Władza ustawodawcza

1. Władza ustawodawcza • Organy władzy ustawodawczej pochodzą z wyborów, które urzeczywistniają zasadę przedstawicielskiej formy władzy – posłowie i senatorowie zgodnie z art. 104 ust. 1 Konstytucji RP są przedstawicielami Narodu. • Zasady wyboru: a) powszechność (art. 96 ust. 2 i art. 97 ust. 2 Konstytucji RP), w znaczeniu pozytywnym oznacza zapewnienie w drodze regulacji normatywnej udziału w wyborach możliwie jak najszerszej grupie obywateli, w znaczeniu negatywnym oznacza zakaz stanowienia regulacji prawnych pozbawiających możliwości udziału w wyborach grupom obywateli (tzw. cenzusy np.wykształcenia, majątkowy, rasy, domicyl).W obu znaczeniach zasada powszechności nie ma charakteru bezwzględnego, np. naturalne jest pozbawienie dzieci praw wyborczych.

2. Władza ustawodawcza - wybory • Czynne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu – art. 62 Konstytucji RP • ust.1 przesłanki pozytywne „Obywatel polski ma prawo (...) wybierania (...) posłów, senatorów (...) jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. • ust. 2 przesłanki negatywne „Prawo (...) wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnymorzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych” • Zasadnicze gwarancje: rejestry wyborców prowadzone z urzędu, spisy wyborców prowadzone z urzędu wraz z procedurami weryfikacji ich poprawności przez wyborców, instytucja zaświadczenia o prawie głosowania, wielkość obwodów głosowania (500 – 3000 mieszkańców) i ich charakter, protesty wyborcze.

3. Władza ustawodawcza - wybory • Bierne prawo wyborcze: • do Sejmu – art. 99 ust. 1 Konstytucji RP „Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania (czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat” – przesłanki pozytywne; • do Senatu – art. 99 ust. 2 Konstytucji RP „Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania (czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat” – przesłanki pozytywne; • wspólne, do Sejmu i Senatu, przesłanki negatywne: „Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego”

4. Władza ustawodawcza - wybór • b) równośćwyborów – fragment realizacji szerszej zasady, głoszącej jednakowe traktowanie obywateli w zakresie korzystania przez nich z praw politycznych. Równość w znaczeniu formalnym, oznaczająca prawo każdego wyborcy do uczestniczenia w wyborach na tych samych zasadach, w tym do posiadania takiej samej ilości głosów w akcie głosowania. Gwarancje - np. mechanizmy zapewniające możliwość udzielenia poparcia kandydatowi lub liście tylko raz (choć wielu kandydatom lub listom kandydatów), uniemożliwienie wielokrotnego oddania głosu w wyborach do Sejmu i Senatu.

5. Władza ustawodawcza - wybór • Orzeczenie TK K 8/94 „zasada równości w odniesieniu do biernego prawa wyborczego oznacza, że wszyscy ubiegający się o mandat parlamentarny kandydaci powinni brać udział w kampanii wyborczej na równych zasadach, żadna kategoria kandydatów nie może znajdować się w uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych kandydatów pozycji (...) Równość w znaczeniu materialnym – rozwiązania normatywne kreujące taką samą (zbliżoną) siłę (wagę) głosu każdego wyborcy (1 mandat przypada na podobną ilość wyborców (obywateli) Wyrok TK K 31/06 „Podział na okręgi wyborcze powinien być „sprawiedliwy” tzn. uwzględniający „równość materialną” formalnie równoprawnych kandydatów oraz „materialnie równą” siłę głosu każdego wyborcy.”

6. Władza ustawodawcza - wybory Gwarancja równości materialnej - jednolita norma przedstawicielstwa ustalająca liczbę obywateli przypadających na jeden mandat (dwie metody: stała liczba mandatów lub stała liczba obywateli przypadających na 1 mandat), Konstytucyjna gwarancja równości materialnej w wyborach do Sejmu (art. 96 ust. 2 Konstytucji)i jej brak w wyborach do Senatu (art. 97 ust. 2 Konstytucji); zmiany w prawie wyborczym w Polsce w 2011r. i wprowadzenie okręgów 1 mandatowych w wyborach do Senatu.

7. Władza ustawodawcza - wybory • Zasada bezpośredniości – spór o treść zasady: • wyborca oddaje głos bezpośrednio na osobę, a więc brak jest organów (kolegium elektorskie), które byłyby ogniwem pośrednim między wyborcą a deputowanym; • wątpliwym jest, czy w tej zasadzie mieści się także nakaz osobistego udziału w akcie głosowania (głosowanie przez pełnomocnika od 2009r., dla wyborców niepełnosprawnych, głosowanie korespondencyjne dla wyborców niepełnosprawnych oraz przebywających za granicą); Gwarancja: - konieczność potwierdzenia osobistym podpisem i dokumentem tożsamości osobistego uczestniczenia w akcie głosowania (wyjątek dotyczy pełnomocnictwa)

8. Władza ustawodawcza – wybory • Zasada tajności głosowania – umożliwienie nieskrępowanego (wolnego od nacisku) oddania głosu na wybranego kandydata, w celu uniknięcia deformacji aktu wyborczego ale także ewentualnych represji z tytułu oddanego głosu (ujawnionych poglądów), • Gwarancja; zapewnienie pomieszczenia umożliwiającego swobodne oddanie głosu; spór o charakter prawny zasady (prawo czy obowiązek głosowania w sposób zapewniający tajność głosowania);

9. Władza ustawodawcza - wybory • Systemy wyborcze sensu stricto – ogół reguł dotyczących ustalania wyników wyborów; • Systemy większościowe: • większości zwykłej – wygrywa kandydat, który zdobył największą ilość głosów (wybory do Izby Gmin Wielkiej Brytanii, Izby Reprezentantów USA, Senatu RP), choćby w stosunku do sumy pozostałych głosów stanowiła ona mniejszość. • większości bezwzględnej – wygrywa kandydat (lista), który zdobywa ponad połowę ważnych głosów (wyboru do Senatu w Czechach, Zgromadzenia Narodowego we Francji); tzw. system dwóch tur. • Skutki: • wyraźne zwycięstwo jednej partii, • jednorodny politycznie (partyjnie) rząd, • bliski związek deputowanego z okręgiem,

10. Władza ustawodawcza - wybory • deputowany bardziej niezależny od partii, • procedura łatwa do przeprowadzenia, mniej podatna na pomyłki, tańsza, • systemy preferujące partie duże, utrudniające powstanie nowych partii, • zjawisko głosów straconych, czyli oddawanych na ugrupowania, które nie mają szansy na zdobycie większości głosów, co skłania wyborców do kalkulacji wyborczej polegającej na pomijaniu w preferencjach wyborczych partii mniejszych.

11. Władza ustawodawcza - wybory • Systemy proporcjonalne – stosowane w okręgach wielomandatowych, w wyborach organów kolegialnych, mające na celu podział mandatów w sposób odpowiedni (stosunkowy, proporcjonalny) do liczby głosów oddanych na poszczególne ugrupowania uczestniczące w wyborach; • Najpopularniejsze systemy: d’Hondta, St. Laguë, Hagenbach- Bishoffa, STV • Skutki: • Reprezentacja parlamentarna o charakterze wielopartyjnym, odzwierciedlającym zróżnicowanie społeczne, • rządy koalicyjne, • zwiększone znaczenie partii politycznych w wyborach i parlamencie (partie małe niekiedy uzyskują ponadprzeciętne znaczenie, • brak jednoznacznego określenia ośrodka ponoszącego odpowiedzialność za bieg spraw państwowych.

12. Władza ustawodawcza - wybory • Zarządzanie wyborów • Art. 98 ust. 2 Konstytucji RP „Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu” • Art. 98 ust. 5 Konstytucji RP „Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu.” • Art. 228 ust. 7 Konstytucji RP W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu (...) nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu (...)”

13. Władza ustawodawcza - wybory • Weryfikacja ważności wyborów:sądowa metoda weryfikacji - art.101 ust. 1 Konstytucji „Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy” - zaniechanie przez Konstytucję tradycyjnej w Polsce, parlamentarnej metody weryfikacji ważności wyborów, - weryfikacja z urzędu (Sąd Najwyższy „stwierdza”), - źródłami wiadomości o procesie wyborczym są dla Sądu Najwyższego protesty wyborcze (art. 101 ust. 2 Konstytucji: „Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu wyborczego przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie”) oraz sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej - protesty mogą dotyczyć: wyborów w skali kraju, w okręgu wyborczym, wyboru posła lub senatora, - podstawą protestu są: popełnienie przestępstwa p – ko wyborom, naruszenie przepisów ordynacji dot. głosowania, ustalania wyników głosowania lub wyborów,

14. Władza ustawodawcza - wybory • Uzupełnienie składu Sejmu i Senatu. - wygaśnięcie mandatu jako podstawa wszczęcia procedury uzupełnienia składu (np. na skutek odmowy złożenia ślubowania, w wyniku śmierci deputowanego, zrzeczenia się mandatu, naruszenia zasady niepołączalności (incompatibilitas) poprzez objęcie stanowiska wykluczającego jednoczesne sprawowanie mandatu. - Marszałek Sejmu i Senatu jako organy uprawnione do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu, - w przypadku mandatu senatora, Prezydent RP zarządza wybory uzupełniające, - w przypadku mandatu posła, Marszałek Sejmu wydaje postanowienie o objęciu mandatu przez kolejnego kandydata z listy z której wybrany był poseł, którego mandat wygasł.

15. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Mandat posła/senatora, w świetle przepisów Konstytucji RP i ustaw (m.in. o wykonywaniu mandatu posła i senatora) na pojęcie to składają się: - m. jako ogół praw i obowiązków posła/senatora, - m. jako pełnomocnictwo udzielone posłowi/senatorowi przez wyborców - m. jako synteza funkcji posła/senatora • art. 104 ust. 1 Konstytucji RP „Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców” – koncepcja mandatu wolnego (cechy mandatu: uniwersalność, niezależność, nieodwołalność)

16. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Instytucje mandatu posła/senatora • Immunitet, instytucja ochronyindywidualnej (posła/senatora), zapewniająca nieskrępowane wykonywanie mandatu, wolne od presji czynników zewnętrznych oraz ochronyinstytucjonalnej (odnoszący się do parlamentu), gwarantująca autonomię izby • Rodzaje immunitetu: • Immunitet materialny, wyłączający karalność pewnej kategorii czynów (cechy: bezwzględny, trwały): art. 105 ust. 1 Konstytucji RP „Poseł/senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w czasie jego trwania ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł/senator odpowiada wyłącznie przed Sejmem/Senatem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu/Senatu”,

17. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Immunitet formalny –wyłączenie możliwości prowadzenia postępowania karnego (także karno-administracyjnego ?) przeciwko posłowi/senatorowi, choć stopień ochrony jest różny w zależności od momentu wszczęcia postępowania: - art. 105 ust. 2 Konstytucji RP „Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł/senator nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu/Senatu do odpowiedzialności karnej”, - art. 105 ust. 3 Konstytucji RP „Postępowanie wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła/senatora ulega na żądanie Sejmu/Senatu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym” - cechy immunitetu formalnego: nietrwały (do dnia wygaśnięcia mandatu) oraz

18. Władza ustawodawcza – status posła i senatora - względny (istnieją procedury jego uchylenia w trakcie sprawowania przez posła/senatora mandatu): - art. 105 ust. 2 „... nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu/Senatu do odpowiedzialności karnej ...” - art. 105 ust. 4 „Poseł/Senator może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.” • Nietykalność – zakaz zatrzymania (sensu largo) posła/senatora bez zgody Sejmu/Senatu art. 105 ust. 5 Konstytucji RP „Poseł/senator nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu/Senatu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu/Senatu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego”

19. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Incompatibilitas/niepołączalność – instytucja traktowana często jako rozwijająca zasadę podziału władzy (rozdział osobowy władz), przeciwdziałająca kumulacji władz (szczególnie różnych) w jednym ręku, gwarantująca niezależność wykonywania mandatu posła/senatora • Niepołączalność formalna – zakaz sprawowania mandatu posła/senatora w połączeniu z pewną kategorią stanowisk, funkcji, art. 103 ust. 1 Konstytucji RP „Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.”

20. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Niepołączalność formalna – art. 103 ust. 2 Konstytucji RP „Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego/senatorskiego” (problemy interpretacyjne) Art. 103 ust. 3 „Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa”. • Niepołączalność materialna – zakaz podejmowania pewnych rodzajów działalności, art. 107 Konstytucji RP 1. „W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku” 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1 poseł uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu

21. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Kategorie praw posłów/senatorów • Prawa w izbie: - prawo do udziału w pracach izby i komisji, - prawo kandydowania do organów izby - prawo do organizacji w zrzeszenia poselskie i senatorskie, - prawo do podejmowania indywidualnych środków parlamentarnych (interpelacje, zapytania, wnioski itd.) • Uprawnienia wykonywane w związku z wykonywaniem mandatu/uprawnienia realizowane w tereni(poza siedzibą parlamentu): - informowanie wyborców o pracach w parlamencie, - prawo do informacji od organów lokalnych i jednostek publicznych, - prawo do interwencji, - prawo do udziału w obradach organów stanowiących jst - prawo do organizacji biur wyborczych

22. Władza ustawodawcza – status posła i senatora • Prawa odnoszące się do statusu socjalnego posła/senatora - prawo do uposażenia, prawo do diety, - prawo do bezpłatnych przejazdów, - prawo do otrzymywania bezpłatnych organów publikacyjnych, - prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych

23. Funkcje parlamentu • Funkcja ustawodawcza – kierunek aktywności parlamentu, którego celem jest stanowienie ustaw, jako aktów o szczególnej pozycji w hierarchii aktów prawnych, legitymowanego przedstawicielskim charakterem organu, który go stanowi. • Zasadniczym elementem funkcji ustawodawczej parlamentu jest proces (procedura) ustawodawczy, będący uporządkowaną normatywnie sekwencją czynności prawnych prowadzących do uchwalenia ustawy. Bezpośrednio poza procedurą ustawodawczą, choć mieszczącą się w szeroko rozumianej funkcji ustawodawczej są np. konsultacje projektu ustawy z zainteresowanymi środowiskami społecznymi, najczęściej przyszłymi adresatami norm ustawowych, czy też wysłuchania publiczne, umożliwiające przedstawienie stanowiska przez lobbystów.

24. Funkcja ustawodawcza • Przepisy Konstytucji nie regulują w sposób całościowy postępowania ustawodawczego. • Stosownie do zasady autonomii Sejmu, kwestie te zostały pozostawione do unormowania w regulaminie, a Konstytucja formułuje tylko pewne zasady ogólne i przesądza rozwiązania w kwestiach uznanych za szczególnie istotne. • Do tych zasad należy zaliczyć zasadę trzech czytań, sformułowaną w art. 119 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten wyznacza konstytucyjny model wewnątrzsejmowego postępowania, ale nie reguluje wszystkich jego elementów. Konstytucyjnym nakazem jest, by każdy projekt ustawy był uchwalany przez Sejm po przeprowadzeniu trzech czytań, i niedopuszczalne byłoby regulaminowe zmniejszenie ich liczby (wyrok TK z 23 marca 2006 r., K 4/06).

25. Funkcja ustawodawcza • Dochowanie tej sekwencji czynności, warunkuje nie tylko uporządkowany charakter prac ustawodawczych, lecz także konstytucyjność trybu stanowienia ustawy (rola TK) • Każdy organ państwa, nie wyłączając organów stanowiących prawo, może podejmować działania władcze wyłącznie na podstawie przepisów prawa. W przypadku działań władczych polegających na uchwalaniu ustaw, zasadnicze podstawy prawne tworzą przepisy rangi konstytucyjnej określające kompetencje organów uczestniczących w procesie ustawodawczym oraz tryb ustawodawczy. Wszelkie naruszenie kompetencji czy uchybienia proceduralne w stanowieniu ustaw, w stosunku do nadrzędnych norm rangi konstytucyjnej regulujących tryb ustawodawczy, muszą być oceniane tak samo, jak niezgodność treści stanowionych przepisów z normami rangi konstytucyjnej (orzeczenie TK z 9 stycznia 1996 r., K 18/95).

26. Funkcja ustawodawcza • Postępowanie ustawodawcze ma charakter wieloetapowy, ze względu na konieczność umożliwienia parlamentarzystom (głównie posłom), organom parlamentu (głównie komisjom Sejmu) oraz samym izbom (przede wszystkim Sejmowi) wielostronnego, rzetelnego, skrupulatnego i zaawansowanego (poprzez przechodzenie od debaty ogólnej do szczegółowego rozpatrywania rozwiązań legislacyjnych) prowadzenia prac mających na celu uchwalenie aktu o tak wysokiej randze jak ustawa; na zasadnicze etapy postępowania ustawodawczego w ujęciu Konstytucji RP składają się:

27. Funkcja ustawodawcza • inicjatywa ustawodawcza – uprawnienie do skutecznego rozpoczęcia (inicjowania, początkowania) postępowania ustawodawczego, najczęściej zawarte w konstytucji danego państwa. W Polsce prawo inicjatywy ustawodawczej zawarte jest w art. 118 Konstytucji RP: „1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa” Art. 32 ust. 2 Regulaminu Sejmu konkretyzuje poselskie prawo inicjatywy ustawodawczej: „Poselskie projekty ustaw mogą być wnoszone przez komisje sejmowe lub co najmniej 15 posłów podpisujących projekt”

28. Funkcja ustawodawcza • Realizacja inicjatywy ustawodawczej polega na przedłożeniu tekstu projektowanej ustawyw takiej postaci, aby nadawał się on do uchwalenia bez konieczności dokonywania w nim jakichkolwiek zmian. Wnoszony do Sejmu przez uprawniony podmiot projekt ustawy winien więc przede wszystkim odpowiadać tradycyjnie przyjętym w Polsce zasadom redagowania ustaw (wyroki TK z: 24 marca 2004 r., K 37/03, 16 kwietnia 2009 r., P 11/08). • Inicjatywa ustawodawcza jest samodzielną propozycją legislacyjną, dotyczącą unormowania zagadnień objętych jej przedmiotem, a przedmiotowe ramy inicjatywy zależą w zasadzie od uznania jej autorów (wyroki TK z 23 lutego 1999 r., K 25/98). Istotą „inicjatywy ustawodawczej” jest to, że jej wniesienie uruchamia postępowanie w celu rozpatrzenia projektu, a więc treści proponowane w inicjatywie muszą być poddane pełnej procedurze parlamentarnej zanim dojdzie do ich uchwalenia (wyrok TK z 23 lutego 1999 r., K 25/98).

29. Funkcja ustawodawcza • Zasada równouprawnienia podmiotów inicjatywy ustawodawczej, która jednak napotyka na wyjątki: • art. 221 Konstytucji „Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów” • Art. 235 ust. 1 Konstytucji „Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej”

30. Funkcja ustawodawcza • Zasada trzech czytańw Sejmie – art. 119 ust. 1 Konstytucji RP: „Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach” Czytanie – pewien etap zaawansowania prac legislacyjnych (prof. Z. Czeszejko – Sochacki)

31. Funkcja ustawodawcza • Użyta w art. 119 ust. 1 Konstytucji formuła mówiąca, że „Sejm rozpatruje projekt ustawy” oznacza, że Sejm powinien ustosunkować się do każdego złożonego prawidłowo projektu ustawy. Powinność Sejmu nie idzie tak daleko, by musiał on rozpatrywać odrębnie każdy z przepisów zawartych w projekcie (...). Konstytucja z 1997 r. dokonała znacznego sformalizowania postępowania ustawodawczego i nie znosząc uprawnienia Sejmu do swobodnego – choć uwarunkowanego wymogiem zgodności z Konstytucją i umowami międzynarodowymi – kształtowania treści ustaw, ograniczyła to uprawnienie przez odpowiednie regulacje proceduralne (wyrok TK z 24 marca 2004 r., K 37/03).

32. Funkcja ustawodawcza • Celem, któremu służy zasada trzech czytań, jest możliwie najbardziej dokładne i wnikliwe rozpatrzenie projektu ustawy, a w konsekwencji wyeliminowanie ryzyka niedopracowania lub przypadkowości przyjmowanych w toku prac ustawodawczych rozwiązań. (…) zasada trzech czytań oznacza konieczność trzykrotnego rozpatrywania przez Sejm tego samego projektu ustawy w sensie merytorycznym, a nie tylko technicznym. Jednakże za naruszenie art. 119 ust. 1 Konstytucji uznać należałoby sytuację, gdy projekt ustawy, przedłożony zgodnie z regulaminem Sejmu przez odpowiednią komisję, a stanowiący przedmiot II czytania, tak różni się swym zakresem od »projektu wyjściowego«, że jest to w istocie inny projekt ustawy” (wyrok TK z 24 marca 2009 r., K 53/07).

33. Funkcja ustawodawcza • Art.119 ust. 2 Konstytucji RP: Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. • ust. 3 Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji. • ust. 4 Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu.

34. Funkcja ustawodawcza Fakt, że wykonanie inicjatywy ustawodawczej polega na wniesieniu do Sejmu projektu kwalifikującego się do uchwalenia, nie powinien być opacznie rozumiany. Nie wynika z niego w szczególności, iżby wykluczona była jego modyfikacja podczas rozpatrywania projektu przez izby ustawodawcze. Konstytucja nie zakazuje dokonywania w toku prac ustawodawczych zmian w tekście wniesionego projektu. Przeciwnie, prawo wnoszenia poprawek do projektu jest zakotwiczone w samej Konstytucji (wyrok TK z 16 kwietnia 2009 r., P 11/08).

35. Funkcja ustwodawcza • Interpretacja pojęcia „poprawka”, dwa znaczenia tego słowa: • „doprowadzenie do poprawności, usunięcie usterki, błędu, korekta” oraz • „uzupełnienie, wprowadzenie uzasadnionej zmiany, modyfikacja”. Oba te znaczenia zakładają związek poprawki z pewnym „elementem bazowym”, z tym, do czego się ona odnosi, a więc z projektem ustawy. (…) Oznacza to, że poprawki, które polegają na uzupełnieniu tekstu ustawy o nowe elementy, z samej swej istoty powinny pozostawać w związku ze złożonym w Sejmie przez wnioskodawcę projektem (wyrok TK z 24 marca 2004 r., K 37/03).

36. Funkcja ustawodawcza • Wymóg rozpatrywania projektów ustaw przez Sejm w trzech czytaniach oznacza konstytucyjny nakaz, by podstawowe treści, które znajdą się ostatecznie w ustawie przebyły pełną drogę procedury sejmowej, tak by nie zabrakło czasu i możliwości na przemyślenie przyjmowanych rozwiązań i zajęcie wobec nich stanowiska. Nakazowi temu sprzeciwia się takie stosowanie procedury poprawek, które pozwala na wprowadzenie do projektu nowych, istotnych treści na ostatnich etapach procedury sejmowej. Dotyczyć to może zwłaszcza poprawek zgłoszonych dopiero w drugim czytaniu i nie będących przedtem przedmiotem rozważań w komisjach (wyrok TK z 23 lutego 1999 r., K 25/98).

37. Funkcja ustawodawcza • Przekroczenie zakresu przedmiotowego poprawek dopuszczalnych na etapie II czytania projektu ustawy w Sejmie prowadzi do naruszenia art. 119 ust. 2 Konstytucji dotyczącego instytucji poprawki do projektu ustawy, a przez to do naruszenia zasady rozpatrywania przez Sejm projektu ustawy w trzech czytaniach (art. 119 ust. 1) oraz do obejścia przepisów o inicjatywie ustawodawczej (art. 118 ust. 1). Stanowi to naruszenie istotnych zasad konstytucyjnych (wyrok TK z 24 marca 2004 r., K 37/03).

38. Funkcja ustawodawcza • uchwalenie ustawy przez Sejm – art. 120 Konstytucji: „Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość” • Przykład wymogu innej większości: art.90 ust. 2 Konstytucji: „Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1 jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.”

39. Funkcja ustawodawcza • przekazanie ustawy Senatowi – art. 121 ust. 1 Konstytucji: „Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi” • uczestnictwo Senatu w postępowaniu ustawodawczym – art. 121 ust. 2 Konstytucji RP: „Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazaniaustawymoże ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.”

40. Funkcja ustawodawcza • Konstytucja reguluje zagadnienie uchwalania poprawek przez Senat (art. 121 ust. 2). Chodzi tu przede wszystkim o określenie relacji kompetencyjnych między oboma izbami ustawodawczymi. Dlatego pojęcia poprawki do uchwalonej przez Sejm ustawy oraz poprawki do rozpatrywanego przez Sejm projektu ustawy nie można traktować tak samo, choć oczywiście występują tu pewne analogie. • Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego poprawki Senatu powinny mieścić się w ramach przedmiotowych określonych przez ustawę uchwaloną przez Sejm. Niezależnie od problemu ustalenia kryteriów, które określają przedmiot regulacji ustawy uchwalonej przez Sejm, poprawki Senatu muszą być związane z treścią ustawy przekazanej mu przez Marszałka Sejmu (wyrok TK z 24 marca 2004 r., K 37/03).

41. Funkcja ustawodawcza • Poprawki realizowane przez Senat w trybie art. 121 ust. 2 Konstytucji są wnoszone na końcowym etapie postępowania ustawodawczego, czego szczególnym wyrazem jest to, iż Senat wnosi poprawki nie do projektu ustawy, ale do już uchwalonej ustawy (wyrok TK z 20 lipca 2006 r., K 40/05). • Precyzyjne określenie chwili, w której projekt ustawy staje się ustawą zawarte jest w art. 120 Konstytucji [dot. uchwalenia ustawy przez Sejm]. Przyjmując takie rozwiązanie należy mieć świadomość, że to, co dalej dzieje się z ustawą, zgodnie z art. 121 Konstytucji, nie stanowi kolejnych etapów jej uchwalania, ale polega na nanoszeniu poprawek do tekstu już uchwalonego.

42. Funkcja ustawodawcza • Stąd też art. 69 ust. 1 Regulaminu Senatu nakazuje: „Jeżeli w toku prac nad ustawą uchwaloną przez Sejm komisja dostrzeże potrzebę wprowadzenia zmian legislacyjnych wykraczających poza materię rozpatrywanej ustawy, to wraz ze sprawozdaniem dotyczącym tej ustawy może przedstawić wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem odpowiedniej ustawy”

43. Funkcja ustawodawcza • rozpatrzenie uchwały Senatu dot. ustawy (fakultatywnie) – art. 121 ust. 3 Konstytucji RP: „Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów” Na Sejmie spoczywa konstytucyjny obowiązek rozpatrzenia prawidłowo uchwalonych poprawek Senatu. W przypadku uchylenia się Sejmu od tego obowiązku należy uznać, że został pominięty obligatoryjny etap procesu ustawodawczego. (orzeczenie TK z 22 września 1997 r., K 25/97).

44. Funkcja ustawodawcza • W trakcie rozpatrywania uchwały Senatu (dot. ustawy) przez Sejm wykluczone jest wnoszenie jakichkolwiek poprawek (wyrok TK z 24.03. 2004r. K 37/03).

45. Funkcja ustawodawcza • przedstawienie przez Marszałka Sejmu ustawy do podpisu Prezydenta RP – art. 122 ust. 1 Konstytucji RP – „Po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej” • Art. 122 ust. 2 Konstytucji – „Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”

46. Funkcja ustawodawcza • Warunkiem wejścia w życie powszechnie obowiązującego aktu normatywnego jest jego ogłoszenie rozumiane jako podanie do publicznej wiadomości aktu poprzez jego publikację w oficjalnym organie promulgacyjnym [dla ustaw jest to Dziennik Ustaw] w taki sposób, by jego adresaci mieli możliwość zapoznania się z tym tekstem (art. 88 ust. 1 Konstytucji). Ogłoszenie oznacza przekazanie informacji o treści aktu normatywnego jego adresatom. Ogłoszenie ustawy następuje przez publikację jej tekstu w Dzienniku Ustaw. Nie wystarcza inny sposób podania treści ustawy do wiadomości publicznej (art. 122 ust. 2 i 5 i art. 144 ust. 3 pkt 7). Do spełnienia tego warunku konieczne jest nie tylko wydanie danego numeru Dziennika Ustaw, ale także jego udostępnienie, a więc przynajmniej skierowanie go do rozpowszechniania. Nie ma natomiast znaczenia, czy adresaci aktu normatywnego skorzystali z możliwości zapoznania się z tekstem ogłoszonego we właściwy sposób aktu normatywnego (wyroki TK z: 20 grudnia 1999 r., K 4/99 i 20 czerwca 2002 r., K 33/01).

47. Funkcja ustawodawcza • Art. 122 ust. 3 Konstytucji „Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją” Istota kontroli prewencyjnej polega na niedopuszczeniu do wejścia w życie aktu sprzecznego z Konstytucją (wyrok TK W 1/95). Trybunał Konstytucyjny, dokonując prewencyjnej kontroli (...), jest ograniczony zakresem zaskarżenia sformułowanym we wniosku. Wątpliwości wnioskodawcy podniesione wyłącznie w uzasadnieniu nie mogą zatem zostać objęte kognicją Trybunału i dlatego muszą one pozostać poza zakresem merytorycznych rozważań Trybunału Konstytucyjnego.

48. Funkcja ustawodawcza Prewencyjna kontrola norm jest kontrolą wyjątkową odróżniającą się tak co do przedmiotu, formy jej sprawowania, a także skutków prawnych od kontroli następczej. Podlegają jej bowiem nie obowiązujące ustawy, lecz ustawy jeszcze nie podpisane przez Prezydenta. Realizowana może być jedynie w toku procesu legislacyjnego, w tej jego fazie, której ramy czasowe wyznacza z jednej strony ostateczne przyjęcie ustawy przez Sejm i Senat, z drugiej zaś wyznaczony przepisami konstytucyjnymi obowiązek Prezydenta podpisania ustawy ustawy i zarządzenia jej ogłoszenia. Jedynym podmiotem zdolnym do jej uruchomienia jest Prezydent, który może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego w wypadku gdy ma wątpliwości czy przedłożona mu do podpisu ustawa jest zgodna z Konstytucją. Jest kontrolą fakultatywną (...) od woli Prezydenta uzależnione jest wszczęcie postępowania przed Trybunałem (...) (wyrok TK W 1/95).

49. Funkcja ustawodawcza • Przez fakultatywność nie można jednak rozumieć całkowitej dowolności w zakresie możliwości korzystania z tej procedury. (...) „Czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji” obliguje Prezydenta do każdorazowego korzystania z tej procedury w wypadku wątpliwości co do konstytucyjności ustawy (wyrok TK W 1/95) • Na podmiocie, który inicjuje prewencyjną kontrolę konstytucyjności prawa, spoczywa ciężar dowodu, że kwestionowana regulacja prawna jest niezgodna z Konstytucją. Wnioskodawca musi przedstawić przekonujące argumenty, uzasadniające tezę o niekonstytucyjności zaskarżonej regulacji. (wyrok TK K 27/00)

50. Funkcja ustawodawcza • Art. 122 ust. 4 Konstytucji Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności” Obecny stan prawny stwarza Trybunałowi Konstytucyjnemu możliwość wydzielenia z ustawy przepisów niekonstytucyjnych, o ile tylko nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą. Pojęcie nierozerwalnego związku trzeba wyjaśniać w dwóch płaszczyznach.