Internationalisering van het onderwijsbeleid School of Education Leuven Gaby Hostens

1. Internationalisering van het onderwijsbeleid School of Education Leuven Gaby Hostens Leuven-Kortrijk- Brugge, 19 mei 2008

2. Doelstellingen van de lezing • Internationalisering van het onderwijs: quid? - Definitie - Rationale: waarom doen we aan internationalisering? • Focus op OESO (PISA) en EU (doelstellingenproces)

3. Internationalisering Algemeen + OESO

4. Vaststellingen: • Internationale organisaties hebben een ambitieuze onderwijsagenda! - Europese Commissie (E.C.) - Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) - Unesco (United Nations Educational, Scientific en Cultural Organisation) - Raad van Europa - Wereldbank

5. Toenemende impact van internationale organisaties op velerlei gebieden, ook onderwijs vb. E.C.: - mobiliteit van arbeidskrachten bevorderen - kenniseconomie ↓ * Beroepsonderwijs, beroepsopleiding * Bolognaproces * Kopenhagenproces • Grote NGO’s: belangrijke onderwijswerking

6. Internationalisering van het onderwijs: poging tot “definitie” a. Beleidsnota minister Vanderpoorten (2000) ‘Internationalisering vormt een essentiële dimensie van het onderwijs. Ze draagt bij tot de kwaliteitsbevordering van zowel het onderwijs- beleid als de onderwijspraktijk.’

7. b. In ‘Quality and Internationalisation in Higher Education’ (OECD, 1999) ‘De internationalisering van het hoger onderwijs is het proces van integratie van een internationale interculturele dimensie in het onderwijs, het onderzoek en de dienstverlening van de instelling’ (Knight, 1994) → Onderwijs Onderzoek = opdrachten van Dienstverlening universiteiten en hogescholen → Integratie = inbedding van internationalisering in de gewone activiteiten van de instelling

8. c. Nederlandse Onderwijsraad in advies: ‘Internationaliseringsagenda voor het onderwijs, 2006- 2011’ (September 2005) “Wat is internationalisering? Geen eenduidige omschrijving van internationalisering van het onderwijs. Internationalisering vindt binnen het onderwijs plaats op verschillende terreinen: in het curriculum, in de instelling en de organisatie, maar ook bij leerlingen, studenten en docenten. Voorts verstaat elke onderwijssector iets anders onder internationalisering; voor een universiteit betekent het iets anders dan voor een basisschool.”

9. Nog in het advies: Welke activiteiten kunnen scholen en instellingen ontwikkelen om internationalisering vorm te geven? Dit kan via o.m.: - Internationale component in de onderwijscurricula - Kennis en begrip van andere landen en culturen. Landeskunde! - Aandacht voor de Europese dimensie - Ontwikkeling van interculturele vaardigheden

10. P.S.: Internationalisering vs globalisering → Globalisering verwijst naar het verspreid geraken over de hele wereld, het krijgen van een mondiaal karakter Het betreft een cluster van aan elkaar verwante veranderingen: - Economische, - ideologische, - technologische en - culturele veranderingen

11. Ruime context voor groeiende internationalisering van het onderwijs: sociale, economische, culturele en technologische ontwikkelingen met impact op onderwijsbeleid a. Ontwikkelingen op arbeidsmarkt, in bedrijfsleven - Groeiende mobiliteit van werknemers en bedrijven - Beleid van de EU: bevordering van mobiliteit werknemers om ‘skills mismatches’ tegen te gaan - Internationale oriëntatie in de beroepskwalificaties, beroepsprofielen, opleidingsprofielen

12. b. Streven naar vergelijkbaarheid van onderwijs- en opleidingsstelsels: Bolognaproces voor hoger onderwijs Kopenhagenproces voor beroepsonderwijs en -opleiding - Beide processen maken eenzelfde of gelijkaardige beginanalyse: een gebrekkige mobiliteit van studenten en werknemers binnen EU te wijten aan: - Weinig transparante structuren - Geen kwaliteitsstandaarden - Geen overdracht van verworven kennis en competenties - Geen erkenning van EVC (Elders Verworven Competenties) of EVK (Elders Verworven Kwalificaties) → Beperkte vergelijkbaarheid van diploma’s

13. - Doelstellingen Bolognaproces hoger onderwijs • Transparante, heldere structuur: BaMa • Kwaliteitscontrole via accreditering van instellingen en/of studierichtingen • Overdraagbaarheid van studieresultaten • Doelstellingen Kopenhagenproces • Vergelijkbaarheid van studies/opleidingen versterken via de Europese Kwalificatiestructuur (EQF) • Kwaliteitscontrole • European Credit System for Vocational Education and Training (ECVET) • Erkenning van alle vormen van leren

14. c. Aandacht voor belang van talenkennis voor • Mobiliteit • Gebruik van internet Politieke aandacht voor talen • G8 regeringsleiders in Charter van Keulen (1999) “Aims and Ambitions for Lifelong Learning” • EU-regeringsleiders in Barcelona (2002) “2 vreemde talen leren vanaf jonge leeftijd”

15. Rationale voor internationalisering onderwijs vanuit algemeen beleid = waarom nemen regeringen, departementen, instellingen deel aan internationaliseringsactiviteiten? a. Politiek: internationalisering van het onderwijs als instrument van buitenlands beleid b. Economisch: economisch belang van internationalisering onderwijs neemt toe Onderwijs als “handelswaar”, als exportproduct Handel in educatieve diensten = mobiliteit van • Studenten • Docenten • Instellingen • Cursussen

16. c. Academisch: internationalisering kan meerwaarde bieden voor - Wetenschappelijk onderzoek: participatie in internationale netwerken vb. League of European Research Universities (LERU) - Onderwijs: curriculumontwikkeling - Kwaliteit van onderwijs en onderzoek vb. * Visitatiecommissies Vlaanderen-Nederland * NVAO - Attractiviteit van de instelling: ‘concurrentie- positie’ versterken via lidmaatschap van internationale netwerken

17. Socio-culturele overwegingen Prof Jane Knight (Canada) in Quality and Internationalisation in higher education (OECD, 1999) “The cultural and social rationale for internationalisation appears to be diminished and is taking on a different orientation than in the past. The presentation and promotion of national culture are becoming a strong motivation for those countries which consider internationalisation as a way to respect cultural diversity and counterbalance the perceived homogenising effect of globalisation. The acknowledgement of cultural and ethnic diversity within and between countries is considered as a strong rationale for the internationalisation of a nation’s education system’.

18. Doelstellingen vanuit het onderwijsbeleid a. Bevordering van de kwaliteit van de opleiding via bevordering van de mobiliteit van docenten en studenten Prof. Windham in OESO studie “Internationalisation of Higher Education (1996)”: Instellingen en docenten die deelnemen aan internationale programma’s tonen grotere bereidheid tot onderwijsvernieuwing.

19. b. Kwaliteitsverbetering van onderwijsbeleid • Nieuwe ontwikkelingen in curriculum • Kwaliteitszorg • Beroepsprofielen en basiscompetenties voor lerarenopleiding • Beleidsontwikkeling algemeen → Leren van anderen via: • Peer learning activiteiten (E.C.) • Peer reviews • Doorlichting van het onderwijsbeleid • Studiebezoeken (ARION, Cedefop)

20. c. Vergelijken van prestaties van onderwijsstelsels t.o.v. buitenlandse onderwijsstelsels, t.o.v. “concurrenten” Benchmarking: Zijn we nu goed bezig? - Belang van kwaliteitsvol onderwijs en opleiding voor: * Kenniseconomie * Sociale cohesie * Duurzame ontwikkeling o.m.: - Programme for International Student Assessment (PISA) van de OESO - TIMSS (Third International Mathemetics and Science Survey)

21. PISA 2000

22. PISA 2003

23. PISA 2006

24. - Education at a Glance (OESO): onderwijsindicatoren over • Output van onderwijsinstellingen • Financiering en mankracht in onderwijs • Toegang, deelname en voortgang • Leeromgeving en de organisatie van scholen “Zitten we goed als we ons vergelijken met andere (vergelijkbare) landen? • EU-indicatoren: “Zijn we op weg om tegen 2010 de strategische doelstelling te bereiken ↓ = “To become the most competitive knowledge based economy in the world, capable of sustainable economic growth with more and better jobs and greater social cohesion” • Deelname aan internationale consultancy markt

25. OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling • Algemeen - Ontstaan: ‘uitvloeisel’ van Marshallplan na WOII - Lidstaten: 30 lidstaten + EC Denktank voor de rijkste democratische landen - Actieterreinen: economie, landbouw, financiën, tewerkstellingen, ontwikkelingssamenwerking, gezondheidsbeleid, immigratie, onderwijs en opleiding → Regeringen van de lidstaten helpen goed beleid te ontwikkelen

26. - Rationale voor belangstelling voor onderwijs en opleiding (ook in de 60-er jaren) * Human capital als motor voor economische groei * Belang van levenslang leren voor economische groei * Onderwijs als fundament voor de levensloop van ieder van ons ‘How what you know shapes your life’ * Onderwijsvernieuwing om “teaching and learning” effectiever te maken

27. Mission statement onderwijsdirectie OESO “Assisting members and partners to achieve high quality lifelong learning for all that contributes to personal development, sustainable economic growth and social cohesion.”

28. Strategische doelstellingen onderwijswerking tot einde 2008 - Promoting lifelong learning and improving its linkages with society and the economy - Evaluating and improving outcomes of education - Promoting quality teaching - Rethinking tertiary education in a global economy - Building social cohesion through education - Building new futures for education

29. Strategische doelstellingen 2009-2010 - Raising teaching and learning effectiveness - Closing the competencies gap and the role of VET - Reforming governance and the governance of reform - Promoting social mobility and inclusive education • Grote Vlaamse betrokkenheid bij OESO - Indicatorenprogramma’s - Internationale surveys PISA, TALIS en PIAAC - Thematische doorlichtingen rond • Leerkrachten • Schoolleiderschap • Equity in onderwijs • Tertiair onderwijs • Enz.

30. Eigenheid OESO-onderwijswerking - Onderwijs en opleiding analyseren mede in het licht van ontwikkelingen in andere beleidsdomeinen en in de maatschappij - Aandacht voor equity en sociale cohesie - Aandacht voor de “opbrengsten” van het onderwijs - Onderwijsindicatoren: knowledge-base opbouwen om onderwijsbeleid te voeren = evidence-based policy making

31. Onderwijsbeleid Europese Unie Gaby Hostens

32. Vaststellingen: een ambitieuze Europese onderwijsagenda • Een “nieuwe” periode in het Europees onderwijsbeleid - Grote betrokkenheid van de regeringsleiders - Grote belangstelling voor onderwijs en opleiding vanwege andere beleidsdomeinen vb. Universiteiten als motor voor duurzame economische groei en innovatie! - Een zeer “productieve” onderwijsperiode bij Europese Commissie

33. Geleidelijke groei naar een “Europese onderwijsruimte” - Hoger onderwijs: Bolognaproces - Beroepsonderwijs en –opleiding: Kopenhagenproces - Algemeen onderwijsbeleid: Doelstellingenproces • Groot belang van onderwijs voor • Duurzame economische groei • Innovatie • Sociale cohesie • Meer en betere tewerkstelling

34. Toenemende “internationalisering” schoolbeleid • Deelname aan uitwisselingsprogramma’s • Groei in de breedte en de diepte • Meer “gesofisticeerde” Europese programma’s Maar: nog vooruitgang mogelijk, kwalitatief en kwantitatief

35. Juridisch kader Europees onderwijsbeleid: Verdrag van Maastricht (1992) • Onderwijs (art. 149) “De gemeenschap draagt bij tot de ontwikkeling van onderwijs van hoog gehalte door samenwerking tussen de lidstaten aan te moedigen en zo nodig door hun activiteiten te ondersteunen en aan te vullen met volledige eerbiediging van de verantwoordelijkheid van de lidstaten voor de inhoud van het onderwijs en de opzet van het onderwijsstelsel en van hun culturele en taalkundige verscheidenheid.

36. Het optreden van de Gemeenschap is erop gericht: • De Europese dimensie in het onderwijs tot ontwikkeling te brengen, met name door onderricht in en verspreiding van de talen der lidstaten; • De mobiliteit van studenten en docenten te bevorderen, mede door de academische erkenning van diploma’s en studietijdvakken aan te moedigen; • De samenwerking tussen de onderwijsinstellingen te bevorderen • Uitwisseling te bevorderen van informatie en ervaring omtrent de gemeenschappelijke vraagstukken waarmee de onderwijsstelsels van de lidstaten worden geconfronteerd • De ontwikkeling van uitwisselingsprogramma’s voor jongeren en jongerenwerkers te bevorderen • De ontwikkeling van het onderwijs op afstand te stimuleren”

37. → Beperkte onderwijsbevoegdheden van de E.U.: - bijdragen, aanmoedigen, ondersteunen, aanvullen, samenwerking bevorderen, kwaliteit bevorderen, enz. - met volledige eerbiediging van de bevoegdheden van de lidstaten en hun taalkundige en culturele diversiteit → subsidiariteitsbeginsel

38. Beroepsopleiding (art. 150) - “De Gemeenschap legt inzake beroepsopleiding een beleid ten uitvoer waardoor de activiteiten van de lidstaten worden versterkt en aangevuld, met volledige eerbiediging van de verantwoordelijkheid van de lidstaten voor de inhoud en de opzet van de beroepsopleiding.” - “Zelfde” inhoud als bevoegdheden onderwijs alsmede subsidiariteitsbeginsel - Europese Unie: traditioneel méér aandacht voor beroepsopleiding en hoger onderwijs

39. Context (economisch, politiek, sociaal) voor nieuwe dynamiek EU-onderwijsbeleid: de Top van Lissabon (2000) en het “Lissabonproces” • Strategische doelstelling voor de EU naar 2010 “ De meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld te worden die in staat is tot duurzame economische groei met meer en betere banen en hechtere sociale samenhang.” • De ambitie van de regeringsleiders: een allesomvattende strategie - Het Europese sociale model moderniseren en aanpassen - Hoe doen we dit? • Investeren in mensen • Actieve welvaartstaat opbouwen • Sociale uitsluiting bestrijden

40. Vraag vanwege regeringsleiders aan onderwijsministers “Over de concrete doelstellingen die de onderwijs-stelsels nastreven, een algemene gedachtewisseling te houden, waarbij de aandacht vooral uitgaat naar gemeenschappelijke vraagstukken en prioriteiten en tegelijk rekening wordt gehouden met de nationale diversiteit.”

41. Het doelstellingenrapport (2001) van EU-onderwijsministers • Uitdagingen voor de lidstaten? - Veranderingen in het beroepsleven - Maatschappelijke en demografische ontwikkelingen - Gelijke kansen en sociale uitsluiting • 3 strategische doelstellingen - Verbetering van de kwaliteit en de effectiviteit van de onderwijs- en opleidingsstelsels in de EU - Gemakkelijker toegang voor iedereen tot de onderwijs- en opleidingsstelsels - De onderwijs- en opleidingsstelsels openen naar de buitenwereld

42. 13 “geassocieerde” doelstellingen over o.m. - leerkrachten en initiële lerarenopleiding - sleutelvaardigheden voor de kennismaatschappij - meer kandidaten voor wetenschappelijke en technische studies - leren aantrekkelijker maken - bevordering van actief burgerschap, gelijke kansen en sociale cohesie - beter vreemdetalenonderwijs - ontwikkeling van ondernemerschap

43. Ambitie van de EU: “De hoogst mogelijke kwaliteit op het gebied van onderwijs en opleiding, zodat Europa erkend wordt als wereldwijde referentie wat betreft de kwaliteit en relevantie van zijn onderwijs- en opleidingsstelsels.”

44. Improving education and training for teachers and trainers. • Belangrijke aandachtspunten - Identificatie van competenties - Randvoorwaarden scheppen voor levenslang leren - Voldoende instroom van kandidaat-leerkrachten voor alle vakken - Neveninstromers aantrekken die beroepservaring hebben buiten het onderwijs • Mogelijke indicatoren over leerkrachten - Overschot/tekort aan gekwalificeerde leerkrachten - Evolutie van de instroom - Percentage leerkrachten dat nascholing volgt

45. Communicate EC: “Improving the quality of teacher education. De kwaliteit van de lerarenopleiding verbeteren.” - Pleidooi voor enkele gemeenschappelijke principes • A graduate profession “Een goed opgeleide beroepsgroep” → Alle leerkrachten hoger onderwijs diploma De opleiding is multidisciplinair: • Een grondige vakkennis • Een degelijke pedagogische kannis • De nodige vaardigheden en competenties om leerlingen te begeleiden • Een inzicht in de sociale en culturele dimensie van onderwijs

46. A profession placed within a context of lifelong learning. A profession of lifelong learners → Leerkrachten leren een leven lang. Bijscholing tijdens de hele loopbaan. Samen met de werkgevers erkennen ze het belang van nieuwe kennis. Ze zijn creatief en ze laten zich bij hun werk door onderzoeksgegevens leiden - A mobile profession: leerkrachten zijn mobiel - A profession based on partnerships Partnerschappen met scholen, bedrijfsleven, de beroepsopleiding, enz.

47. Een massa publicaties over een veelheid van onderwerpen. - Universiteiten: • The role of the universities in the Europe of knowledge • Delivering on the modernisation agenda for universities: education, research and innovation - Taalbeleid • Action plan 2004-2006. Promoting languageLearning and Linguistic Diversity • A new framework strategy for multilingualism - Ondernemerschap Fostering entrepreneurial mindsets through education and learning - Volwassenenonderwijs Adult learning: It is never too late to learn - Algemeen • Efficiency and Equity in European education and training systems • Schools for the 21st century • Promoting young people’s full participation in education, employment and society

48. Indicatoren om vooruitgang te meten • Inhoudelijk kader: commissiedocument 21.2.07 “A coherent framework of indicators and benchmarks for monitoring progress towards the Lisbon objectives in education and training.” • 8 beleidsdomeinen (=policy domains)- Improving equity in education and training- Promoting efficiency in education and training- Making lifelong learning a reality- Key competencies among young people- Modernising school education- Modernising vocational education and training- Modernising higher education

49. Prestaties van de EU tegenover de benchmarks (mei 2003)- Niet meer dan 10% vroegtijdige schoolverlaters- Vermindering met 20% van het percentage laagpresteerders in leesvaardigheid- Minstens 85% van de jongeren moet hoger secundair onderwijs voltooid hebben- Een stijging van minstens 15% in het aantal gediplomeerden hoger onderwijs in MST en een gelijktijdige vermindering van het gender onevenwicht- 12.5% van de volwassenenbevolking moet deelnemen aan levenslang leren

50. Resultaten- MST: OK globaal maar gender imbalance- Deelname LLL: achteruitgang in 2006- Vroegtijdige schoolverlaters: verbetering maar te traag!- Voltooiing hoger secundair onderwijs: vooruitgang maar onvoldoende- Laagpresteerders in leesvaardigheid: achteruitgang