YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

1. YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

2. Üye Tamsayısı • TBMM genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur. • TBMM’nin üye tamsayısı 550’dir. • Dönem içinde üye sayısında azalma olduğunda üye tamsayısı sabit kalır. • Dolayısıyla belirli bir anda toplam üye sayısında azalmalar olmasına rağmen üye tamsayısında azalma olmaz.

3. Yasama Dönemi • TBMM dört yıllık bir süre için seçilir. • Ancak bu süre dolmadan da çeşitli nedenlerle dönem sona erebileceği gibi, dönemin uzatılması da mümkündür. • İster olağan süresinde sona ersin ister erken ya da geç bitsin, iki seçim arasındaki süreye yasama dönemi adı verilir. • Dolayısıyla TBMM dört yıl için seçilmesine rağmen, yasama dönemi dört yıldan kısa ya da uzun olabilir. • Yasama dönemi kavramı yasama dilinde sıklıkla kullanılan önemli bir kavramdır. • Örneğin bir kanunla ilgili görüşme tutanaklarına ya da komisyon raporuna ulaşmak için bu kavram önemlidir. Kanunun hangi yasama döneminde çıkarıldığı bilinirse, onunla ilgili bilgilere ulaşmak kolaylaşır.

4. YASAMA DÖNEMİ GENEL SEÇİM 1 GENEL SEÇİM 2 Yasama Yılları 1 2 3 4 5 Yasama Dönemi

5. Yasama Yılı • Yasama dönemi yasama yıllarından oluşur. • Her yasama yılı 1 Ekimde başlayıp 30 Eylülde sona eren süredir. • Dolayısıyla bir yasama yılı kural olarak 12 aydan oluşur. Ancak Seçimler dolayısıyla ilk yasama yılının 1 Ekimde başlaması ve son yasama yılının 30 Eylülde sona ermesi mümkün olmayabilir. • Bu durumda ilk yasama yılı seçimlerden sonraki ilk toplantıdan başlayarak 30 Eylül’e kadar sürer. Son yasama yılı ise 1 Ekimden başlayarak seçimlere gidilmesine kadar sürer. • Bu durumda bir yasama dönemi dört yıldan oluşmasına rağmen, beş yasama yılı yapılabilir. • Dolayısıyla bir yasama döneminin kaç yasama yılından oluşacağı baştan bilinemez. Seçimlerin ne zaman yapıldığı ve yapılacağına bağlı olarak yasama yılı sayısı değişebilir. • Yasama yılı kavramı, yasama dilinde en çok kullanılan kavramlardan biridir. Örneğin bir milletvekilinin verdiği soru önergesine ya da kanun teklifine ulaşabilmek için onun hangi yasama döneminin kaçıncı yasama yılında verildiğini bilmek gerekir.

6. TATİL YASAMA YILI 30 Eylül 1 Ekim ARAVERME 1 Temmuz

7. Tatil ve Ara verme • TBMM yasama yılı içinde haftanın belli günlerinde çalışmak zorundadır. • Ancak gerek milletvekillerinin seçim bölgelerinde çalışmalarına olanak tanımak ve gerekse dinlenmelerini sağlamak için her yasama yılında belli bir süreyi aşmamak üzere tatil yapılabilir ve çalışmalara ara verilebilir. • TBMM her yıl Temmuz ayının ilk gününde tatile girer ve toplam tatil süresi üç ayı geçemez. Bu üç aylık tatil süresinin aynı anda kullanılması zorunlu olmamasına rağmen, TBMM uygulamada 1 Temmuz-30 Eylül arasındaki üç aylık sürede tatil yapmaktadır. • TBMM tatil dışında çeşitli nedenlerle çalışmalarına ara verebilir. Ancak ara verme süreleri 15 günü geçemez. TBMM genellikle mahalli seçimler dolayısıyla ve bazen de okulların sömestr tatillerinde 15 gün çalışmalarına ara vermektedir.

8. Olağanüstü toplantı (Tatil ve Ara verme Sırasında Toplantı) • TBMM tatilde ve ara vermede iken, önemli gelişmeler nedeniyle toplanmaya gerek duyabilir. • Bu durumda yetkili kişilerin çağrısı üzerine tatil ya da ara vermeyi yarıda keserek toplanır. • Belirtilen kişiler tarafından belirtilen gün ve saatte toplanan TBMM toplantı çağrısı konuyu görüştükten sonra, çalışmalarına devam etmeye karar vermezse ya da daha baştan yeterli çoğunlukla toplanamazsa tatiline devam eder. • Toplantıya çağırmaya yetkili kişiler şöyle gösterilebilir:

9. Olağanüstü toplantı (Tatil ve Ara verme Sırasında Toplantı) Doğrudan Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulu İstemi Doğrudan TBMM Başkanı Üye Tamsayısı 1/5 İstemi

10. Toplantı Gün ve Saatleri • TBMM genel kurulu her yasama döneminin, her yasama yılında, tatil ve ara verme dönemleri hariç belli günlerde toplanmak zorundadır. • Bu günler haftanın Salı, Çarşamba ve Perşembe günleridir. • Ancak Danışma Kurulunun önerisiyle haftanın diğer günlerinde de toplantı yapılabilir. • Aksine karar alınmadığı durumlarda haftanın sadece bu üç gününde toplantı yapılır. • Milletvekilleri diğer günlerde seçim bölgelerine gitmeyi tercih ettiklerinden, haftanın diğer dört gününde milletvekilleriyle görüşme yapmak güçleşebilir. • Genel Kurul bu üç gün içinde 15:00-19:00 saatleri arasında çalışır. Ancak bu saatlerin genellikle 14:00-20:00 olarak değiştirildiği gözlenmektedir. Milletvekilleri ile görüşmelerin, Genel Kurul çalışma saatleri dışında yapılması daha uygun görünmektedir.

11. Birleşim ve Oturum • TBMM Genel Kurulu toplantı yaptığı günlerde saat 15:00’da ya da Danışma Kurulunca önerilip Genel Kurul tarafından kabul edilen saatlerde toplantısına başlar. • Toplantı sırasında çeşitli nedenlerle toplantısına ara verebilir. Yasama etkinlikleri bakımından kolaylık sağlamak bakımından hem Genel Kurul toplantısının hem de toplantının her bölümünün yasama diliyle adlandırılması gerekir. İşte Genel Kurulun belirli bir günde yapılan toplantısı yasama dilinde Birleşim olarak adlandırılır ve her birleşimin bir numarası olur. • Birleşimin her bir bölümü ise Oturum adını alır. Örneğin Salı günkü x sayılı birleşime üç defa ara verildiyse bu birleşimde dört oturum yapılmış demektir. • Belirli bir kanun ya da soruyla ilgili bilgilere ulaşmak için yasama dönemi, yasama yılı gibi bilgilerin yanında birleşim ve oturum bilgileri de büyük kolaylık sağlar. Bu bilgilerin bilinmesi halinde istenen bilgilere ulaşamama gibi bir olasılık neredeyse yok gibidir.

12. BİRLEŞİM X X 1 X2 X3 X4 Saat: 15:00 Saat: 19:00 1. Oturum 2. Oturum 4. Oturum Birleşim ve Oturum

13. Yoklama, Toplantı Yetersayısı ve Karar Yetersayısı • Milletvekillerinin Komisyon ve Genel Kurul toplantılarına katılmaları zorunlu kılınmıştır. Toplantıya katılmama milletvekili açısından çeşitli sonuçlar doğurur. Ancak milletvekillerinin toplantıya katılmaması Genel Kurul açısından da sonuçlar doğurur. Belirli sayıda milletvekili toplantıya katılmadan Genel Kurulda görüşmelere başlanamaz. Görüşmelere başlamak için gerekli olan sayı TBMM üye tamsayısının 1/3’ü olan 184’tür. Bu sayının altındaki bir sayı ile toplantılara başlamak mümkün değildir. • Ancak bu sayının her zaman saptanması gerekmez. Başkanın yetersayı ile ilgili bir tereddüdü yoksa toplantı başlar ve 184 sayısının var olduğu farzedilir. Önemli olan başkanın bu konuda kuşkusunun olup olmadığıdır. • Toplantı başladıktan sonra artık her zaman yoklama yapılması mümkün değildir. Görüşmeler sırasında yoklama yapılabilmesi iki koşula bağlıdır. • Birinci koşul işaretle oylama yapılmasının hemen öncesinde istem yapılmasıdır. İkinci koşul en az 20 milletvekili tarafından istem yapılmasıdır. Bu tür bir istem yapılmazsa yoklama yapılması mümkün değildir. Ancak bu durumda toplantı yetersayısının her an varolduğu varsayım olarak kabul edilir.

14. Karar yetersayısı • Sıklıkla toplantı yetersayısı ile karıştırılan kavram karar yetersayısı kavramıdır. • Bu iki kavram hem nitelik hem de amaç olarak birbirinden farklıdır. • Karar yetersayısının amacı karar alınabilmesi için belli bir sayının üstündeki iradenin açıklanmasının garanti edilmesidir. • TBMM Genel Kurulu 139 milletvekilinin aynı yönde oy kullanmadığı hiçbir durumda karar alamaz. Diğer bir anlatımla belli bir yönde karar alabilmek için mutlaka o yönde kullanılmış en az 139 oya ihtiyaç vardır. Ancak bu sayı asgari sayıdır. Toplantıya katılım yüksek ise bu sayı da yükselecektir. Örneğin 540 milletvekilinin katıldığı bir toplantıda karar alabilmek için en az 271 milletvekilinin belirli bir doğrultuda oy kullanmış olması gerekir. 200 milletvekilinin katıldığı bir toplantıda 101 kişi’nin aynı yönde oy kullanmış olması karar alınması için yeterli değildir. • Bunun nedeni karar yetersayısının hiçbir şekilde üye tamsayısının ¼’ünün bir fazlasından az olamamasıdır. Ancak bu alt sınır aşıldıktan sonra toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile yani yarıdan fazlası ile karar alınabilmektedir.

15. Karar yetersayısı:Örnekler • Örnekler: • KATILIM: 184 KATILIM: 184 KATILIM: 300 • Red: 80 Red: 139 Red: 150 • Kabul: 100 Kabul: 43 Kabul: 149 • Çekimser:4 Çekimser: 2 Çekimser: 1 • Karar alınmamıştır. Red kararı alınmıştır. Karar alınmamıştır.

16. Temel Kurumlar: Genel Kurul • TBMM’nin nihai karar organıdır. • Yasama sürecinin bütün aktörleri Genel Kurulun çalışmalarına katkı yapmak ya da kararlarına etkide bulunmak için faaliyetlerde bulunurlar. • Kabul edilen bütün kanunlar ve Meclis kararları Genel Kurul tarafından kabul edilirler.

17. Hükümet • Hükümet yürütme organı olmakla birlikte Parlamentonun bir parçasıdır. • Parlamenter sistemlerde meclis ve hükümet birlikte parlamentoyu oluştururlar. • Hükümet meclisin içinden çıkar ve meclise karşı sorumludur. • Bu nedenle de gerek komisyonlarda, gerekse Genel Kuruldaki görüşmelerde hükümetin başbakan veya bir bakan tarafından temsil edilmesi zorunludur.

18. Komisyonlar • İleride ayrıntılı olarak incelenecek olan ve Sivil Toplum Örgütlerinin katılımında çok önemli bir işleve sahip olanKomisyonlar kanun tasarı ve tekliflerini Genel Kurul adına inceleyen organlardır. • Komisyonlar kendilerine havale edilen kanun tasarı ve tekliflerini olgunlaştırarak Genel Kurula sunarlar. • Bu olgunlaştırma sırasında ilgili bütün tarafları dinleyerek önlerindeki düzenlemeye en uygun şeklini kazandırmaya çalışırlar. • Bu nedenle Sivil Toplum Örgütlerinin kendileriyle ilgili sorun ve önerileri bu aşamada Komisyonlara iletmeleri hem sorunlarının çözümünde hem de kanunun gereği gibi olgunlaşmasında önem taşımaktadır. • Mecliste bulunan komisyonlar kanun tasarı ve tekliflerini inceleyen komisyonlarla sınırlı değildir. • Araştırma komisyonları gibi geçici komisyonlar ve tasarı ve teklif görüşmeyen Dilekçe Komisyonu, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu gibi sürekli komisyonlar Sivil Toplum Örgütlerinin ilgisini çekebilecek komisyonlardır.

19. TBMM Başkanlık Divanı • TBMM Başkanlık Divanı hem yasama sürecinde hem de yönetsel işlerin düzenlenmesinde önemli işlevi olan bir kurumdur. • Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Katip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur. • İçtüzüğe göre Başkanlık Divanı toplam 15 üyeden oluşmaktadır; bir Başkan, dört Başkanvekili; üç İdare Amiri; yedi Katip Üye. Bu üyelerin sayısı sabit değildir; Genel Kurul, gerektiğinde Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine İdare Amirlerinin veya Katip Üyelerin sayısını artırabilir. Ancak başkan ve başkanvekillerinin sayısının artırılması olanaklı değildir. • Başkanlık Divanı üyelerinin hem kurul olarak hem de kişisel olarak çok çeşitli görev ve yetkileri bulunmaktadır. • TBMM Genel Kurulu Başkan veya görevlendirdiği Başkanvekilinin yönetiminde çalışır. • Toplantıya başlandığı sırada iki Katip Üyenin de Başkanlık Kürsüsündeki yerlerinde hazır bulunması gerekir. Aksi taktirde görüşmeler başlayamaz.

20. TBMM Başkanlık Divanı: Görevleri • Başkanlık Divanının kurul olarak oylamalarda yapılan seçimler ve oylamalarla ilgili usul belirlemek, • komisyonların Genel Kurul’un toplantı saatlerinde görüşme yapmalarına izin vermek, • saygı duruşunu gerektirecek halleri kararlaştırmak, • Genel Kurul salonundaki görevlilerin kıyafetlerini belirlemek, • üyelikten istifa eden milletvekilinin istifa yazısının gerçekliğini inceleyip saptamak, • milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görevi sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin durumunu incelemek, • Genel Kurulda tutulan tutanağın düzeltilmesi için yapılan başvurular üzerine gerekli incelemeleri yapmak gibi görevleri bulunmaktadır. • Kurulun Sivil Toplum örgütlerini de ilgilendiren özel giriş kartları ile ilgili esasları belirlemek, • basın ve yayın organları üyelerine özel dinleme locaları ve çalışma büroları ayırmak; • basın ve yayın organları üyelerine ilişkin diğer kuralları saptamak, • TBMM kütüphanesinden yararlanma koşullarını saptamak gibi görev ve yetkileri de bulunmaktadır.

21. Siyasi Parti Grupları • Çoğulcu sistemlerde, siyasal partiler siyasal sistemin vazgeçilmez unsurları olarak nitelendirilmektedir. • Çünkü, toplumdaki farklı çıkarlar farklı siyasal partiler tarafından siyaset sahnesine taşınmaktadır. • Bundan dolayı da siyasi parti gruplarının Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmaları güvence altına alınmıştır. • Dikkat edilmesi gereken şey Meclisin bütün faaliyetlerine katılacak olanların siyasal partiler değil siyasal parti grupları olduğudur. • TBMM’de çalışmalar siyasi parti grubu esası üzerine kurulmuştur. • Siyasi Parti Grupları meclis çalışmalarına güçleri oranında katılma hakkına sahiptirler. O halde siyasi parti grubu kimlerden oluşur? Her siyasi parti bir grup kurma hakkına sahip midir? • Bir siyasi partinin siyasi parti grubu kurabilmesi için en az 20 milletvekiline sahip olması zorunludur. 20’nin altında milletvekili bulunan siyasal partilerin grup kurma hakkı olmadığı gibi bu partilerin bir araya gelerek bir grup kurmaları da mümkün değildir. • Sivil Toplum Örgütlerinin örgütlenmiş çıkarlarını Siyasi Parti Grupları ile temasa geçerek gerçekleştirmeye çalışmaları bireysel görüşmelerden çok daha etkili bir seçenektir.

22. Siyasi Parti Grupları Organları • Siyasi Parti Gruplarının uyacakları kurallar, her partinin kendi yetkili organları tarafından çıkarılan “Grup İç Yönetmelikleri”nde gösterilmiştir. Grup iç yönetmeliklerine göre, siyasi parti gruplarının organları şunlardır: • 1. Grup Başkanı, • 2. Grup Başkanvekilleri, • 3. Grup Sözcüleri, • 4. Grup Genel Kurulu, • 5. Grup Yönetim Kurulu, • 6. Grup Disiplin Kurulu, • 7. Grup Denetçileri • Siyasal partilerin genel başkanları genellikle aynı zamanda siyasal parti grup başkanlarıdır. • Siyasal partilerin grup iç yönetmeliklerine göre grup genel kurulları haftada bir kez olağan olarak toplanır. S • iyasal partilerin genel kurulları, başkanlık divanları tarafından yönetilir. B • aşkanlık divanı, grup başkanı ya da başkanvekillerinden birinin başkanlığında iki yönetim kurulu üyesinden oluşur. S • iyasi parti grupları genel kurulları ile yönetim kurullarının toplantıları kural olarak gizlidir. • Grup yönetim kurulunun önerisi ve grup genel kurulunun kararı üzerine açık toplantı yapılabilir.

23. Danışma Kurulu • Siyasi parti grupları meclis çalışmalarının en önemli aktörlerinden biri olunca grupların Genel Kurul çalışmalarının düzenlenmesinde söz sahibi olması son derece doğal ve gereklidir. • İçtüzük Genel Kurul gündeminin ve başka bazı çalışmaların düzenlenmesinde siyasi parti grup başkanlarından oluşan bir kurul öngörmüştür. • Meclis Başkanının başkanlığında çalışan bu kurul Danışma Kuruludur. • Kurul Meclis Başkanı ile grup başkanlarından oluşmakla birlikte, grup başkanları genelde yerlerine grup başkanvekillerini görevlendirirler.G • rup başkanvekilleri de kendi yerlerine bir milletvekilini görevlendirebilirler. • Kurula hükümet üyeleri ile meclis başkanvekilleri de çağrı üzerine katılabilirler. • Ancak Meclis Başkanı ve grup başkanları (veya başkanvekilleri veya görevlendirilen milletvekilleri) dışında kimse oy kullanamaz. • Danışma Kurulu’nun yasama sürecini kolaylaştırıcı ve siyasal partilerin yasama sürecine güçleri oranında katılımı ilkesini canlandırıcı bir göreve sahip olduğu söylenebilir.

24. Danışma Kurulu: Çalışma Esasları • Danışma Kurulu oybirliği esasına göre çalışır. • Oybirliği sağlanamadığı takdirde karar alınamamış demektir. Bu da son derece doğaldır. Genel Kurul çalışmalarının siyasi parti gruplarının tümünün uzlaşmasıyla belirlenmesi demokrasideki uzlaşma kültürünün bir gereğidir. • Ancak Kurulda karar alınamaması, yani oybirliği sağlanamaması durumunda da Genel Kurulu çalıştırmanın bir yöntemi olmalıdır. • İçtüzük Danışma Kurulunun toplanamaması ya da karar alamaması hallerinde Meclis Başkanı ya da siyasi parti gruplarının istemlerini doğrudan Genel Kurula sunmalarına imkan tanımıştır. • Genel Kurulda en fazla iki milletvekilinin onar dakika yaptıkları konuşmaları içeren bir usul tartışmasından sonra istemler oylanır ve karar verilir. • Diğer bir anlatımla Danışma Kurulu tarafından karar alınamaması hallerinde son söz Genel Kurul tarafından söylenmektedir.