Salutogenese: een theorie over betrokkenheid en zingeving ( Engagement)

1. Salutogenese: een theorie over betrokkenheid en zingeving (Engagement) Gebaseerd op: Antonovsky, A. (1987). Unraveling the Mystery of Health: How People Manage Stress and Stay Well, San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

2. Stressoren Stressoren die het gezondheidsevenwicht verstoren. Salutogenese: studie van bronnen van gezondheid, welzijn en zelfvertrouwen Sense of Coherence Het gevoel om in staat te zijn en gemotiveerd om met je gezondheid bezig te zijn: je bent niet per de een slachtoffer Begrijpbaarheid Cognitieve component : heb je grip op je gezondheid? Hoe kom je aan je kennis van wat je moet weten? Op wie kan je rekenen voor advies en begeleiding? Beheersbaarheid Instrumentele component: hoe ga je om met je gezondheid en met zorg ? Hoe ontwikkel je nieuwe antwoorden op gezondheidsuitdagingen? Betekenisvol zijn Motivationele component: is je gezondheid het waard om zich voor in te zetten of is het iets buiten je om? Hoe kijk je er tegen aan? Hoe blijf je gemotiveerd om door te gaan? GRR: Bronnen en Krachten Welke steun , talenten, krachten kan je aanspreken om gezondheidsproblemen aan te kunnen?

3. Salutogenese en Betrokkenheid+Zingeving • Salutogenese, een paraplubegrip met een theorie over veerkracht, efficacy, gezondheidsvermogen en empowerment. • "Het gaat om bewustwording en sociale processen bedoeld om individuen en groepen te helpen om hun veranderende gezondheidstoestand beter te begrijpen en te managen." Vrij naar MacAdam et al, 2004. Rural Australia capacity report.

4. Salutogenese: een ecologische theorie Onderzoek elk veld om te zien hoe het je vermogen beïnvloedt om betrokken te zijn/blijven bij en zelf de regie te houden over je eigen gezondheid en die van anderen. Op welk level/nivo richt je je? Hoe beïnvloedt dit nivo gezondheidspatronen?

5. Salutogenese: het proces Er van uitgaande dat er altijd Stressoren (toxinen, pathogenen, geweld, verlies, stigma, sociale problemen) in het leven zullen optreden, zullen vooral die personen die beschikken over Bronnen en Krachten (geld, sociale ondersteuning, opleiding, etc) en ervaring in het gebruik hiervan om stress(oren) mee te lijf te gaan een gevoel van samenhang (Sense of Coherence) krijgen of vertrouwen hebben dat ze gezond kunnen blijven en de stressoren het hoofd te kunnen bieden (veerkracht). Stressoren zelf veroorzaken niet altijd ziekte, maar het onvermogen om het te begrijpen, vat te krijgen en te beheersen alsmede om gemotiveerd te blijven om deze stressoren te overwinnen kan wel de impact van stress op gezondheid vergroten. Dit is het uitgangspunt voor een benadering die je in staat stelt multiple stressoren te onderzoeken die onder een label samengevat kunnen worden. Bronnen en Krachten (in het Engels: GRR=Generalised Resistance Resources) zorgen er voor dat je stress het hoofd kan bieden en je je op je veerkracht kunt verlaten. Wat zijn de kenmerken van je leven die het mogelijk maken om de stressoren aan te kunnen? De ervaring van Samenhang ( Sense of Coherence): de kenmerken van personen, groepen en samenlevingen die bijdragen aan het vermogen om welzijn te ervaren en vertrouwen te hebben in het leven. Er zijn drie soorten hierin te onderscheiden: het vermogen om te begrijpen wat er met je gebeurt, het vermogen om gezondheid en ziekte te beheersen en de motivatie om uitdagingen en opgaven te handlen.

6. Stressoren in onze Salutogenese • Stressoren maken deel uit van het leven en kunnen leiden tot onwelbevinden en ziekte • We ‘creëren' onze stressoren – we maken ze ons eigen als we interacteren met die in onze omgeving. • Het gaat om biologische, fysieke, sociale en economische factoren: • Toxische stoffen, pathogenen, genetische kwetsbaarheid, • Economische of financiele tegenslag, • Stigma, discriminatie, beperkte toegang tot maatschappelijke faciliteiten, isolatie • Verlieservaringen, misbruikrelaties, etc.

7. Bronnen en Krachten (GRR)om je te weer te stellen tegen stress Gebruik kunnen maken van GRR's op jonge leeftijd zorgt er voor dat je al vroeg een gevoel van samenhang ( sense of coherence) ontwikkelt en dat je je goed voel. • GRRs zijn gerelateerd aan Sociale Determinanten van Gezondheid. • Voorbeelden van GRRs. • Cultureel kapitaal, geld, opleiding, netwerkcontacten • Sociale support, nauwe relaties, • Sterke overtuigingen, een geloof • Sociaal geaccepteerde coping strategieën

8. Een Gevoel (ervaring) van Samenhang (coherentie)= in het Engels: Sense of Coherence, afgekort SOC • 'Sense of Coherence ' is een algehele globale orientatie, het wezenskenmerk van een duurzaam en dynamisch vertrouwen dat je je zoektocht en streven naar gezondheid begrijpt, kan sturen en dat ze betekenis heeft (begrijpbaarheid, beheersbaarheid en betekenisvol-zijn). • Een sterk gevoel van coherentie (soc) stelt je in staat om flexibel en creatief te reageren op uitdagingen en bedreigingen. • Een zwak ontwikkeld soc is gelinkt aan emotionele reacties (vermijding, depressie) en rigide doping strategieën . • Als iemand gelooft dat er geen reden is om vol te houden, de opgaven van het leven aan te gaan en moeilijkheden te overwinnen, dan zal die persoon niet gemotiveerd zijn om wat hem overkomt te begrijpen en te beheersen en te sturen.

9. Begrijpbaarheid: SOC De Cognitieve component • De idee dat het leven en gebeurtenissen in de basis voorspelbaar zijn– aanvoelen als samenhangend en dat je voorbereid bent op wat er zou kunnen gebeuren in onbekende situaties. • Mensen die hun lichaam begrijpen, in goed contact staan met hun omgeving en daarmee sociale relaties onderhouden zullen meer kans hebben gezond te blijven. • Zegswijzen en metaforen: bijv. 'geen oog hebben voor, situaties kunnen hanteren' verwijzen naar hoe je de dingen wel/niet leert als je er mee te maken krijgt. • Begrijp je de meeste dingen wel of heb je geen open oog voor wat je overkomt? Heb je situaties in de hand? Hoe leer je wat je moet weten om verder te kunnen met je leven? Ken je mensen op wie je kan rekenen om jouw van advies te dienen?

10. Vragen horend bij Begrijpbaarheid ontleend aan verkorte SOC-vragenlijst • Zijn je gedachten en gevoelens erg verward? • Heb je gevoelens die je liever niet zou hebben • Als er iets gebeurt, heb je dan vaak het gevoel dat je het belang van de dingen overschat of juist onderschat ? Of zie je de zaken in hun juiste proporties? • Heb je vaak het gevoel in onbekende situaties beland te zijn en niet te weten wat te moeten doen? • Is het in het verleden voorgekomen dat u verrast was door het gedrag van mensen die u dacht goed te kennen?

11. Beheersbaarheid: SOC Instrumentele component • Mensen die weten dat er bronnen zijn en talenten waarover zij kunnen beschikken en die ze mogen zoeken, benutten en aanspreken, hebben meer kans gezond te blijven. • Mensen die geloven dat zij in staat zijn hun eigen plan te trekken om dat wat hen overkomt te begrijpen en invloed op uit te oefenen, hebben meer kans om gezond te blijven (Locus of control). • Zegswijzen en metaforen: Hoe ga je om met uitdagingen en problemen? Wie ken je om je te adviseren als je nieuwe manieren moet proberen om een situatie het hoofd te bieden? • Heb je er vertrouwen in dat je in staat bent om te doen wat gedaan moet worden? Hoe ga je met problemen om? Heb je het idee dat je de meeste dingen aankan alleen of met hulp (van familie, godsdienst, hulpverleners of van een goede vriend) ?

12. Vragen horend bij Beheersbaarheid ontleend aan verkorte SOC • Heb je het gevoel unfair behandeld te worden? • Veel mensen, zelfs zij met een sterk karakter, voelen zich soms ' losers': hoe vaak heb jij je zo gevoeld in het verleden? • Hoe vaak heb je van je gevoelens het idee dat je ze niet onder controle hebt? • Is het je overkomen dat mensen waarop je rekende je teleurstelden?

13. Betekenisvol-zijn: SOCDemotivationele component • Mensen die geloven dat het de moeite waard is om voor jezelf te zorgen hebben meer kans om gezond te zijn. • Mensen die gemotiveerd zijn om te handelen in het belang van hun gezondheid zullen ook meer kans hebben gezond te blijven. • Motivatie en betekenis vormen de sleutel tot gezondheidsbevorderend ( Salutogenese) gedrag. • Zegswijzen en metaforen. Heb je zorg om wat er gebeurt om je heen, welke zin het heeft, welke lessen we er uit kunnen leren? Of is er sprake van een zinloze sleur? • Is je leven waard om geleefd te worden? De inspanningen die je getroost om problemen te hanteren, staan die in verhouding tot de doelen die je jezelf in het leven stelt? Kan je vatten hoe het leven is? Hoe lijf jij gemotiveerd ?

14. Vragen horend bij Betekenisvol-zijn ontleend aan de verkorte SOC • Zijn de dingen die je elke dag doet een bron van vreugde en voldoening of zijn ze een bron van pijn en verveling? • Heb je tot op heden het gevoel gehad dat je leven duidelijke doelen of zin had? • Heb je het gevoel gehad dat dingen om je heen je niet echt interesseerden? • Hoe vaak heb je het gevoel dat de dingen die je in het dagelijks leven doet er weinig toe doen?

15. Onderzoek met SOC • Hoe herstellen mensen met complexe en chronische ziekten, zoals dubbeldiagnoses ? • Toegenomen levensverwachting (statistische studies) • Voorspellen van herstelkansen bij ziekten met potentieel risico op progressieve verslechtering indien geen leefstijlverandering plaatsvindt (kanker, hart-en vaatziekte, neurologische aandoeningen, COPD) • Discourse analyse van herstel trajecten • Zelfmanagement programma's