Eğitim süreci, öğretmen tarafından planlanır, uygulanır ve değerlendirilir. Böylece bireylerin davranışlar önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda değiştirilmeye çalışılır. - 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda belirtildiği gibi örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere ikiye ayrılır.

10. 1.1. Örgün Eğitim • Belli yaş gruplarına yönelik, planlı ve programlı olarak, önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda ve okul çatısı altında gerçekleştirilen öğretim etkinliklerine denir. • Örgün eğitimde genel, mesleki ve teknik eğitim programları uygulanır. • - Örgün eğitim; okul öncesi, ilköğretim (ilkokul, ortaokul), ortaöğretim (lise) ve yükseköğretim kurumlarını kapsar.

11. 1.1.1. Okul Öncesi Eğitimi - Çocuğun 37-66 aylık dönemde, zorunlu eğitim yaşına kadar geçen sürede, gelişim özellikleri, bireysel farklılıkları ve yetenekleri göz önüne alınarak, duyuşsal, fiziksel ve zihinsel gelişimlerini sağlamaya yönelik, aileler ve eğitimcilerin ortaklaşa gerçekleştirmeye çalıştıkları sistemli bir eğitimdir. - Okul öncesi eğitimi, ailelerin isteği üzerine, okul öncesi eğitim kurumlarında, belli bir ücret karşılığında verilir.

12. 1.1.2. İlköğretim • İlköğretim dört yıl süreli ve zorunluilkokul ile dört yıl süreli ve zorunlu ortaokuldan oluşan bir Milli Eğitim ve Öğretim Kurumudur. • 6287 sayılı kanuna göre zorunlu ilköğretim çağı 6-13 yaş grubundaki çocukları kapsar. Bu çağ çocuğun 5 yaşını bitirdiği yılın eylül ayı sonunda başlar, 13 yaşını bitirip 14 yaşına girdiği yılın öğretim yılı sonunda biter. • İlköğretim devlet okullarında parasız, özel okullarda ücretli olarak verilen, anayasa ve yasalarca güvence altına alınmış eğitimdir.

13. 1.1.3. Ortaöğretim - Ortaöğretim, ilköğretime dayalı, dört yıllık zorunlu, öğrenim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. - 6287 sayılı kanuna ile ortaöğretim zorunlu eğitim kapsamına alınmıştır. - Zorunlu eğitim; devlet okullarında parasız, özel okullarda ücretli olarak verilir ve anayasa/yasalarca güvence altına alınmıştır.

14. 1.1.4. Yükseköğretim - Zorunlu eğitime dayalı olarak en az iki yıllık yükseköğrenim veren eğitim kurumlarının bütününü kapsar. - İki yıllık meslek yüksek okulunu bitirenlere ön lisans, dört yıllık fakülte ve eşdeğeri okulları bitirenlere lisans, dört yıllık lisans üzerine enstitülerde verilen yüksek lisansı bitirenlere yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamlayanlara da doktora diplomaları verilir. - Yüksek lisansı bitirenlere alanında uzman, doktorayı bitirenler de alanında bilim doktoru olurlar.

15. 1.2. Yaygın Eğitim - Yaygın eğitim; örgün eğitim sistemine hiç girmemiş yahut herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden çıkmış vatandaşlara, örgün eğitimin yanında veya dışında verilen eğitimdir. - Yaygın eğitim; halk eğitimi, çıraklık eğitimi ve hizmet içi eğitimi kapsayan ve çok geniş bir alana hitap eden bir yapıdadır.

16. 1.2.1. Halk Eğitimi - Örgün eğitim kurumları dışında düzenlenen eğitim etkinlikleri, büyük ağırlıkla halk eğitimi merkezleri tarafından yerine getirilmektedir. - Bu merkezlerde, her yaş ve eğitim düzeyindeki bireylere yönelik okuma-yazma kursları, meslek kursları, sosyal ve kültürel kurslar düzenlenmektedir. - Bu kurslar yetişkinlerin eğitimi açısından oldukça önemlidir.

17. 1.2.2. Hizmet İçi Eğitim • - Hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde, belirli bir maaş ya da ücret karşılığında çalışmakta olan bireylere, görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazandırmak için yapılan eğitimdir. • - Hizmet içi eğitimi zorunlu kılan bazı sebepler: • Çalışanların hizmet öncesi yetersizliği, • Hizmetin değişmesi ve gelişmesine uyum zorluğu, • Bireysel gelişme ve işinde yükselme zorunluluğu, • Bazı bilgi, beceri ve alışkanlıkların görev başında kazandırılması gereği.

18. - Hizmet içi eğitim MEB sorunluluğunda değildir, her özel ve tüzel kurum kendi ihtiyacı olan eğitimi istediği gibi yapabilir. - Eğitim harcamaları düzenleyen kurum tarafından karşılanır. - Kamu kurumlarında özellikle bu işlerle görevli hizmet içi eğitim birimleri oluşturulmuştur.

19. 1.2.3. Çıraklık Eğitimi • 14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış, ilköğretimi bitirmiş ve yapmak istediği mesleği icra etmeye sağlık yönünden engeli bulunmayan bireylerin o mesleği icra edebilmeleri için verilen eğitimdir. • Çıraklık eğitiminde aday çırak, çırak, kalfa ve ustalık aşamaları vardır. • Çıraklık eğitimi iki ila dört yıl arasında değişebilmektedir. Genel bir lise ya da daha üst bir okulu bitiren bir birey çıraklık eğitimi almak isterse bu süre yarısına kadar kısaltılabilir.

20. 2. İnformal Eğitim - Hayatın her alanında ve her anında, belli bir plan ve programa dayalı olmayan, kendiliğinden bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu oluşan eğitimdir. - Bireyin doğumundan ölümüne değin ailede, sokakta, okulda, iş yerinde ve kitle iletişim araçları yoluyla yaşamın her alanında gerçekleştiği söylenebilir. - İnformal eğitimin iki önemli öğrenme yolu gözlem ve taklittir. Birey gözlem yaparak etrafında olup bitenleri anlamaya, anlamlandırmaya çalışır. Bu çabalar sonucu öğrenme meydana gelir ve çoğu zaman birey bunun farkında bile olmaz. Taklit ederek öğrenmede ise model bir insan vardır.

21. Örneğin köyde yaşayan bir çocuktarlayı nasıl süreceğini, nasıl ekip biçeceğini, hayvanların bakımını nasıl yapacağını büyüklerini gözleyerek ve onların davranışlarını taklit ederek öğrenir. Yine bir berber çırağı, ustasının yaptıklarını gözleyip onu taklit ederek nasıl saç keseceğini öğrenir. • İnformal eğitim sürecinde bireyler, doğru ve istenen davranışların yanı sıra yalan söylemek, sigara içmek, şiddete başvurmak, küfretmek, kopya çekmek gibi olumsuz davranışlar da kazanabilmektedirler. Çünkü bu eğitim süreci; plansız, kontrolsüz ve amaçsız olarak gerçekleşmektedir.

23. Uzaktan Eğitim - Uzaktan eğitim, eğitim teknolojileri ve uzaktan eğitim kanalları vasıtasıyla, eğitici ve öğrencilerin fiziksel olarak birbirinden ayrı oldukları bir ortamda gerçekleşen, eğitim-öğretimi ülkenin her yerine, her bireyine ulaştırabilen eğitimdir. (Örneğin, A.Ü Açık Öğretim Fakültesi, MEB’na bağlı Açık Lise vb. uygulamalar.)

24. Eğitim ile ilgili bazı temel kavramlar • Öğrenme • Büyüme ve vücutta değişik etkilerle oluşan geçici değişimlere atfedilemeyecek, yaşantı ürünü olarak meydana gelen davranışta yada potansiyel davranıştaki nispeten kalıcı izli değişmedir. • Öğrenmenin varlığı, genelde şu ölçütlere dayalı olarak incelenmektedir (Gürkan, 2006a, ss.7-8; Erden,

25. 1) Öğrenme sonucunda davranışlarda gözlenebilir bir değişme olması: Söz konusu davranış değişikliği üç biçimde olabilir: a) Bireyin hiç göstermediği bir davranışı göstermeye başlaması. Örneğin okuma- yazmayı bilmeyen bir çocuğun öğrenme süreci sonucunda okuyup yazabilmesi. b) Bireyin kendinde var olan bir davranışı geliştirmesi. Örneğin okuma yazmayı bilen bir çocuğun daha seri, düzgün ve hatasız okuyabilmesi. c) Bireyin daha önce yanlış öğrendiği bir davranışı değiştirmesi. Örneğin duyduğu bir sözcüğü yanlış yazan bir çocuğun doğru yazmaya başlaması.

26. 2. Bireyin davranışındaki değişikliğin nispeten kalıcı izli olması. Örneğin anaokulunda paylaşmanın önemini öğrenen bir çocuğun okul dışındaki yaşamında da bu konuda duyarlı davranışlar göstermesi ve bunu yaşam boyu sürdürmesi beklenir. 3. Bireydeki davranış değişikliğinin yaşantı ürünü olması. Öğrenme, bireyin çevreyle etkileşimi sırasında geçirdiği yaşantılar sonucu oluşur. Her bireyin geçirdiği yaşantılar farklı olduğundan öğrenme, bireysel bir süreçtir.

27. - Öğrenme süreci genellikle kendiliğinden öğrenme ve yönlendirilmiş öğrenme olmak üzere iki biçimde gerçekleşmektedir. a) Kendiliğinden öğrenme: Bireyin kendi kendine gerçekleştirdiği bir eylem sonucunda meydana gelen davranış değişikliğidir. -İnsanın günlük yaşantısında gerçekleştirdiği davranışların pek çoğu kendiliğinden öğrenme ürünüdür. Bu öğrenme biçimi, kasıtlı ya da kasıtsız olarak gerçekleşebilir. Ancak öğrenmeyi sağlayıcı yaşantılar kişinin kendisi tarafından oluşturulur. Örneğin çocuk; biberin acı olduğunu tadarak, sobanın sıcak olduğunu dokunarak öğrenebilir.

28. b) Yönlendirilmiş öğrenme: öğrenmeyi sağlayacak bir başka kişi ya da aracın varlığı söz konusudur. - Yönlendirilmiş öğrenme, öğretme etkinliklerinin sonucunda oluşur. Sınıf içinde gerçekleşen öğrenmeler ya da televizyon, gazete, kitap gibi kitle iletişim araçlarıyla gerçekleşen öğrenmeler yönlendirilmiş öğrenme biçimine birer örnektir (Erden, 1998, s.20).

29. Öğretme - En geniş anlamıyla öğretme, öğrenmeyi sağlama etkinlikleri olarak tanımlanabilir. - Daha kapsamlı bir tanımla öğretme, “öğrenmenin kolaylaştırılması, öğrenmeye rehberlik edilmesi, öğrenene öğrenmeyi gerçekleştirmesinde yardımcı olunması sürecidir” (Gürkan, 2006a, s.8). - Bu süreç, dış kaynak açısından değerlendirildiğinde yapılan şey öğretme, davranış değişikliğine uğrayan birey açısından değerlendirildiğinde ise öğrenme olarak tanımlanabilir.

30. Günlük yaşam içinde bireye bir şeyler öğrenmesini sağlayacak çeşitli yaşantılar, ailede anne-baba, akran gruplarında arkadaşlar tarafından ya da kitle iletişim araçları aracılığıyla sunulmaktadır. • Örneğin, bir kız çocuğuna yemek yapması annesi tarafından, bilmediği bir oyunun kuralları arkadaşları tarafından ya da sigaranın zararları televizyondaki bir program aracılığıyla öğretilebilir. • Birey, kişi ya da araçlarla etkileşime girerek davranışlar kazanır ya da var olanları değiştirir, geliştirir. Ancak bu yollarla birey, istendik davranışların yanı sıra doğru olmayan davranışları da kazanabilir.

31. Öğretme ve öğrenme kavramları genellikle bir arada kullanılmaktadır. Bu, bize iki kavram arasında birebir ilişki olduğunu göstermektedir. • Öğretme etkinliğinin, genelde öğrenme ile sonuçlanması beklenir; ancak öğretme etkinliği olmadan da öğrenme gerçekleşebileceği gibi, her öğretme etkinliği öğrenmeyle sonuçlanmayabilir (Gürkan, 2006a, s.9)

32. Öğretim • Öğretim, öğrenmenin okulda ya da genel anlamıyla eğitim kurumlarında verilen bölümünü kapsamaktadır. • Daha kapsamlı bir tanımla, öğretim, önceden hazırlanmış program doğrultusunda planlanan, uygulanan ve değerlendirilen, amacı bireyin etkin öğrenmesini sağlamak olan ve çoğunlukla ders ve bunun gibi uygulamalarla sınırlı olan etkinliklerdir. • Dolayısıyla öğretim bu tür planlı çabalarla sınırlıdır. • Birey açısından dile getirildiğindeöğrenim olmaktadır.

33. Öğretimin amacı öğrenene planlı, programlı ve örgütlenmiş etkinliklerle yeni davranışlar, bilgiler, beceriler, tutumlar ve değerler kazandırmaktır. • Öğretim etkinlikleri öğretmenler aracılığı ile onların rehberliğinde yapılır. • Öğretimin öğretme boyutu daha çok öğretmenin nitelikleri, öğrenme boyutu ise öğrenenin nitelikleri ile ilgilidir. • Öğretmeprofesyonel kişiler tarafından yapılmayabilir. Her öğretme mutlaka öğrenme ile sonuçlanmaz. Ancak öğretim profesyonel kişiler tarafından yapılır. Her öğretim mutlaka öğrenme ile sonlanmalıdır.

34. Eğitim ve Öğretim Arasındaki Farklar

35. Eğitim Programı ( Yetişek ) • Eğitim programı; öğrenene, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir (Demirel, 2005 ). Sınıf içi ve sınıf dışındaki tüm eğitim-öğretim faaliyetlerini içeren yazılı dokümandır. • Bir eğitim programındaki öğretim etkinliklerinin dört temel öğe bulunur: amaçlar (hedefler), içerik, öğretme-öğrenme süreci (eğitim durumları) ve değerlendirmedir.

36. Amaç boyutunda niçin sorusuna yanıt aranır. Amaçlar (hedefler), öğretim etkinliği sonunda bireyde gözlenmesi beklenen davranışları ifade eder. Amaçlar; içeriğin seçimine, eğitim durumlarının hazırlanmasına ve değerlendirmeye rehberlik eder. • İçerik boyutunda ne öğreteceğiz (ne öğretirsek hedeflerimize ulaşmış oluruz) sorusuna yanıt aranır. Öğretim sürecinde öğrencilere kazandırılacak bilgi, beceri ve tutumlar içeriği oluşturur.

37. - Öğretme-öğrenme süreci boyutunda nasıl sorusuna yanıt aranır. Öğrencilerin amaçlara ulaşmaları için geçirmeleri gereken öğrenme yaşantılarını sağlayacak dış koşulların düzenlenmesine öğretme-öğrenme süreci denir. Bu koşulların düzenlenmesinde uygun strateji, yöntem, teknik ve araç gereçlerden yararlanılır. • - Değerlendirme boyutunda ne kadar öğrenildi sorusuna yanıt aranır. Program değerlendirme öğrencilerin hedeflere ne ölçüde ulaştıklarının saptanmasıdır (Gürkan, 2006a, s.9; Erden, 1998, s.21).

38. Program Geliştirme • Eğitim programlarının hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler bütünü ya da düzenlenmiş programın, uygulamada araştırma sonuçlarına göre sürekli geliştirilmesi olarak tanımlanır. (Demirel, 2003:103). • Eğitim programlarının herhangi bir öğesinde meydana gelebilecek bir değişiklik diğer öğeleri de doğrudan etkiler. Örneğin hedeflerde yapılacak bir değişiklik, ya da ölçme ve değerlendirme sürecindeki herhangi bir değişiklik öğrenme-öğretme sürecini de doğrudan etkileyecektir.

39. Teşekkürler • Ders sunuları için: • https://huseyinserce.wordpress.com