Sosyal Girişimcilik ve Gönüllü Yönetimi

1. Sosyal Girişimcilik veGönüllü Yönetimi Doç. Dr. Yüksel DEMİRKAYA Marmara Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Araştırma Merkezi

2. Birinci Bölüm Sosyal Girişimcilik Nedir ve Özellikleri Nelerdir?

3. SOSYAL GİRİŞİMCİLİK NEDİR? • Sosyal girişimcilik, toplumsal uyumdaki tıkanıklıkları fark eder, bu tıkanıklığı gidermenin yollarını arar ve sorunun ortadan kalkması için çaba gösterir Sosyal girişimciler; • Toplumsal dönüşümün önemli araçlarıdır. • Toplumsal ihtiyaçları fark edip çözüm üretebilen, toplumların alışılagelmiş davranışlarını değiştirerek dönüşümlere yol açan, sistemleri değiştiren ve yeni yaklaşımlar ile çözüm bulanlardır.

4. SOSYAL GİRİŞİMCİLİK NEDİR? «Sosyal girişimcileryalnızca balık vermek ya da balık tutmayı öğretmekle yetinmez, balık endüstrisini kökten değiştirmeyi hedefler.» (Drayton)

5. SOSYAL GİRİŞİMCİ KİMDİR? “İnanırsan yapabilirsin” Sosyal girişimci; Sosyal etki, girişimcilik, yenilikçilik, sürdürülebilirlik ve büyümeyi temel alarak yoksulluktan sağlığa, çevreden insan haklarına kadar birçok konuda, bir problemden veya bir ihtiyaçtan yola çıkarak uzun dönemli projeler geliştiren, sürdüren ve sosyal dönüşümü sağlayan kişilere verilen isimdir. Amacı tek bir proje yapmak değil, değindiği toplumsal ve sosyal ihtiyacı veya sorunu çözecek sürdürülebilir sistemler kurmaktır. Çözüme ulaşılana dek yılmadan çalışmayı sürdürebilecek vizyon ve kararlılığa sahiptir.

6. SOSYAL GİRİŞİMCİ KİMDİR? Toplumun önde gelen sorunlarına risk alarak yenilikçi çözümler getiren bireylerdir. Bunu yaparken: • Sorunları ve fırsatları fark etme • Doğru değerlendirme • Risk alma ve yenilikçi yollarla çözümler üretme • çözüm için yeni bir proje üretir • yeni bir yöntem geliştirir • yeni bir kaynak oluşturur • Projenin sürdürülebilirliği için yöntem bulur.

7. SOSYAL GİRİŞİMCİ KİMDİR? Sosyal girişimcilerin: • Kurduğu sistem kar edebilir. • Ancak bu kar paydaşlar tarafından bireysel kazanç olarak kullanılmaz. Kâra odaklanmak yerine daha büyük sosyal dönüşümleri gerçekleştirecek modeller üzerine odaklanır. • Çalışanların hizmetlerinin karşılığını alabilecekleri finansal model kurulur, fakat amaç sistemin kendini döndürmesi, büyümesi ve gelişmesiyle ticari fayda yerine toplumsal faydanın maksimize edilmesidir, tüm kaynaklar bu doğrultuda kullanılır.

8. SOSYAL GİRİŞİMCİNİN ÖZELLİKLERİ Sorunların farkında olmak ve olaylara daima ılımlı yaklaşma, Başarılı olma isteği, Mücadelecilik ve azim, Sorumluluk ve risk alabilme arzu ve yeteneği, Üreticilik ve fırsatları sezebilme yeteneği, Güven duyar, güven verir Eksikliğini, sınırlarını bilmek ve tavsiyelerden yararlanabilmek, Zor şartlarda ağır çalışmalara hazır olmak, Kendini geliştirme arzusu, Başkalarını etkileyip çalışmaya katabilmek Planlı çalışma ve araştırma yeteneği Başkalarıyla çalışabilmek, onlara güvenebilmek ve ilişki içerisinde olduğu kişilere güven verebilmek.

9. İkinci Bölüm Gönüllü Olmak ve Gönüllü Yönetmi

10. GÖNÜLLÜLÜK NEDİR? Gönüllülük, bireyin maddi karşılık ve başka bir çıkar beklentisi içinde olmadan; ailesi ya da yakın çevresi dışındaki bireyler için; toplumun yararına olduğu düşünülen bir hedefe ulaşmak amacıyla; kendi isteği ile, bir toplumsal girişim bünyesinde yer almasıdır.

11. GÖNÜLLÜLÜĞÜN BİREYE KAZANDIRDIKLARI: • Haz ve manevî zenginleşme: Gönüllü, gerçekleştirdiği faaliyet sonunda edindiği yaşam deneyiminin yanı sıra, haz ve manevi zenginlik elde eder. • Özgüven gelişimi: Bireyin kendini yararlı hissettiği bir ortam, özgüvenin artmasına sebep olur. Özellikle, henüz öğrenci olan, meslek yaşamına atılmamış ya da profesyonel hayattan uzak bireyler için, bir STÖ bünyesinde diğer gönüllü ve profesyonel ekip ile birlikte çalışmak, bireyin başka toplumsal projelerde kendine güveninin artmasını sağlayacaktır.

12. GÖNÜLLÜLÜĞÜN BİREYE KAZANDIRDIKLARI: • Ekip çalışması becerilerinde artış: İş bölümü yapma ve işbirliği içinde çalışma bireylerin ekip içinde daha geniş sorumluluklar almasını sağlayacaktır. Böylce iş yapabilme ve liderlik yetenekleri gelişecektir. • Toplumsal konum, yeni bir çevre ve arkadaşlıklar: Bireylerin gönüllülük çalışmaları ile edindikleri yeni çevre hiç şüphesiz sosyal hayatlarının da gelişimine olumlu katkıda bulunmaktadır. Bu gelişim gönüllülerin toplumsal rollerinin değişmesine, gelişmesine yardım eder. • Yeni ilgi alanlar: STÖ’nün çalışma sahası ya da gönüllünün dâhil olduğu etkinlik, daha önce hiç tanımadığı bir sahaya adım atmasını, hatta yeni iş imkanları ve uzmanlık alanları sağlayabilir.

13. BİREYLER NEDEN GÖNÜLLÜ OLUR? Becerilerimizi geliştirmek ve paylaşmak, Sosyalleşmek, Toplumsal bir ihtiyaca aktif bir katılımcı olarak çözüm bulmak, Belirli bir konuda deneyim elde etmek, Toplumsal sorumluluğu yerine getirmek, Kendini iyi hissetmek, STÖ'nün insan kaynağı ihtiyacını karşılamak, Parasal desteğin bir alternatifi olduğu için, Yeni bir çevre ve toplumsal konum edinmek.

14. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINDA GÖNÜLLÜLÜK • Bir STÖ’nün geniş bir gönüllü tabanına sahip olması; misyonu doğrultusunda çalıştığı, alanını iyi tanıdığı, bu alanda oluşturduğu farkı iyi anlatabildiği ve başkaları tarafından da sahiplenilmiş olduğu anlamına gelir.

15. Sivil toplum örgütleri için gönüllü gücünü kullanabilmek önemli bir beceridir. Bu beceri sivil toplum örgütünü gerçekten sivil ve toplumsal kılar.

16. GÖNÜLLÜLER NEDEN ÖNEMLİDİR? • STÖ’nün gönüllülerden destek alması kurumun başarısının göstergesidir. • STÖ'nün gönüllülerle çalışması kurumun tanınırlığını artırır, hizmet ve çalışmalarının toplum tarafından görülmesini sağlar. • Gönüllüler, STÖ'nün hizmetlerinin daha etkili olmasını sağlar. • STÖ’lerin kısıtlı bütçelerle ve güçlükle yürüttükleri projeler, gönüllülerin desteğiyle hayata geçirilebilir. • Gönüllülerin verdiği destek, STÖ'lerde profesyonel olarak çalışan ekip için de motivasyon sağlar.

17. GÖNÜLLÜ YÖNETİMİNDE TEMEL ESASLAR? • STÖ’lerinin gönüllülerle uzun vadeli ve her iki taraf için de en fazla yararı sağlayacak şekilde işlemesini sağlar. Gönüllü yönetimi,stratejik bir planlama yardımıyla sürdürülebilir bir gönüllülük programına dönüşebilir. • Her kuruma özel bir gönüllü veritabanının oluşturulması gönüllü yönetiminin temelini oluşturacaktır. Gönüllüler ile ilgili bilgilerin düzenli olarak tutulması ve sürdürülebilir iletişiminsağlanması için veritabanının oluşturulması zorunludur. • Gönüllü yönetiminin başarılı olması, etkin bir koordinasyona bağlıdır. STÖ’de, gönüllülerle ilgilenecek bir “gönüllü koordinatörü”nünbulunması, sağlıklı bir gönüllü yönetiminin en önemli unsurudur.

18. Başarılı bir gönüllü koordinatörü; • İnsan kaynakları yönetimi, • Halkla ilişkiler/pazarlama, • İletişim, • Kaynak geliştirme, • Toplumu geliştirme, • Eğitim ve kalkınma, • Yönetsel beceri gibi konularda bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.

19. Gönüllü Yönetiminin Temel Adımları: • Gönüllü İş Tanımı • Gönüllü Kazanma • Gönüllü Oryantasyonu (Yönlendirmesi) • Gönüllü Eğitimi • Gönüllü Motivasyonu • Gönüllü Değerlendirme

20. 1. GÖNÜLLÜ İŞ TANIMI: GÖNÜLLÜ İŞ TANIMI ÖRNEĞİ • Gönüllü işin adı, • Gönüllü işin amacı ve hedefleri; gönüllünün yapacağı çalışmanın kime nasıl bir yarar sağlayacağı? • Yapılan çalışmanın sonucunda sağlanacak olan yarar ve yaratılacak olan değişim, • Yürütülecek etkinlikler, • Çalışmanın tahmini süresi ve tamamlanacağı zaman, • Gönüllünün ne kadar zaman ayırmasının beklendiği, • İhtiyaç duyulan beceriler, • Gönüllüye sağlayacağı yararlar.

21. 2. GÖNÜLLÜ KAZANMA Bir STÖ’nün, en önemli kaynağı insandır. Kurumun misyon, vizyon ve hedefleriyle tutarlı olarak hizmet verecek gönüllüleri bulabilmesi, insan kaynaklarının doğru değerlendirilmesine bağlıdır. Gönüllülerin bulunmasını ve kurumda çalışma süreçlerini iyi yönetmek için; • gönüllünün bulunacağı kaynağın doğru belirlenmesi, • beklentilerin net verilmesi, • çalışılacak gönüllünün doğru değerlendirilmesi başarılı bir gönüllü kazanma sürecini oluşturur.

22. İDEAL BİR GÖNÜLLÜNÜN TEMEL NİTELİKLERİ Bireysel sorumluk Sosyal sorumluluk Ekip çalışmasına yatkınlık İletişim becerisi Farklı kültürlere uyum sağlayabilme Eleştiri-özeleştiri mekanizmasını uygulayabilme Yeniliklere açıklık Araştırmacı olmak Paylaşımcı olmak

23. SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ PERSONELİ VE GÖNÜLLÜLERARASINDAKİ İLİŞKİ • Başarılı gönüllü yönetiminin önemli koşullarından biri, profesyonel ekip ile gönüllü işgücü arasında denge kurulabilmesidir. Profesyonel ekibin, gönüllüye yaklaşımı, gönüllünün devamlılığı açısından önemlidir. • Personel, gönüllülerin verdiği hizmetin “gönüllü” olduğunu unutmamalıdır. Kurum içinde gönüllülerle ilişkiler hiyerarşiden uzak, empatiye dayalı olmalıdır.

24. 3. GÖNÜLLÜ ORYANTASYONU (YÖNLENDİRMESİ) • Kurumun yönlendirme içeriği şu konuları kapsamalıdır: • Kuruluşun geçmişi, • Misyonu ve Vizyonu, • Hedefleri, • Program ve hizmetleri, • Gelecek planları, • Organizasyon yapısı, • Profesyonel ekip, • Hizmet kapsamı, • Projeler, • Diğer kuruluşlarla işbirlikleri, • İşleyişi ve yasal çerçeveleri, • Kurumun gönüllü politikası, • Eğitim, • Ekip ile tanıştırma, başka kurumlara/mekânlara ziyaret • .

25. 4. GÖNÜLLÜ EĞİTİMİ İhtiyaca bağlı olarak ayrı başlıklar altında da verilebilir: • STÖ/ Kurum bilgisi, • Gönüllülerin iş tanımları, hak ve sorumlulukları, • Proje için gerekli becerileri kazandırmaya yönelik eğitimler, • Gönüllülük sürecinde karşılaşılabilecek sorunlar ve çözüm önerileri. Eğitimler gönüllünün rol alacağı projeye uygun olarak hazırlanmalı, gönüllünün bilgi birikimine ve kuruluşa destek vereceği konuya bağlı olarak zenginleştirilmelidir.

26. 5. GÖNÜLLÜ MOTİVASYONU Gönüllünün isteğini canlı tutması ve verimli bir birlikteliği sürdürmesi için yapacağı işi benimsemiş olması önemli bir etkendir. Bunu sağlayacak başlıca yöntem de gönüllünün, yapacağı iş sürecinin tüm aşamalarına katılmasıdır. Özetle: • Gerçekleştirilecek çalışmanın planlamasına gönüllülerin de katılması, • Gönüllü çalışacak grup içinde iş bölümünün belirlenmesi, • Gönüllü katkısıyla gerçekleştirilen programların sonucunun mutlaka gönüllülerle paylaşılması, • Proje/etkinlik değerlendirme toplantılarına gönüllülerin de katılması.

27. Gönüllülerin belirli aralıklarda bir araya gelmeleri, gönüllülerin birbirini ve STÖ çalışanlarını tanımalarını sağlarken, küçük teşekkür mektupları, hediyeler ve yapılan çalışmalara dair bülten paylaşımı gibi faaliyetler gönüllülerin motivasyonunu desteklemektedir.

28. Gönüllülük motivasyonu: ÖDÜL VE ONURLANDIRMA Verdikleri hizmet karşılığında, gönüllülerin devamlılıklarını, kuruma bağlılıklarını ve motivasyonlarını artırmak için kullanılan önemli araçlardır.

29. İçten bir teşekkür, kurum yönetiminden mektup, sertifika, rozet, kişisel mektuplar, teşekkür notları, fotoğraflar, tişörtler, küçük hediyeler, yemek, parti, gezi ve kutlamalar gibi aktiviteler ödüllendirme ve onurlandırma yöntemleri olabilir. Bu tür etkinlikler, gönüllülerin bir araya gelerek kurumun bir parçası olmalarını sağlamaya ve ekip ruhunu hissetmelerine yardımcı olacaktır. • Gönüllülere isimleri ile hitap etmek ve özel günlerini hatırlamak (doğum günü, bayram kutlamaları vb.), tüm STÖ ekibi ile tanıştırılması ve toplantılara davet edilmesi, saygı gösterilmesi, sorumluluk verilmesi gönüllülerin kendilerini değerli hissetmelerini sağlar. • Gönüllüler ile değerlendirme yapılarak, kurum ve gönüllü tecrübeleri hakkında fikirlerinin alınması da gönüllülerin motivasyonunda önemli bir yöntemdir. • Etkili bir ödüllendirme ve onurlandırmanın, zamanında, belirgin ve içten olmasına özen gösterilmelidir.

30. Gönüllülük motivasyonu: BİLGİ VE İLETİŞİM Gönüllülerin, STÖ’nün kendisi ve gönüllü verilecek destekler hakkında eksiksiz ve şeffaf olarak bilgilendirilmesi, gönüllülerle düzenli iletişim sağlanması önemli bir teşvik unsurudur. Bu iletişim; • kişisel ilişkiler, toplantılar (gönüllülere yönelik düzenli toplantılar, proje bazında toplantılar, danışmanlarla sohbetler vb.), • yayınlar (mümkünse sadece gönüllülere yönelik bir bülten), • e-posta grubu ya da web portalı, • STÖ çalışmalarıyla birleştirilebilecek geziler, • hatırlatma notları, • medya (radyo, TV, gazete vb.), • anketler yoluyla sağlanabilir.

31. Gönüllülük motivasyonu: BAŞARIYI TAKTİR ETMEK Gönüllülerin, gönüllü çalışmalarının sonucunda oluşturdukları farkı görmeleri ve kendilerini başarılı hissetmeleri en doğal teşvik unsurudur. Gönüllülerin takdir edilmesi ve kutlanması başarıyı pekiştirir, aidiyet duygusunu, paylaşımı ve ekip ruhunu destekler. Takdir edildiğini ve başarılı olduğunu gören gönüllüler STÖ'ye destek vermeyi sürdürecek, STÖ ile uzun vadeli bir ilişki kuracaktır.

32. Gönüllülük motivasyonu:GÜVEN STÖ'lerin, gönüllülerine güven vermesi çalışma isteğini artırır. Gönüllüde güven oluşturmak için ise; • vereceği destek konusunda ayrıntılı bilgi verilmeli, • hedefler net olarak belirlenmeli, • verilen sözler yerine getirilmeli, • Gönüllü ile kuruluş arasındaki ilişki; empati, samimiyet, hoşgörü ve saygı temellerine dayanmalıdır • düzenli olarak gönüllülerden geri bildirim alınmalı, • eğer varsa sorunlarının çözümü için çalışılmalıdır. • ayrıca, gönüllülerin hizmetleri sırasında zaman kaybı yaşamamaları için uygun ortam ve koşullar önceden sağlanmalıdır.

33. 6. GÖNÜLLÜ DEĞERLENDİRME Gönüllü değerlendirme tamamıyla kuruma, hatta projeye özel olarak belirlenmiş bir yöntemde yapılmalıdır. Değerlendirme yalnızca yapılması hedeflenen işin ne derece başarıyla tamamlandığını değil, gönüllü-STÖ ilişkisinin ne derece verimli yürütüldüğünü, hedeflere istenilen derecede ulaşılıp ulaşılmadığını, uygulama sırasında yaşanan olumlu ve olumsuz unsurların değerlendirilmesini kapsamalıdır.

34. İlginiz İçin Teşekkürler Doç. Dr. Yüksel Demirkaya ydemirkaya@marmara.edu.tr