Ergen Dostu Sağlık Hizmetleri

1. Ergen Dostu Sağlık Hizmetleri Prof Dr MüjganAlikaşifoğlu

2. Ergenler özgün sağlık gereksinimleri olan bireylerdir. Ergenlerin bu gereksinimleri onlara özgü sağlık hizmetleri sunulması ile karşılanabilir.

3. Ergenlerin sağlık gereksinimlerini karşılamak onların bulunduğu her yere ulaşmak anlamına gelir. Bu nedenle ergen dostu politikalar ve sağlık hizmetleri geliştirilmesine gereksinim vardır

4. Dünya sağlık örgütü “ Ergen dostu sağlık merkezleri” önermektedir.

5. Ergen dostu sağlık hizmetleri • Bulunabilir, • Ulaşılabilir, • Yaklaşılabilir, • Kabul edilebilir, • Uygun, • Ödenebilir

6. Sağlık hizmetlerinin ergenler tarafından kabul edilebilir, yaklaşılabilir ve uygun bulunabilmesi ise hizmetlerin sunulduğu ortamın onlar için hazırlanmış olmasına ve hizmeti sunanların da onlara özgü sağlık gereksinimleri hakkında bilgi ve beceri sahibi olmasına bağlıdır.

7. Ginsburg ve ark. • Ergenlerin sağlık hizmeti aldıkları ortamın ve kullanılan aletlerin temizliğine ve çalışanların el yıkama alışkanlığına önem verdiklerini, • Hizmetlerin dürüstlük, gizlilik ve saygı ilkeleri içinde sunulmasını istediklerini belirtmişlerdir.

8. Sağlık merkezine başvuran ergene sağlık ve sosyal hizmetler bir arada sunulabilmelidir. • Bu nedenle ergen dostu sağlık merkezlerinde hekim ve hemşirenin yanı sıra psikolog ve sosyal hizmet uzmanı da bulunmalıdır. • Ayrıca, ergenlerin bu hizmetlerden yeterince yararlanabilmeleri için uygun olan akşamüstü ve hafta sonu gibi zamanlarda sunulabilmesi de önemlidir.

9. İlk buluşmayı aile ayarlamışsa sonraki buluşmayı ergenle birlikte ayarlamak ergenin kendi kendini kontrol ve sorumluluk duygularını güçlendireceğinden önemlidir. • Ergenin merkeze tek başına başvurabilmesi de sağlanmalıdır. • Ergenlere hizmet sunan ekipte en az bir kişinin değişmeden kalması da hizmetin başarısı açısından önemlidir

10. Merkeze ilk kez başvuran ergen hekimin oldukça uzun zamanını alır. • İlk görüşmede ergene yaklaşık bir saat, sonrakilerde ise 15-20 dakika ayrılması yeterli olacaktır. • İlk başvuruda ergene ailesinin eşlik etmesi tercih edilmelidir.

11. Ergenler sözel ya da sözel olmayan ip uçlarına çok duyarlıdırlar. • Oldukları gibi kabul edilmek, • Memnuniyetle karşılanmak, • Güvenilmek ve saygıyla tedavi edilmek, • Yaşlarına ve gelişim düzeylerine uygun şekilde bilgilendirilmek isterler. • Ergenlerin güveninin sağlanması sağlık hizmetinin başarısının önemli bir belirleyicisidir

12. Bu yaş grubuna sunulan sağlık hizmetinin başarıya ulaşabilmesi için onların kendilerini rahat hissedecekleri kişilerden hizmet almaları, hizmeti kendilerine uygun bir ortamda almalarından daha da önemlidir.

13. Ergenlerin yüz ifadelerini, beden dilini ve hekimin ilgisini değerlendirme becerileri oldukça gelişmiştir ve kısa sürede hekimin kendileriyle gerçekten ilgilenip ilgilenmediğine karar verirler. • Bu nedenle hekim ergen ve ailesine hem sözleri hem de davranışlarıyla esas ilgilendiği kişinin ebeveyn değil ergen olduğunu hissettirmelidir. • Bunu ergen odaya girdiği andan itibaren doğrudan onunla konuşarak ve hatta yanındakileri ona tanıtmasını isteyerek yapabilir

14. Gizlilik • Ergenler bazı sağlık sorunlarının ebeveynleri ve diğer kişiler tarafından bilinmesini istemezler ve bu tip sorunları olduğunda gizli tutulmayacağı endişesi ile sağlık hizmeti almazlar. • Bu nedenle ergen sağlığı hizmetlerinde gizlilik ilkesinin sağlanması önemlidir. • Ayrıca ergenin hekimle endişelerini, kaygılarını, riskli davranışlarını tek başına tartışabilmesi sağlığı ve davranışlarıyla ilgili daha fazla sorumluluk almasını da sağlayabilir. • Ergenin yaşı büyüdükçe ve olgunluk düzeyi arttıkça gizliliğin derecesi de artabilir

15. Ergenler gizliliği ebeveynlerine karşı kazanılmış bir hak olarak görmemeli, sağlıklı gelişimin bir parçası olduğunu kavramalıdırlar. • Ergenlere sunulan sağlık hizmetlerinde gizlilik ilkesi hizmetin sunulduğu ülkenin yasal ve etik düzenlemeleri ile sınırlıdır.

16. Herhangi bir nedenle bir ergenle karşılaşan hekimin amacı ergenin hekime başvuru nedeninin değerlendirilmesinin yanı sıra riskli davranışlar dahil ergenin genel sağlık durumunu değerlendirmek olmalıdır.

17. Aynı zamanda bu ziyaret ergenin daha sağlıklı olmayı öğrenmesi ve sağlıklı bir yaşam biçimi geliştirebilmesi için de bir fırsat olarak kabul edilmeli ve sağlık danışmanlığı hizmetleri de sunulmalıdır.

18. Adolesan dostu sağlık hizmetlerinin önemli bir parçasını psiko-sosyal değerlendirme oluşturmaktadır.

19. Psikososyal öykü ergenle yalnız görüşülerek alınmalıdır. • Daha sonra gerekirse adolesanın izni alınarak gerekli konular ebeveynlerle görüşülebilir. • Psikososyal öykü alınırken yaygın kullanılan araçlardan biri “HEADSSS” dir

20. Ev ”home”, • Eğitim “education”, • Etkinlikler “activities”, • Madde kullanımı “drug use”, • Cinsel davranışlar ve cinsel kimlik “sex”, • İntihar eğilimi “suicidality” • Güvenlik “safety” kelimelerinin baş harfleri yan yana getirilerek adlandırılmıştır. • “HEADSSS” adolesanların yaşantılarında stres kaynağı olabilecek temel alanlara değinen, klinik kullanıma oldukça uygun bir psikososyal tarama aracıdır.

21. Adolesanlarda fiziksel ya da ruhsal hastalıklara yol açabilecek stresleri ortaya çıkarmaya yarar. • Bu araç kişisel riski taradığından her adolesana uygulanabilir.

22. Psikososyal Öykü • Ev, aile ilişkileri • Okul sorunları ve mesleki hedef • Arkadaş ilişkileri • Boş zaman aktiviteleri ve hobiler • Yeme davranışları • Sigara, alkol ve diğer madde bağımlılıkları • Cinsel yaşantı • Duygusal durum • Şiddet ve istismar

23. Psikososyal Öykü Ev ve Aile İlişkileri • Yaşadığı yer ve süre • Ailenin kimlerden oluştuğu • Ergenin ebeveynleri ve diğer aile bireyleriyle ilişkileri • Aile bireylerinin birbirleriyle ilişkileri

24. Psikososyal Öykü Okul ve Mesleki Hedef • Okul başarısı • Okuldan hoşlanma • Okula uyum • Okula devamsızlık ve okuldan kaçma • Öğretmenleri ve sınıf arkadaşlarıyla ilişkiler

25. Psikososyal öykü Arkadaş ilşkileri • Yakın arkadaş • Grup arkadaşları • Aynı cinsten ve karşı cinsten arkadaşlarıyla ilşkileri • Arkadaşlarıyla birlikte yer aldığı aktiviteler

26. Psikososyal öykü Boş Zaman Aktiviteleri ve Hobiler • Televizyon izleme • Kitap okuma • Egzersiz • Müzik

27. Psikososyal öykü Yeme Davranışları • Öğün atlama • Beden algısı • Diyet yapma veya diyet yapma eğiliminde olma • Kusma, laksativ kullanımı vb ağırlık kontrolü yöntemlerinin kullanımı

28. Psikososyal Öykü Sigara, Alkol ve Madde Bağımlılığı • Deneme • Kullanmaya devam etme • Kullanmaya devam ediyorsa: • Maddeyi nereden elde ediyor? • Hangi sıklıkta kullanıyor? • Nerede ve kimlerle kullanıyor? • Bırakmak istiyor mu? • Bırakma planı • Gerekliyse psikiyatrik yardım için sevk

29. Psikososyal öykü Cinsel Aktiviteler • Cinsel olarak aktif mİ? • Cinsel olarak aktifse: • Doğum kontrol yöntemlerinin kullanımı • Geçirilmiş cinsel yolla bulaşan hastalıklar • Son 6 aydaki partner sayısı

30. Psikososyal Öykü Duygusal Durum • Yaşamından memnun olma, mutluluk • Yalnızlık duygusu • Değersizlik duygusu • Uyku sorunları • İştah değişikliği • İsteksizlik • Öfke nöbetleri • Daha önceki psikiyatrik değerlendirmeler Gerekli ise psikiyatri konsültasyonu

31. Psikososyal Öykü İntihar eğilimi: Direk sorulmalıdır. • İntihar düşüncesi • İntihar planı • Daha önceki intihar girişimi

32. Psikososyal Öykü İstismar ve Şİddet • Fiziksel, cinsel ve duygusal istismar • Aile içi şiddet • Arkadaş grupları içinde şiddet: Okulda Mahallede • Silah taşıma • Kanunlarla sorunlar

33. Fizik muayene • Pubertenin değerlendirilmesi, • BMI hesaplanması, • TA ölçümü, • Guatr taraması, • Skolyoz taraması, • Kızlarda meme, • Erkeklerde testis muayenesi mutlaka fizik bakının bir parçası olmalıdır

34. Görüşmeyi sonlandırma • Görüşmenin sonunda hekim öncelikle öykü ve fizik bakı sonrasında toplanan önemli bilgileri adolesanla gözden geçirmeli ve adolesana tanı ve tedavi konularında ayrıntılı bilgi vermelidir. • Burada amaç, adolesanın sağlıklı davranışlarını tekrar desteklemek, riskli alanlarını saptamak, önemli sağlık bilgilerini aktarmak, sağlık eğitimi vermek ve adolesana kendi sağlığıyla ilgili sorunları çözme becerisini kazandırmaktır.

35. Görüşmeyi bitirmeden önce adolesana son sorularını sorabilmesi için de fırsat verilmelidir. • Bir sonraki ziyaretin zamanı adolesanla birlikte belirlenmeli, hekimin ve sağlık merkezinin ne zaman sorunu olursa hizmet vermeye hazır olduğu belirtilmelidir.

36. Sonuç olarak, adolesan dostu bir ortamda ergenin medikal ve psikososyal sorunlarını tarayan, onunla birlikte önceliklerini saptayan ve etkin önleme ve müdahale çalışmalarında bulunan bir hekim, ergenin sağlığının korunması ve iyileştirilmesinde çok önemli bir rol oynayabilir.