TEMA 1

1. TEMA 1 A TERRA NO UNIVERSO

2. 1.- TEORÍAS SOBRE A SITUACIÓN DA TERRA NO UNIVERSO.- • Teoría xeocéntrica: Sitúa a Terra no centro do universo. O Sol e os planetas xiran arredor da Terra. • Teoria heliocéntrica: Situa o Sol no centro do universo. A Terra e os planetas xiran arredor do Sol.

3. 2.- As distancias no universo • Os astróno­mos empregan as seguintes unidades: • Unidade astronómica (UA). É a distancia media entre a Terra e o Sol. Equivale a 149 600 000 km, aínda que esta cifra acostuma a se redondear a 150000000 km. • Ano luz (al). É a distancia que percorre a luz nun ano propagán­dose á velocidade de 300000 km por segundo. • Pársec (pc): 1 pc = 3,26 anos luz. • As distancias planetarias acostuman a se expresar en UA, mentres que as dimensións galácticas ou as distancias a outras galaxias ou obxectos afastados do universo exprésanse en anos luz.

4. 3.- As galáxias. • As galaxias defínense como enormes agrupacións de estrelas e gas e pó interestelares. Poden conter billóns ou trillóns de estrelas que, á súa vez, posúen en moitas ocasións sistemas planetarios. • O universo está formado esencialmente por billóns ou trillóns de galaxias. • As galaxias agrúpanse, en xeral, en cúmulos de galaxias. A Vía Láctea, por exemplo, atópase no chamado «Grupo Local» xunto coa galaxia de Andrómeda, as Nubes de Magalláns, etcétera

5. 3.1.- Nebulosas e cúmulos estelares • Nebulosas. Son concentracións de gas (principalmente hidróxeno e helio) e pó interestelar. • Cúmulos estelares. Son agrupacións máis ou menos compactas de estrelas fisicamente próximas entre si. Cando son moi densos reciben o nome de cúmulos globulares e acostuman a se atopar no halo da galaxia. Cando non son tan compactos chámanse cúmulos abertos e localízanse no interior da galaxia.

6. 3.2. A Via Láctea. • Trátase da nosa propia galaxia. • Componse de varios centenares de miles de millóns de estrelas, entre as que se atopa o Sol. • Na Vía Láctea distínguense as seguintes partes: • Núcleo central: É a zona central da galaxia, formada por unha gran cantidade de estrelas vellas. • Brazos espirais ou disco galáctico: Eiquí atópanse as estrelas máis xoves. O noso Sol sitúase nun deses brazos, o chamado Brazo de Orión. • Halo: • Envolve o núcleo e o disco, e componse fundamentalmente de estrelas illadas e cúmulos globulares.

7. 4.- As estrelas.- • As estrelas son grandes esferas de hidróxeno e helio que liberan enerxía fusión nuclear partículas de hidróxeno helio + enerxía • 4.1.- Características das estrelas: Son o brillo e a cor. • Brillo. Está relacionado coa distancia, coa cantidade de enerxía emitida pola estrela e, en consecuencia, co seu tamaño. • Cor. Depende da temperatura superficial da estrela.

8. 4.2.- O Sol • O Sol é unha estrela mediana de tipo G, que acada unha temperatura superficial duns 5 500 ºC. • Componse, aproximadamente, dun 75 % de hidróxeno, un 25 % de helio e unha pequena porcentaxe de osíxeno, carbono, ferro e outros elementos. • O Sol xira sobre si mesmo no sentido contrario ao das agullas do reló.

9. 5.- O Sistema Solar: Denomínase sistema solar o conxunto de planetas, planetas ananos, satélites, asteroides e cometas que orbitan de maneira regular arredor do Sol.

10. 5.1.- Compoñentes do Sistema Solar.- • Unha estrela mediana: o Sol. • Un conxunto de planetas, planetas ananos e satélites. Os planetas orbitan arredor do Sol e, os satélites, arredor dos planetas. • Planetas. Son: Mercurio, Venus, Terra, Marte, Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno. • Planetas ananos. Nesta categoría inclúense Plutón, Ceres e Eris, ademais doutros planetas ananos menores e máis afastados. • Satélites. • Un cinto de asteroides. • Cometas. Corpos formados por rochas, xeo e po procedentes do cinto de Kuiper ou da nube de Oort.

11. 5.1.- Compoñentes do Sistema Solar.- Esquema gráfico sistema solar

12. 5.2.- Características do Sistema Solar: • Denomínase movemento de translación o movemento que realizan os planetas arredor do Sol. • Denomínase movemento de rotación o movemento que efectúan moitos planetas arredor do seu eixe. • As órbitas que todos os planetas describen arredor do Sol, excepto a de Plutón, atópanse aproximadamente no mesmo plano. • Os planetas xiran arredor do Sol en sentido contrario ao das agullas do reloxo (sentido antihorario). O tempo que tardan en dar unha volta completa arredor do Sol é o que chamamos ano. • A maioría dos planetas xiran sobre si mesmos arredor dun eixe case perpendicular ao plano da súa órbita arredor do Sol, agás Urano, cuxo eixe de rotación está practicamente deitado sobre o plano orbital • O tempo que un planeta inviste en xirar sobre si mesmo é o que chamamos día.

13. 5.3.- Características dos planetas: • Planetas ananos: Plutón, Ceres e Iris. • Planetas interiores: • Mercurio: É o máis próximo ao Sol. Non posúe atmosfera. Ten un período de rotación moi lento. Non ten satélites, • Venus: Ten un tamaño e unha densidade similares á Terra. A súa atmosfera é moi densa e está formada por dióxido de carbono e ácido sulfúrico. Rota en sentido contrario ao resto dos planetas e é o que ten unha maior temperatura superficial. Non ten satélites. • Terra: É coñecido como o planeta azul. Ten auga líquida e unha atmosfera moi variada coa presenza de gases indispensables para a existencia de vida. A súa rotación dura un día e a súa translación ao redor do Sol, dura un ano. Ten un satélite, a Lúa. • Marte: É o máis parecido á Terra. Ten unha delgada capa atmosférica formada maioritariamente por dióxido de carbono. Ten dous satélites, Fobos e Deimos.

14. 5.3.- Características dos planetas: • Planetas exteriores: • Xúpiter: É un xigante gasoso constituído principalmente por hidróxeno e helio. Pénsase que o seu núcleo é rochoso. Ten catro grandes satélites e outros máis pequenos. • Saturno: Planeta gasoso formado na súa maior parte por hidróxeno. O seu trazo máis característico é que está rodeado por un sistema de aneis. Ten dezanove satélites coñecidos. • Urano: É un planeta gasoso formado por hidróxeno, helio e metano. É un planeta xeado, con temperaturas superficiais moi baixas. Xira, xunto con Venus, en sentido contrario aos demais planetas. Ten cinco satélites coñecidos. • Neptuno: É un planeta gasoso formado por hidróxeno, helio e metano. É un planeta xeado, con interior quente. Ten dous satélites coñecidos.

15. 6.- O sistema Terra-Lúa.- 6.1. Os movementos da Terra: • A terra efectúa dous movementos: o de translación e o de rotación. • Movemento de translación. ATerra trasládase arredor do Sol describindo unha órbita plana que recibe o no me de eclíptica. Tarda 365 días en completar esta órbita, perío­do que se denomina ano. Deste movemento derivase a existencia das catro posicións características da Terra, coñecidas como solsticios e equinoccios, así como as estacións do ano. • Movemento de rotación. É o movemento que realiza o planeta Terra arredor do seu eixe cada 24 horas. Debido a isto, sucédense o día e a noite. • As estacións do ano son períodos nos que as variacións de temperatura dependen da inclinación con que incidan os raios de Sol sobre a Terra. • A rotación regular da Terra arredor do seu eixe cada 24 horas é a causa da sucesión do día e da noite. • O movemento de rotación do noso planeta, visto desde o polo Norte, prodúcese en sentido contrario ás agullas do reloxo, é dicir, de Oeste a Leste.

16. 6.- O sistema Terra-Lúa.- 6.2.- Os movementos da lua.- • Un movemento arredor da Terra, no que emprega, aproximadamente, 28 días (período lunar). • Un movemento arredor do seu eixe, no que inviste tamén 28 días. 6.3.- As fases da lúa: • Lúa nova, cuarto crecente, lúa chea, cuarto minguante. 6.4.- As mareas.- • As mareas son subidas e baixadas do nivel do mar. Este movemento, que se repite de forma periódica, débese, principalmente, á atracción que a Lúa e, en menor medida, o Sol exercen sobre a Terra. Esta atracción é causada pola gravidade. • Cando o nivel do mar se eleva, prodúcense as chamadas mareas altas. Polo contrario, cando descende o nivel do mar, danse as mareas baixas.

17. 6.- O sistema Terra-Lúa.- 6.5.- Os eclipses.- • Eclipse de Sol: o Sol é ocultado pola Lúa, que se interpón entre el e a Terra. • Eclipse de Lúa: aTerra interponse entre o Sol e a Lúa, de xeito que impide que esta reciba luz solar. • Para que se produza un eclipse, a Lúa, a Terra e o Sol débense atopar aproximadamente sobre a mesma liña.

18. 7.- A Terra, ¿é plana ou redonda?.- • Procedementos que dendê antigo permitiron saber que a Terra era redonda: • A Estrela Polar vese a menor altura sobre o horizonte cando se viaxa desde o norte cara ao sur. • A sombra que aTerra proxecta sobre a lúa nos eclipses lunares é redonda. • Outra razón de peso que confirmaba a esfericidade do noso planeta baseábase en que tanto a Lúa como o Sol son redondos e, por semellanza, a Terra debíao ser tamén.