Opracował zespół badawczy w składzie: dr Monika Murzyn-Kupisz dr Wojciech Biernacki

1. Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę kulturyi turystyki dofinansowanych z funduszy strukturalnych na rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych gmin/powiatówwojewództwa śląskiego Opracował zespół badawczy w składzie: dr Monika Murzyn-Kupisz dr Wojciech Biernacki dr Jarosław Działek dr Robert Guzik dr Krzysztof Gwosdz

2. CEL BADANIA Celem badania było określenie wpływu projektów infrastrukturalnych z zakresu turystyki i kultury zrealizowanych w ramach środków unijnych EFRR perspektywy 2004-2006 na rozwój społeczno-gospodarczy gmin i powiatów w województwie śląskim.

3. PYTANIA BADAWCZE 1 Czy realizacja projektów w dziedzinie kultury i turystyki miała wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy na oczekiwanym obszarze oddziaływania projektów, zwłaszcza na tworzenie nowych miejsc pracy, tworzenie dochodów, wzrost ruchu turystycznego, atrakcyjność inwestycyjną oraz jakość życia? 2 Jakie były przyczyny powodzeń lub niepowodzeń analizowanych projektów w odniesieniu do ich wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy? 3 Jakie można wyróżnić typy projektów, które w największym stopniu przyczyniają się do poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej gmin/powiatów?

4. PYTANIA BADAWCZE 4 Wspieranie jakiego typu projektów jest najbardziej uzasadnione ze względu na najbardziej skuteczne wydatkowanie środków unijnych? W jakim stopniu zrealizowane projekty przyczyniły się do tworzenia tzw. „kreatywnych” i „atrakcyjnych” miast, tzn. wzmacniania nowych, dynamicznych działalności gospodarczych opartych na kulturze, nauce oraz kapitale ludzkim, infrastrukturze i przestrzeniach tym działalnościom sprzyjającym? 5 6 Czy przeprowadzone inwestycje mogą stać się zaczynem nowych inicjatyw i działalności gospodarczych? Od czego to zależy?

5. PYTANIA BADAWCZE 7 Jakie są wyzwania i bariery w zakresie przełożenia inwestycji wspartych ze środków unijnych realizowanych przez publiczne instytucje kultury na rozwój rynkowych działalności opartych na kulturze? 8 Jakie nieprzewidziane – korzystne i niekorzystne – efekty wystąpiły w otoczeniu lokalnym po zrealizowaniu projektów? Czy zrealizowane interwencje przyczyniły się do stworzenia bardziej atrakcyjnego wizerunku miejsc? W jakiej skali przestrzennej poprawa tego wizerunku została zauważona – lokalnej, regionalnej, czy też szerszej? 9

6. PYTANIA BADAWCZE 10 Czy zrealizowane projekty przyczyniły się do wzrostu kapitału społecznego oraz tożsamości i dumy lokalnej? Czy zrealizowane projekty sprzyjają zachowaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego gmin/powiatów? 11 Jakie podstawowe mechanizmy decydują o dużym lub a contrario małym wpływie poszczególnych projektów na rozwój lokalny i regionalny? Czy są one związane bardziej z cechami projektu, cechami miejsca w którym go zrealizowano, czy też zależą od innych czynników? 12

7. Potencjalne obszary wpływu projektów infrastrukturalnych z zakresu turystykii kultury na otoczenie Potencjalne obszary wpływu projektów infrastrukturalnych z zakresu turystykii kultury na otoczenie RELACJE EKONOMICZNE WZROST POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA Projekty infrastrukturalne z zakresu kultury i turystyki POPRAWA WIZERUNKU I ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ ZMIANY STRUKTURALNE I PROCESY INNOWACYJNE

8. KONCEPCJA BADANIA Metody i techniki badawcze Analiza danych zastanych Badania ankietowe wśród beneficjentów Indywidualne wywiady pogłębione wśród beneficjentów Ankiety wśród mieszkańców TYPOLOGIA PROJEKTÓW • rodzaj realizowanych działań - spodziewane sfery oddziaływania • cechy miejsca realizacji projektu Indywidualne wywiady pogłębione z lokalnymi liderami opinii Analiza zawartości dokumentów samorządów STUDIA PRZYPADKÓW Analiza zawartości publikatorów Kartowanie i inwentaryzacja terenowa

9. KONCEPCJA BADANIA Metody i techniki badawcze Badania ankietowe beneficjentów Indywidualne wywiady pogłębione wśród beneficjentów STUDIA PRZYPADKÓW Ankiety wśród mieszkańców Wywiad z instytucją pozyskującą inwestorów Indywidualne wywiady pogłębione z lokalnymi liderami opinii PANEL EKSPERTÓW Analiza zawartości dokumentów samorządów Analiza zawartości publikatorów ANALIZA SWOT WNIOSKI I REKOMENDACJE Kartowanie i inwentaryzacja terenowa

10. Charakterystyka projektów w zakresie infrastruktury kultury i turystyki w podziale na programy i działania Oznaczenia działań projektów: ZPORR: 1.3.1: Regionalna infrastruktura edukacyjna, 1.4: Rozwój turystyki i kultury, 3.1: Obszary wiejskie, 3.2: Obszary podlegające restrukturyzacji, 3.3: Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe, Oznaczenia projektów INTERREG: 1.3: Rozwój infrastruktury około biznesowej i turystycznej, 2.2: Ochrona dziedzictwa naturalnego i kulturowego. Opracowano na podstawie wniosków o dofinansowanie

11. Charakterystyka beneficjentów i projektów Opracowano na podstawie wniosków o dofinansowanie

12. Wartość dofinansowania projektów w podziale na rodzaje interwencji infrastruktura turystyczna, rekreacyjna i sportowa rewitalizacja i odnowa obiektów zabytkowych infrastruktura kulturalna Opracowano na podstawie wniosków o dofinansowanie

13. Lokalizacja studiów przypadku wybranych do analizy

14. ODDZIAŁYWANIE NA GOSPODARKĘ LOKALNĄ Bezpośrednie oddziaływanie gospodarcze może dotyczyć 43% projektów. Ekonomiczny efekt realizacji projektu dla samej instytucji wiązał się przede wszystkim ze stworzeniem nowych miejsc pracy. W ocenie ¾ beneficjentów zrealizowane przez nich projekty miały znaczący udział w przyciąganiu do gminy odwiedzających/turystów spoza gminy. Ogólnie słaby wpływ na wzrost liczby inwestycji prywatnych spoza sektora kultury i turystyki realizowanych w gminie.

15. Oddziaływanie na gospodarkę lokalną: Popytowe efekty mnożnikowe • Inwestycje w nowe przedsięwzięcia • lub rozbudowa istniejących Wydatki turystów Zaopatrzenie w materiały, półprodukty i usługi Wynagrodzenia pracowników • Rozwój firm będących dostawcami • usług • Rozwój handlu • i usług dla ludności • Rozwój firm • obsługujących • turystów • Rozwój firm będących dostawcami • materiałów, energii i wody • Efekty dochodowe • Efekty zaopatrzeniowe • produkcyjne usługowe Mnożnik turystyczny Nowe działalności produkcyjne i usługowe Rozwój infrastruktury społecznej i technicznej Dochody z podatków Wzrost aktywności budowlanej

16. Dostawcy materiałów, energii i wody • 2,3 miejsca pracy • 60 + 45,1 • 60 Oddziaływanie na gospodarkę lokalną: Popytowe efekty mnożnikowe • Beneficjenci 60 miejsc pracy* • Firmy obsługującem.in., konserwacja • 7,3 miejsca pracy • Firmy obsługującepracowników • 7,9 miejsc pracy • Wydatki turystów • 27,7 miejsc pracy • Efekty zaopatrzeniowe • Efekty dochodowe Mnożnik turystyczny • Razem efekty mnożnikowe: 45,1 miejsc pracy • = 1,75 • Mnożnik: * Badanie przeprowadzono dla 7 inwestycji w ramach studiów przypadku

17. ODDZIAŁYWANIE NA JAKOŚĆ ŻYCIA

18. Oddziaływanie na jakość życia Preferowane przez mieszkańców typy inwestycji Żródło: Własne badania ankietowe (n=785)

19. Oddziaływanie na jakość życia Preferowane przez mieszkańców typy interwencji Żródło: Własne badania ankietowe (n=785)

20. WIZERUNEK I ROZPOZNAWALNOŚĆ DOFINANSOWANYCH PROJEKTÓW Ograniczona rola dzienników prasowych w przekazywaniu informacji dotyczących obiektów objętych dofinansowaniem. Badania wśród mieszkańców pokazują na ograniczoną terytorialnie i domkniętą lokalnie znajomość dofinansowanych projektów. Słaba rozpoznawalność jest spowodowana lokalnością atrakcji, stosunkowo wąską i wyspecjalizowana grupą odbiorców lub peryferyjnym położeniem. Przeprowadzone badania wskazują na niedostateczne zaangażowanie realizatorów projektów w etap „konsumpcji jego efektów”.

21. DOBRE PRAKTYKI (WYBÓR)

22. Dobre praktyki (wybór) Jednoczesne wpisanie się w wiele sfer i celów rozwoju lokalnego i regionalnego (np. jednoczesny wpływ na podnoszenie jakości życia mieszkańców, estetyki otoczenia, generowanie przychodów, przyciąganie turystów i odwiedzających). 2 projekty Komplementarność historyczna, terytorialna i funkcjonalna z istniejącą infrastrukturą i innymi inwestycjami w skali gminy, powiatu lub subregionu. 7 projektów

23. Dobre praktyki (wybór) 7 Wpisanie się w przewagi konkurencyjne gminy/powiatu i dotychczasowe ukierunkowanie funkcjonalne lub stworzenie szansy dywersyfikacji lokalnej struktury gospodarczej (uzupełnienie, rozwinięcie, zróżnicowanie oferty kulturalnej lub turystycznej). projektów 5 Nowoczesność i nowatorskość (niestandardowość) podejścia do realizacji projektu lub misji instytucji. projektów Unikalność w skali regionalnej bądź wpisanie się w powiązania sieciowe (np. szlaki turystyczne, kulturowe), klastrowość; tworzenie lub wzmacnianie markowych produktów kulturalnych i turystycznych. 3 projekty

24. Dobre praktyki (wybór) 5 Kompleksowość projektu i jego założeń (spójna wizja wysokiej jakości działań programowych i usług w oparciu o stworzoną lub zmodernizowaną infrastrukturę). projektów Wpisanie się inwestycji w szerszy program rewitalizacji danej gminy lub jej części; realizacja przedsięwzięcia w skali całego zespołu zabytkowego. 9 projektów Kreatywne, nowatorskie odniesienie do dziedzictwa kulturowego lub przyrodniczego gminy. 4 projekty

25. Dobre praktyki (wybór) Efektywny sposób zarządzania wytworzoną infrastrukturą turystyczną (np. przekazanie zarządu wyspecjalizowanej spółce gminnej, co podnosi efektywność gospodarczą i promocyjną działalności prowadzonej w oparciu o tą infrastrukturę). 1 projekt 3 Współpraca z innymi instytucjami i podmiotami sektora prywatnego i pozarządowego. projekty

26. Wnioski i rekomendacje (wybór) W ramach jednego działania znajdują się projekty o różnym charakterze oraz skali wpływu na rozwój lokalny i regionalny. Chcąc wpisać się w cele programu Beneficjenci przeceniali zasięg oddziaływania i charakter wpływu projektów. Wniosek Odpowiednie zdefiniowanie typów działań tak, by konkurowały ze sobą projekty o podobnej specyfice i skali, a zwłaszcza rozdzielenie tych o znaczeniu endogenicznym poprawiających głównie jakość życia mieszkańców danej jednostki, od tych o potencjale egzogenicznym, mogących bezpośrednio być podstawą wzrostu gospodarczego. Reko-mendacja

27. Źródło: opracowanie własne

28. Wnioski i rekomendacje (wybór) Słaba zdolność projektów do generowania dochodów i dodatkowych miejsc pracy. Wniosek 1.Premiowanie na etapie oceny takich projektów, które a) wzmacniają istniejące przewagi konkurencyjne danej gminy lub powiatu, b) nowe przedsięwzięcia, które stworzą zupełnie nowy markowy produkt turystyczny lub usługę kulturalną na obszarze danej gminy lub powiatu. Rekomen-dacja

29. Wnioski i rekomendacje (wybór) Słaba rozpoznawalność dofinansowanych inwestycji na zewnątrz Wniosek 1. W przypadku projektów o charakterze z założenia ponadlokalnym, wymóg szczegółowego przedstawienia programu i zakresu promocji (planu promocji) inwestycji w trakcie jej realizacji oraz w okresie trwałości, już na etapie wniosku projektowego. 2. Nałożenie na beneficjentów po realizacji inwestycji w okresie jej trwałości obowiązku przekazywania informacji do instytucji publicznych zajmujących się rozpowszechnianiem informacji na temat atrakcyjności turystycznej i kulturalnej regionu o efektach projektu, w tym ofercie programowej powstałej w oparciu o nową lub zmodernizowaną infrastrukturę. Rekomen-dacje

30. Wnioski i rekomendacje (wybór) Niewystarczająca terytorialna i funkcjonalna komplementarność projektów. Wniosek 1. Premiowanie na etapie oceny wniosków projektów komplementarnych pod względem historycznym, terytorialnym i funkcjonalnym. 2. Promowanie inicjatyw klastrowych. 3. Promowanie projektów wpisujących się w szersze inicjatywy, np. szlaków turystycznych, kulturowych lub produktów markowych województwa. Rekomen-dacje

31. Wnioski i rekomendacje (wybór) Powierzchowność („fasadowość”) niektórych uzasadnień co do wpisywania się projektów w różne sfery rozwoju lokalnego i regionalnego. Wniosek 1. Na etapie oceny wniosków premiowanie projektów, które są dobrze zaprogramowane i odpowiednio wpisują się w potrzeby społeczności lokalnej, zdefiniowane w strategii rozwoju, WPI, LPR oraz wynikają z konsultacji z mieszkańcami. 2. Wykorzystanie preselekcji, aby na wczesnym etapie odrzucić wnioski „fasadowe”. Odpowiednie określenie celów danego działania, tak by inwestycje endogeniczne istotne z punktu widzenia mieszkańców mogły wpisywać się w nie rzeczywiście a nie fasadowo. Rekomen-dacje

32. Wnioski i rekomendacje (wybór) Konieczność zwiększenia obecności organizacji pozarządowych wśród podmiotów realizujących projekty i współpracujących z instytucjami publicznymi przy formułowaniu i wdrażaniu projektów w dziedzinie kultury i turystyki. Wniosek 1. Premiowanie na etapie oceny takich projektów, które realizowane będą w formie partnerstw (np. w formie partnerstwa publiczno-prywatnego lub posiadania partnera społecznego). 2. Przyznanie dodatkowych punktów jeśli jest udokumentowana współpraca w ramach projektu pomiędzy beneficjentem, np. instytucją publiczną a partnerami społecznymi i prywatnymi. Rekomen-dacje

33. Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę kulturyi turystyki dofinansowanych z funduszy strukturalnych na rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych gmin/powiatówwojewództwa śląskiego Opracował zespół badawczy w składzie: dr Monika Murzyn-Kupisz dr Wojciech Biernacki dr Jarosław Działek dr Robert Guzik dr Krzysztof Gwosdz Dziękujemy za uwagę