Skąd mamy pieniądze i na co je wydajemy?

1. Skąd mamy pieniądze i na co je wydajemy? Przewodnik budżetowy dla mieszkańców Gmina Pawłowice 2012

2. I. Wstęp Celem niniejszej prezentacji jest przybliżenie wszystkim mieszkańcom gminy Pawłowice zagadnień związanych z budżetem gminy roku 2011 oraz prześledzenie, w jaki sposób kształtowały się wpływy do budżetu oraz wydatki gminne. Budżet gminy, mimo pozornie skomplikowanych zapisów, jest dokumentem przeznaczonym nie tylko dla osób zawodowo zajmujących się finansami i ekonomią. W rzeczywistości każdy z nas zarządza pieniędzmi, decydując w jaki sposób wydać posiadane pieniądze i gdzie znaleźć źródła ewentualnych dochodów. Różnica między budżetem domowym a gminnym polega jednak na tym, że własne pieniądze możemy wydawać w dowolny sposób, natomiast gmina wydaje pieniądze na realizację zadań, które ściśle określa ustawa o samorządzie gminnym. Również źródła, z jakich gmina czerpie dochód, są określone ustawowo.

3. II. Budżet gminy – co to jest? Budżet gminy to lokalny plan finansowy określający dochody i wydatki, przychody i rozchody oraz deficyt lub nadwyżkę budżetową. Jest przygotowywany na cały rok z góry. Budżet gminny jest najważniejszym dokumentem pozwalającym kontrolować działalność samorządu pod względem finansowym. Obrazuje możliwości wydawania pieniędzy w zależności od uzyskanych dochodów. Prawidłowy budżet to taki, w którym suma dochodów i przychodów jest równa sumie wydatków i rozchodów. Budżet jest planem rocznym. Ze względu na długi okres jego obowiązywania, nie zawsze można zrealizować go w stu procentach. Wszelkie odchylenia od planu wykazywane są w postaci nadwyżki lub dziury budżetowej. Dochody- suma pieniędzy wpływających do budżetu w ciągu roku. Wydatki - suma pieniędzy wydana w ciągu roku na konkretne cele. Przychody - pieniądze z ewentualnej nadwyżki budżetowej oraz zaciągnięte kredyty i pożyczki. Rozchody - pieniądze spłacane w postaci rat od zaciągniętych kredytów i pożyczek. Nadwyżka budżetowa- dodatnia różnica pomiędzy rzeczywistymi dochodami i wydatkami (wydaliśmy mniej pieniędzy, niż wpłynęło do budżetu). Dziura budżetowa- ujemna różnica pomiędzy rzeczywistymi dochodami i wydatkami (wydaliśmy więcej pieniędzy niż wpłynęło do budżetu).

4. II. Budżet gminy – co to jest? Dochody i wydatki gminy Pawłowice w latach 2009 – 2011

5. II. Budżet gminy – co to jest? Dochody i wydatki gminy Pawłowice w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2009 – 2011

6. III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze? Pieniądze w budżecie gminy pochodzą z czterech źródeł: • Dochody własnestanowią największą część dochodu gminy. W ich skład wchodzą: • podatki - należą do nich pobierane na podstawie ustaw podatki samorządowe (np. podatek rolny, od nieruchomości, leśny, od środków transportu, od posiadania psów) oraz udziały w państwowych podatkach dochodowych od osób fizycznych (tzw. PIT) i od osób prawnych (tzw. CIT); w 2011 r. do budżetu gminy wpłynęło 13,6 % wartości podatków PIT płaconych przez wszystkich pracujących mieszkańców naszej gminy i 8,8 % wartości podatków CIT płaconych przez firmy i przedsiębiorstwa działające na terenie gminy; • opłaty - to formy zapłaty za określone świadczenia, usługi lub czynności urzędowe dla mieszkańców, przedsiębiorców, różnych instytucji. Najczęściej są one związane z wydawaniem odpowiednich wniosków, pozwoleń, decyzji; zaliczamy do nich opłaty lokalne (targowa, administracyjna, miejscowa), skarbowe i inne; • dochody z mienia komunalnego - to pieniądze, jakie uzyskuje gmina dzierżawiąc lub wynajmując własne grunty, budynki i lokale; • opłata eksploatacyjna - to pieniądze wpłacane przez przedsiębiorstwa wydobywające surowce naturalne; w naszym wypadku jest to znajdująca się na terenie gminy KWK „Pniówek”; wysokość opłaty eksploatacyjnej zależy od wielkości wydobycia.

7. III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze? • Subwencje - to pieniądze, które dostajemy z Ministerstwa Finansów, czyli z budżetu państwa. W 2011 r. w naszej gminie otrzymaliśmy subwencję oświatową w wysokości 15 485 673,00. Nie pokrywa ona jednak w całości wydatków, jakie ponosimy w związku z utrzymaniem szkół i przedszkoli oraz innych wydatków związanych ze szkolnictwem. Dlatego do utrzymania oświaty Gmina dokłada również pieniądze z dochodów własnych. • Dotacje celowe z budżetu państwa- wpływają do budżetu gminy za pośrednictwem innych instytucji niż Ministerstwo Finansów. Może to być np. Urząd Wojewódzki albo instytucja związana z ochroną środowiska. Różnica między dotacją, a subwencją polega na tym, że ta pierwsza zawsze jest przeznaczona na konkretne zadanie, np. usuwanie skutków klęsk żywiołowych. Gmina musi rozliczać się z otrzymanej kwoty, a jeżeli nie wykorzysta jej na zadanie w całości, zwraca resztę. • Środki pomocowe i inne- to również dotacje, ale pochodzą one głównie z Unii Europejskiej. Z unijnych pieniędzy trzeba się starannie rozliczyć. Jeżeli nie dopełnimy któregoś z obowiązujących nas warunków, musimy zwrócić otrzymane pieniądze. Nasza gmina od dziesięciu lat sięga po fundusze unijne, które wykorzystywane są przede wszystkim na budowę kanalizacji i dróg, ale również na stypendia dla uczniów, wymiany młodzieżowe i wymiany nauczycieli czy aktywizację społeczno - zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

8. III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze? Źródła dochodów gminy w 2011 r.

9. III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze? Największą część dochodów w 2011 r., tak jak w roku poprzednim, stanowiły dochody własne, w których udział mają przede wszystkim: • podatek od nieruchomości (24,4 mln), • wpływy z udziałów w podatkach dochodowych mieszkańców i firm (18,9 mln zł), • odsetki od nieterminowych wpłat (5,8 mln zł).

10. III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze? Struktura dochodów gminy Pawłowice w latach 2009 – 2011

11. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Pieniądze zgromadzone w gminnym budżecie są wydawane przez jednostki organizacyjne gminy: • Gminne jednostki budżetowe -ich budżet opiera się na środkach pochodzących z budżetu gminy. Nie mogą wypracowywać własnych dochodów, czyli nie mogą zarobić same na siebie prowadząc działalność komercyjną. Należą do nich: Urząd Gminy, Gminny Zespół Oświaty wraz ze szkołami i przedszkolami, Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Gminny Zespół Komunalny. • Zakłady budżetowe- wypracowują własne dochody, które przeznaczają na sfinansowanie prowadzonej przez siebie działalności. Często jednak koszty, jakie ponoszą, są większe niż dochody, np. utrzymanie obiektów sportowych kosztuje więcej, niż wpływy uzyskane z ich wynajmu czy sprzedaży biletów na basen i imprezy sportowe. Aby wyrównać te różnice, zakłady budżetowe otrzymują pieniądze z budżetu gminy. Jeżeli dochody zakładów budżetowych są większe niż wydatki, nadwyżka zostaje przekazana do budżetu gminy. Zakładami budżetowymi są: Gminny Ośrodek Sportu oraz Gminny Zakład Wodociągów i Kanalizacji. • Instytucje kultury- korzystają z pieniędzy budżetowych przyznawanych w formie dotacji na realizację działalności kulturalnej. Wypracowują również własne dochody, które bezpośrednio zasilają ich budżet, np. Gminny Ośrodek Kultury może pobierać opłaty za wypożyczenie sprzętu nagłaśniającego czy sprzedawać bilety wstępu na organizowane przez siebie imprezy. W naszej gminie instytucjami kultury są Gminny Ośrodek Kultury oraz Gminna Biblioteka Publiczna.

12. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Wydatki można sklasyfikować na dwa sposoby: dzieląc je na tzw. wydatki bieżące i majątkowe (inwestycyjne), albo rozpatrując według poszczególnych działów budżetowych, np. oświata i wychowanie, transport i łączność, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego itp. Wydatki w 2011 roku ogółem: 70 935 121,27 złczyli 3991,17 zł/mieszkańca

13. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? • Wydatki bieżąceto pieniądze potrzebne do codziennej działalności Gminy; zaliczamy tu wszystkie te wydatki, które nie są związane z inwestycjami (wydatkami majątkowymi), np. dotacje dla zakładów budżetowych i instytucji kultury, dotacje dla klubów sportowych, wynagrodzenia, odsetki od zaciągniętych kredytów, opłaty za remonty itp. 2011 r. – 46 575 794,14 zł • Wydatki majątkowe (inwestycyjne)to pieniądze, które przeznaczamy na inwestycje, czyli budowę nowych dróg, kanalizacji, obiektów sportowych, parkingów, rozbudowę szkół itp. Inwestycje powiększają majątek Gminy i wpływają na podniesienie poziomu życia mieszkańców. 2011 r. – 24 359 327,13 zł

14. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? • Najważniejsze inwestycje w 2011 roku: • Oświetlenie uliczne – wykonano oświetlenie naul. Kraszewskiego w Golasowicach I etap, ul. Żytnia w Jarząbkowicach i ul. Ligonia w Krzyżowicach. Ogółem wykonano 2 215 m długości linii oświetleniowej i 39 szt. opraw oświetleniowych, ponadto zabudowano pojedyncze punkty świetlne (13 szt.) wraz z linią oświetleniową długości 726 m w poszczególnych sołectwach; • Drogi gminne – ogółem zmodernizowano 3,7 km dróg o nawierzchni asfaltowej oraz parkingi z kostki brukowej na 134 miejsca postojowe; • Drogi powiatowe- wspólnie z Powiatem przebudowano 5,5 km dróg asfaltowych; • Drogi wojewódzkie - wspólnie z Urzędem Marszałkowskim zakończono budowę chodnika przy DW 938 na odcinku od zatoki autobusowej w Golasowicach do ul. Owocowej w Jarząbkowicach – 600 m;

15. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? • Najważniejsze inwestycje w 2011 roku: • Oddano do użytku kolejne zadania w zakresie budowy sieci kanalizacyjnej w sołectwie Pielgrzymowice etap VII, w sołectwie Krzyżowice ul. Partyzantów. Ogółem oddano 15,8 km sieci głównej i 1,9 km sieci przyłączenioweji wykonano 140 szt. przyłączy. Ponadto oddano do użytku 1,5 km sieci wodociągowej – powstały nowe odcinki wodociągu w Warszowicach i Pielgrzymowicach - wykonano 247 szt. przyłączy; • Kontynuowano przebudowę ośrodka zdrowia w Pawłowicach i budynku Urzędu Gminy; • Przeprowadzono modernizację budynku komunalnego przy ul. Zawadzkiego w Golasowicach; • Zakończono modernizację Domu Ludowego w Pniówku poprzez dobudowę piętrowego budynku o wymiarach 9 m x 14 m, przeprowadzono modernizację części pomieszczeń istniejącego budynku, budowę parkingu na 39 miejsc postojowych wraz z kanalizacją deszczową;

16. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? • Najważniejsze inwestycje w 2011 roku: • Na cmentarzu komunalnym wykonano remont instalacji chłodniczej w Domu Przedpogrzebowym polegający na wymianie agregatu chłodniczego wraz z chłodnicą; • Kontynuowano rozpoczęte w 2010 r. prace budowlano – instalacyjne dotyczące nadbudowy budynku SP nr 1 w Pawłowicach; • Powstały 4 place zabaw dla dzieci przy szkołach podstawowych w Warszowicach, Golasowicach, Pawłowicach i Krzyżowicach.

17. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Wydatki inwestycyjne gminy w latach 2009 - 2011

18. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Wydatki bieżące i inwestycyjne gminyw latach 2009 - 2011

19. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Najważniejsze wydatki budżetowe wg działów budżetowych

20. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Zestawienie najważniejszych wydatków budżetowych 2011 r.

21. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Oświata i wychowanie Zadania w zakresie oświaty i wychowania realizowane są w gminie poprzez jednostki budżetowe. W gminie funkcjonuje Gminny Zespół Oświaty oraz: • 6 publicznych przedszkoli,w których są 23 oddziały i 565 wychowanków; • 6 szkół podstawowych,w których jest 55 oddziałów i 1157 uczniów; • 3 publiczne gimnazja,w których jest 28 oddziałów i 609 uczniów; • 1 technikum,w którym jest 8 oddziałów i 216 uczniów • 1 liceum ogólnokształcące,w którym jest 7 oddziałów i 208 uczniów. Do tego działu zaliczamy też wszystkie wydatki związane z opłatami za lekcje na basenie i instruktora nauki pływania, zakup biletów miesięcznych dla uczniów, stypendia, opłacenie gimbusa i wydatki na inwestycje.

22. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Oświata i wychowanie Na przestrzeni ostatnich 3 lat nastąpił wzrost wydatków na oświatę z prawie 20 mln zł w 2009 roku do ponad 25 mln zł w 2011 roku.

23. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Transport i łączność Gmina pokrywa część kosztów transportu lokalnego realizowanego przez Międzygminny Związek Komunikacyjny w Jastrzębiu Zdroju w naszej gminie, utrzymuje drogi gminne oraz dopłaca do remontów dróg powiatowych i wojewódzkich leżących na naszym terenie. Na inwestycje na drogach gminnych wydaliśmy w 2011 r. 6 432 761,18 zł

24. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Rolnictwo i łowiectwo Rolnictwo i łowiectwo to dział, w którym znajdują się pieniądze na budowę i utrzymanie urządzeń melioracyjnych i budowę kanalizacji. W tym dziale znajdują się również środki na utrzymanie i remonty ścieżek rowerowych, organizację dożynek, jarmarków, szkoleń dla rolników oraz konkursów na najpiękniejszy ogród i zagrodę wiejską oraz „Zielonym do góry”.

25. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Administracja publiczna Wydatki na administrację publiczną związane są z funkcjonowaniem Urzędu Gminy, Rady Gminy, Rad Sołeckich (opłaty za media, bieżące remonty, wyposażenie biur) oraz realizacją zadań nałożonych na samorządy przez administrację rządową.

26. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Ochrona zdrowia Ochrona zdrowia to przede wszystkim koszty związane z remontami i inwestycjami w ośrodkach zdrowia oraz profilaktyką zdrowotną (bezpłatne badania dla mieszkańców). W 2011 roku Gmina przeznaczyła na opiekę zdrowotną prawie 500 tys. zł. (w tym na badania profilaktyczne dla mieszkańców – 56 370,20 zł).

27. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Pomoc społeczna Wszystkie zadania w zakresie pomocy społecznej realizowane są poprzez jednostkę budżetową – Ośrodek Pomocy Społecznej. Ośrodek ten realizował projekt pn. IMPULS - aktywizacja społeczno – zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt został skierowany do 8 osób z terenu gminy korzystających z pomocy społecznej, które są zatrudnione lub nie pracują, ale są zagrożone wykluczeniem społecznym i znajdują się w wieku aktywności zawodowej. Założone w projekcie cele i zadania zostały w pełni zrealizowane. W roku 2011 OPS realizował również projekt konkursowy pn. „Psia łapa dla żaka”. W projekcie bezpłatnie uczestniczyło dziesięcioro dzieci z terenu gminy w wieku od 7 do 11 lat, w tym pięcioro niepełnosprawnych.

28. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Pomoc społeczna • Największa część wydatków z działu pomocy społecznej przeznaczana jest na świadczenia rodzinne oraz świadczenia z funduszu alimentacyjnego. W 2011 r. na ten cel wydaliśmy 2 496 568,16 zł. Na zasiłki i pomoc w naturze oraz składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wydano z budżetu gminy 208 592,54 zł, a na zasiłki stałe 70 225,54 zł.

29. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Wydatki w tym dziale związane są przede wszystkim z działalnością Gminnego Ośrodka Kultury (1 500 000,00 zł) oraz Gminnej Biblioteki Publicznej (670 000,00 zł), które realizują działania mające na celu upowszechnianie kultury.

30. IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Kultura fizyczna i sport Wydatki na kulturę fizyczną i sport to dotacje przeznaczane na działalność Gminnego Ośrodka Sportu oraz wydatki na dotacje dla klubów sportowych.

31. V. Twój głos w dyskusji nad budżetem W przygotowywaniu budżetu uczestniczą wszystkie referaty urzędu i jednostki organizacyjne gminy, które opracowują plany finansowe uwzględniając zadania do realizacji. Nie znaczy to jednak, że wpływ na tworzenie projektu budżetu mają tylko pracownicy tych instytucji. Poszczególni mieszkańcy także mogą wnieść swój wkład w tworzenie projektu budżetu. Często to właśnie oni wiedzą, jakie sprawy domagają się realizacji. Mieszkańcy swoje wnioski przedstawiają poszczególnym Radom Sołeckim, a te do 30 września każdego roku składają wnioski do projektu budżetu na kolejny rok. Oznacza to, że wnioski do budżetu na przyszły rok, czyli 2013, będzie można składać do 30 września 2012 r. Wójt, po akceptacji przedstawionych materiałów, przekazuje je Skarbnikowi Gminy, który opracowuje zestawienie wszystkich dochodów i wydatków. Ostateczną wersję projektu budżetu przygotowuje Wójt Gminy. Projekt ten trafia do Rady Gminy i Regionalnej Izby Obrachunkowej. Następnie, po uwzględnieniu zmian i poprawek, jest zatwierdzany w postaci uchwały budżetowej podczas sesji Rady Gminy.

32. Chcesz wiedzieć więcej? • Uchwała budżetowa na rok 2011 wraz z załącznikami znajduje się na stronie internetowej www.pawlowice.plw zakładce Biuletyn Informacji Publicznej (skrót: BIP) pod hasłem: Finanse Gminy/Budżet: http://www.biuletyn.net/nt-bin/_private/pawlowice/5293.pdf • Pełne sprawozdanie z wykonania budżetu za 2011 rok znajduje się w BIP-ie: www.biuletyn.net/nt-bin/_private/pawlowice/6901.rtf • Aktualnie realizowany jest budżet na 2012 rok. Uchwała budżetowa na ten rok znajduje się w Biuletynie Informacji Publicznej: http://www.biuletyn.net/nt-bin/_private/pawlowice/6615.pdf • 29 maja 2011 r. odbyła się sesja Rady Gminy, podczas której przyjęto uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdań finansowych z wykonania budżetu oraz uchwałę o udzieleniu absolutorium. Uzyskanie przez wójta absolutorium było potwierdzeniem prawidłowości wykonania budżetu.

33. Chcesz wiedzieć więcej? Szczegółowych informacji na temat budżetu udziela Agnieszka Kempny - Skarbnik Gminy Pawłowice Urząd Gminy Pawłowice, Budynek Gminnego Ośrodka Kultury (wejście z lewej), ul. Zjednoczenia 67, 43 - 250 Pawłowice, tel. 32/47 56 305