" Aspiracje zawodowe osób niepełnosprawnych - uczestników warsztatów terapii zajęciowej"

1. dr Grzegorz Kida Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II " Aspiracje zawodowe osób niepełnosprawnych - uczestników warsztatów terapii zajęciowej"

2. Historia WTZ Warsztaty terapii zajęciowej zostały powołane do życia ustawą o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z dnia 9 maja 1991 r. Na początku były one tworzone w ramach zakładów pracy chronionej jako wyodrębnione jednostki organizacyjne. Kolejne przypisy z 27 sierpnia 1997 roku przypisały już WTZ-om rozbudowane funkcje i zadania.

3. Co to jest WTZ Warsztat oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Z zapisów ustawowych wynika wprost, że jednym z głównych zadań WTZ jest przygotowanie do podjęcia zatrudnienia przez ich uczestników na otwartym rynku pracy bądź w warunkach pracy chronionej.

4. Ilość WTZ - około 700 Systematycznie rośnie ich liczba W 2000 r. - 358, w 2003 - 507 78,7 % działa w miastach, 21,3 na wsiach Liczba uczestników WTZ to blisko 20 tys. Jednak w prawie co czwartym powiecie 23,7 proc. osób niepełnosprawnych, które kwalifikują się do uczestnictwa w warsztatach nie ma takiej możliwości. Dane liczbowe

5. Pracownicy WTZ W warsztatach terapii zajęciowej zatrudnionych na koniec 2003 roku było 6735 osób. Oznacza to, że na jednego etatowego pracownika przypada średnio 2,4 uczestnika. We wszystkich warsztatach w Polsce działa w sumie 3316 pracowni - przy liczbie 15967 uczestników warsztatów daje to na jedną pracownię 4,8 uczestnika.

6. Wady WTZ Jedynie w ponad połowie prowadzona jest rehabilitacja zawodowa polegająca na przygotowywaniu uczestników do podjęcia pracy zarobkowej. Dane z badania PFRON-u wskazują, że 93,1 proc. warsztatów prowadzi przede wszystkim pracownie przygotowujące uczestników do podstawowej aktywności życiowej. W funkcjonowaniu warsztatów terapii zajęciowej można więc zauważyć znaczną przewagę funkcji aktywizujących społecznie kosztem zajęć rehabilitacji zawodowej. Raport Lewiatana 2008

7. Zatrudnienie po WTZ W latach 1998 - 2003 pracę zawodową podjęło w sumie 607 uczestników ze 158 WTZ-ów. Co roku więc pracę podejmuje ok. 100 osób. Np. w 2007 roku 360 osób podjęło pracę, w tym 118 w zakładach aktywizacji zawodowej.

8. Organizatorzy WTZ 331 warsztatów powołały do życia różne organizacje pozarządowe 112 - jednostki samorządu terytorialnego 55 - zakłady pracy chronionej 4 - tzw. otwarty rynek pracy Dane z 2005 roku

9. Kim są uczestnicy WTZ Do warsztatów przyjmowane są przede wszystkim osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Aż 166 WTZ przyjmuje na ogół tylko takich uczestników, którzy mają podobny rodzaj schorzenia, jak cała grupa, a 76 z nich przyznaje, że czyni tak czasami. Najliczniej reprezentowane w WTZ są osoby w wieku od 16 do 40 lat. Aż 73 proc. to absolwenci szkół specjalnych, szkół życia oraz niepełnosprawni, którzy w ogóle nie uczęszczali do szkoły. Dominującym rodzajem niepełnosprawności uczestników warsztatów jest upośledzenie umysłowe, co ukierunkowuje pracę.

10. Odejścia z WTZ – aspekt negatywny W 15 proc. przypadków powodem odejść są: przeniesienie do Domu Pomocy Społecznej, złamanie dyscypliny, rezygnacja z uczestnika po jego obserwacji w okresie próbnym oraz brak postępów w rehabilitacji. Dominującą jednak przyczyną opuszczenia warsztatów jest tzw. wola własna.

11. Odejścia z WTZ – aspekt pozytywny 11 % - uczestnicy WTZ którzy podjęli naukę, pracę zawodową oraz w pewnym stopniu osoby, które opuściły warsztaty z powodu poprawy stanu zdrowia, a także z powodu wygaśnięcia orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na czas określony (co najprawdopodobniej oznacza, że osoby te nie wymagają już rehabilitacji społecznej w WTZ). Dane z 2003 roku

12. Dane WTZ Stalowa Wola 3 WTZ około 100 uczestników (2 prowadzone przez stowarzyszenia) Pracownie: plastyczna, witrażownicza, rękodzielnicza, przyrodnicza, krawiecka, komputerowa, poligraficzna, rzemiosł różnych, stolarska, gospodarstwa domowego i pedagogiczno – muzyczna, środowiskowej, wikliniarska, dnia codziennego, środowiskowa.

13. Pojęcie aspiracji zawodowych Aspiracja według "Słownika psychologicznego” jest to pragnienie osiągnięcia czegoś znaczącego, dążenie do jakiegoś zamierzonego celu, ambicja lub też przekonanie o własnych możliwościach w danym, szerszym lub węższym zakresie aktywności, będące dla człowieka podstawą oceny osiągniętych efektów działania. Natomiast "Nowy słownik pedagogiczny" definiuje aspiracje jako dążenie do osiągnięcia zamierzonych celów, do realizacji ideałów życiowych.

14. Rozwijanie aspiracji zawodowych osób niepełnosprawnych W WTZ osoby niepełnosprawne mogą realizować swoje aspiracje poprzez ogólne usprawnianie psychofizyczne (rehabilitacja lecznicza i psychologiczna), rozwijanie umiejętności wykonywania czynności życia codziennego, przygotowanie do życia w środowisku społecznym (rehabilitacja społeczna), rozwijanie podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych umożliwiających podjęcie pracy zarobkowej bądź szkolenia zawodowego (rehabilitacja zawodowa).

15. Interpretacja ankiety badająca aspiracje zawodowe uczestników WTZ Większość uczestników nie wyobraża sobie „życia” bez warsztatu terapii zajęciowej. WTZ staje się dla nich „drugim domem”. Największym powodzeniem w WTZ cieszą się „łatwe i przyjemne” pracownie, najczęściej jest to pracownia komputerowa, rzadziej inne, które wymagają od uczestników większego wysiłku czyli np. pracownie rękodzielnicze.

16. Ankieta badająca aspiracje zawodowe cd. Prawie nikt z uczestników WTZ nie pracuje zawodowo, co tłumaczy ograniczeniami zdrowotnymi i sytuacją na rynku pracy. Większość z nich nie szuka pracy. Jedynie kilka osób planuje dalszą naukę. Najczęstszym motywem wyboru zawodu jest wpływ innych oraz ograniczenia zdrowotne. Wartościami cenionymi w pracy zawodowej są dobre układy z ludźmi, praca z przyjaciółmi i znajomymi.

17. Ankieta badająca aspiracje zawodowe cd. Z ankiety wynika, iż Warsztat Terapii Zajęciowej nie jest traktowany przez osoby niepełnosprawne jako szansa zdobycia nowych umiejętności, tylko jako dobre miejsce spędzania czasu. Nie powoduje to pełnej aktywizacji zawodowej i powoduje, że poziom aspiracji jest stosunkowo niski.

18. Wyniki innych badań Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych przez ekspertów z Instytutu Spraw Publicznych (ISP). 72 proc. badanych młodych niepełnosprawnych nie pracowało zarobkowo, a 80 proc. spośród nich swój status zawodowy określało jako „rencista”. Dwie piąte badanych nie byłoby w stanie zawiesić renty, by podjąć zatrudnienie.

19. Wyniki innych badań Większość młodych niepełnosprawnych nie zna programów pomocy dla nich. 70 proc. nie słyszała o ustawie o rehabilitacji zawodowej. Ok. 80 proc. młodych niepełnosprawnych nie zna czasopism, stron internetowych czy portali dotyczących niepełnosprawności. Jak wykazały badania, ok. 1/3 ankietowanych niepełnosprawnych wykazuje dużą bezradność życiową.

20. Wyniki innych badań cd. Nie ma długofalowej współpracy urzędów pracy ze szkołami, co mogłoby skutecznie przeciwdziałać późniejszym problemom niepełnosprawnych na rynku pracy. Tylko 1/3 urzędów pracy deklaruje jakiekolwiek współdziałanie. Mniej niż połowa urzędów współpracuje z organizacjami pozarządowymi. Także system edukacji jest niedostosowany do potrzeb młodych osób niepełnosprawnych na dzisiejszym rynku pracy.

21. Wyniki innych badań cd. Kształcenie zawodowe jest często niedopasowane do potrzeb lokalnego rynku pracy, a także samej niepełnosprawności. Tymczasem przejście z edukacji do pracy jest krytycznym momentem w życiu. Jeśli nastąpi tu coś nieodpowiedniego, jest bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że osoba taka będzie trwale zdezaktywizowana zawodowo.

22. Wnioski Poziom aspiracji zawodowej uczestników WTZ jest stosunkowo niski choć i tak jest wyższy niż innych niepełnosprawnych nie będących uczestnikami WTZ. Mimo tego istnieje silna potrzeba redefiniowania roli i funkcji WTZ.

23. Dziękuję 