Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi ve İzleme Mekanizmaları

1. Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi veİzleme Mekanizmaları Damjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi 9 Kasım 2012, Afyonkarahisar

2. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 13 Aralık 2006’da oybirliğiyle Engellilerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Sözleşmesi (BMEHS) ile Sözleşme’ye Ek İhtiyari Protokol’ü kabul etti. • BMEHS ve İhtiyari Protoko3 Mayıs 2008’de yürürlüğe girdi. • 2 Kasım 2012 itibariyle Sözleşme bakımından 125 onay ve 154 imza söz konusu. • 2 Kasım 2012 itibariyle İhtiyari Protokol bakımından ise 75 onay ve 90 imza söz konusu. • Türkiye BMEHS’ni 28 Eylül 2009 tarihinde onayladı.

3. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Sözleşme yeni haklar yaratmamaktadır. • Engelli bireylerin diğer bireylerle eşit şekilde medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel haklardan yararlanması için alınması gereken tedbirleri düzenlemektedir. • İzleme sistemi: ulusal ve uluslararası - uluslararası izleme: Engelli Hakları Komitesi bağımsız uzmanlardan oluşur.

4. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Taraf devletler, kendi idari yapılanmalarına uygun olarak, hükümet içerisinde, Sözleşme’nin uygulanmasına ilişkin konularda görev yapmak üzere bir ya da birden fazla odak/kilit noktası tespit edecektir; ve • yine hükümet içerisinde farklı sektörler ve farklı düzeylerdeki konuyla ilgili faaliyetlerin kolaylaştırılmasının sağlanması için bir koordinasyon mekanizması kurmaları veya var olan bir yapıyı bu amaçla görevlendirmeleri uygun olacaktır (BMEHS madde 33/1).

5. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Taraf Devletler genellikle bakanlıkları veya engellilerin haklarına ve durumuna ilişkin yetkinlikleri bulunan diğer kurum veya kuruluşları BMEHS’nin uygulanmasının koordinasyonunu sağlayacak odak/kilit nokta olarak kabul etmişlerdir. • BMEH Komitesi’ne sunulan ilk raporlara bakıldığında, aşağıdaki kurumların odak/kilit nokta olarak kabul edildiği görülmektedir: • Engellilere Yönelik Bakım Hizmetleri Yüksek Konseyi (Tunus) • Başsavcılık Ofisi ve Aile, Konut, Toplum Hizmetleri ve Yerli Halklara Mensup Kişiler Dairesi (Avustralya)

6. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Federal Çalışma, Sosyal İşler ve Tüketicilerin Korunması Bakanlığı ve Federal Sosyal İşler Bürosu’nun 9 bölge şubesi (Avusturya); • Çalışma ve Toplumun Sosyal Korunması Bakanlığı farklı bakanlıkların mensuplarından ve engelli bireyleri temsil eden örgütlerin temsilcilerinden oluşan bir Çalışma Grubu kurmuştur (Azerbaycan); • Ulusal Engellilik Konseyi (İspanya); • Farklı bölgelerin Federal Sosyal Hizmetler yetkilileri (Belçika); • Federal Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı ve her federal bölgeden ilgili yetkililer (Almanya);

7. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Aile, Gaziler ve Nesiller Arası Dayanışma Bakanlığı ve Hırvatistan Cumhuriyeti Hükümeti Engelliler Komitesi (Hırvatistan); • Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığı (İsveç); • İçişleri Bakanlığı (Cook Adaları); • Aile, Kültür, Din ve Eşitlik Dairesi (Danimarka); • Engelli İşleri Dairesi (Birleşik Krallık); • Sağlık ve Refah Bakanlığı’nın Engelliler Politikaları Bürosu (Kore Cumhuriyeti); • Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı (Çek Cumhuriyeti); • Engelliler Ulusal Konseyi (El Salvador); • Engelli İşleri Ofisi (Yeni Zelanda).

8. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Taraf Devletler hukuki ve idari sistemlerine uygun olarak, Sözleşme’nin uygulanmasını geliştirmek, güvence altına almak ve izlemek amacıyla, bir veya birden fazla bağımsız mekanizmanın da dahil olduğu bir yapısal çerçeveyi kurmak, güçlendirmek, devamlılığını sağlamak veya var olan bir yapıyı bu amaçla görevlendirmek durumundadır. • Taraf Devletler, böyle bir mekanizmanın kurulması veya görevlendirilmesinde, insan haklarının korunması ve geliştirilmesine ilişkin ulusal kurumların statü ve işleyişine ilişkin ilkeleri göz önünde bulundurmalıdır (Paris ilkeleri).

9. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Paris ilkeleri izleme yapacak organın: • Taraf Devlet hükümetinden bağımsız olmasını; • Kendi bütçesinin olmasını; • İnsan hakları ihlallerini inceleme yetkisine sahip olmalarını gerektirir. • BMEHS’nin 33. maddesi, Taraf Devletlere, Sözleşme’nin uygulanmasının izlenmesine ilişkin süreçlere engellileri temsil eden örgütlerin de katılmasını sağlamak yükümlülüğünü yüklemektedir. • Bugüne kadar Taraf Devletler, bağımsız ulusal izleme mekanizmalarının belirlenmesiyle ilgili sorunlarla karşılaşmışlardır.

10. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Tunus’ta İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Yüksek Komitesi, BMEHS dahil tüm insan hakları sözleşmelerinin uygulanmasını izleme yetkisine sahiptir. • BMEH Komitesi, Tunus’a ilişkin Sonuç Gözlemleri’nde engelli örgütlerinin, İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Yüksek Komitesi’nin çalışmalarına etkili şekilde katılımının güvence altına alınmasını istemiştir. (CRPD/C/TUN/CO.1, para. 42)

11. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • İspanya, İspanya Engellilerin Temsilcileri Komitesi’ni (CERMI) bağımsız izleme yapısı olarak kabul etmiştir. • İspanya Ombudsmanlık (Kamu Denetçisi) Ofisi de BMEHS’nin uygulanmasını izleme yetkisine sahiptir. • Peru farklı sektörlerden daimi bir komisyon ile Engellilerin Entegrasyonu Ulusal Konseyi’ni (CONADIS)izleme mekanizması olarak tayin etmiştir. • BMEH Komitesi, Peru’ya ilişkin Sonuç Gözlemleri’nde ancak bağımsız bir izleme mekanizmasının Paris İlkeleri ile uyumlu olacağı uyarısını yapmıştır (CRPD/C/PER/CO.1, para. 49)

12. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEH Komitesi, Çin’e ilişkin Sonuç Gözlemleri’nde Sözleşme’nin 33. maddesinin 2. paragrafına ve insan haklarının korunması ve geliştirilmesine ilişkin ulusal kurumların statü ve işleyişine ilişkin ilkelere (Paris İlkeleri) uygun bir bağımsız ulusal izleme mekanizması kurulmasını tavsiye etmiştir (CRPD/C/CHN/CO.1, para. 50) • BMEH Komitesi, Macaristan’a ilişkin Sonuç Gözlemleri’nde Taraf Devlet’in Paris İlkeleri’ne ve 33. maddenin 2. paragrafına uygun bir bağımsız izleme mekanizması kurması ve sivil toplumun, özellikle de engelli örgütlerinin izleme süreç ve yapılarına tam katılımını sağlaması çağrısında bulunmuştur (CRPD/C/HUN/CO.1, para. 52)

13. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEHS’nin 34. maddesine göre, BMEH Komitesi üyeleri Taraf Devletler’de seçilir. • Üyeler yüksek ahlaki karaktere sahip ve Sözleşme’de düzenlenen alandaki bilgi ve deneyimleriyle tanınan kişiler arasından seçilir ve kişisel sıfatlarıyla görev yaparlar. • Komite üyelerinin seçiminde ayrıca: • Eşit coğrafi dağılım; • Farklı uygarlık biçimleri ve belli başlı hukuk sistemlerinin temsili; • Cinsiyet dengesi ve • Deneyimle uzman engellilerin katılımı da gözetilir.

14. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • 2008’de Komite’ye 12 uzman üye olarak seçilmiştir Bunlardan 6’sı 4 yıllık tam dönem; 6’sı ise yeniden seçilme olanağı olan 2 yıllık yarım dönem için seçilmiştir. • Kimin 2 yıl, kimin 4 yıl görev yapacağına kura ile karar verilmiştir. • 2010’da BMEHS’ne taraf olan devletlerin sayısının 80’i geçmesiyle, boşalan 6 üyelik için seçim ile, yeni 6 üyelik için seçim yapılmıştır. Ocak 2011 itibariyle Komite’nin üye sayısı 18’dir. • Yeni seçilen 6 üyenin 3’ü 31 Aralık 2014’e kadar, 3’ü yeniden seçilme olanağı olmak koşuluyla 31 Aralık 2012’ye kadar görev yapacaktır.

15. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • 2008’de yapılan ilk seçimlerle BMEH Komitesi üyeleri şu ükelerden gelen uzmanlardan oluşmaktaydı: Avustralya, Bangladeş, Şili, Çin, Ekvator, Macaristan, Ürdün, Kenya, Katar, Slovenya, İspanya ve Tunus. • 2010 seçimleri sonrasında 1 Ocak 2011’den itibaren Komite şu ülkelerden gelen uzmanlardan oluşmakta: Cezayir, Avustralya, Bangladeş, Şili, Çin, Danimarka, Ekvator, Almanya, Guatemala, Macaristan, Ürdün, Kenya, Meksika, Katar, Kore Cumhuriyeti, Sırbistan, İspanyave Tunus. • 2012 seçimleri sonrasında 1 Ocak 2013’ten itibaren Komite şu ülkelerden gelen uzmanlardan oluşmakta: Avustralya, Şili, Danimarka, Ekvator, Almanya, Guatemala, Macaristan, Ürdün, Kenya, Meksika, Katar, Kore Cumhuriyeti, Sırbistan, İspanya, Tayland,Tunus, Türkiye, Uganda ve Birleşik Krallık. • Türkiye’den seçilen uzman: Şafak Pavey, BMEK Komitesi’nin eski sekreteri ve CHP Milletvekili

16. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Her Taraf Devlet, Sözleşme’ye taraf olduktan sonraki 2 yıl içerisinde BMEH Komitesi’ne Sözleşme’nin uygulamasına ilişkin ilk raporunu sunmakla yükümlüdür. • İlk rapordan sonra, Taraf Devletler her 4 yılda bir BMEH Komitesi’ne rapor sunmakla yükümlüdür. • 28 Eylül 2012’ye kadar BMEH Komitesi’ne şu devletlerden rapor sunulmuştur: Arjantin, Avusturya, Avustralya, Azerbaycan, Belçika, Çin, Şili, Cook Adaları, Kosta Rika, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Macaristan, Kenya, Meksika, Moğolistan, Yeni Zelanda, Paraguay, Peru, Portekiz, Katar, Kore Cumhuriyeti, Sırbistan, SlovakyaCumhuriyeti, İspanya, İsveç, Türkmenistan, Ukrayna, Birleşik Krallık.

17. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun BMEH Komitesi çalışmalarına ayırdığı sürenin sınırlı olması nedeniyle, Komite ilk raporların incelenmesinde zorlukla karşılaşmaktadır. • 2012’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Komite çalışmaları için sadece 3 hafta ayırmıştır. • Bugüne kadar Komite şu Taraf Devletlerin ilk raporlarını değerlendirmiştir: • Tunus (Nisan 2011) • İspanya (Eylül 2011) • Peru (Nisan 2012) • Çin, Arjantin ve Macaristan (Eylül 2012)

18. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEH Komitesi, bir Taraf Devlet’in ilk raporunun incelenmesi için bir ülke raportörü seçmektedir; • Raporu inceleme sürecine alınan devletin vatandaşı olan Komite üyesinin bu süreçte yer alması mümkün değildir. • Ülke raportörü genellikle, raporun yazıldığı dili bilen ve incelenmekte olan devletle aynı bölgeden gelen bir Komite üyesidir. • Ülke raportörü, raporun değerlendirileceği tarih belirlendikten sonra, raporda açık olmayan hususların açıklığa kavuşturulması ve/veya ek bilgi istenmesi amacıyla, Taraf Devlete gönderilmek üzere bir «sorunlar listesi» hazırlar.

19. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEH Komitesi sorunlar listesini Taraf Devlete Komite’nin Sekreteryası aracılığıyla iletir. • Komite’nin bir sonraki oturumunda Taraf Devlet delegasyonu ile bir diyalog gerçekleştirilir. • Diyalog, kamuya açık bir oturum ile gerçekleşir.Genellikle bir günün öğleden sonrasında başlar ve sonraki günün sabah oturumunda tamamlanır (6 saate kadar sürebilir) • BMEH Komitesi kapalı bir oturumda Sonuç Gözlemlerini kabul eder ve Sonuç Gözlemleri Komite Sekreteryası aracılığıyla Taraf Devlete iletilir.

20. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEH Komitesi, Sözleşme’nin belli maddelerine ilişkin olarak, Taraf Devletlerin söz konusu maddeleri daha başarılı ve etkili şekilde uygulamasına rehberlik etmek amacıyla «genel yorum»lar da yayımlar. • Bugüne kadar BMEH Komitesi Sözleşme’nin 2 maddesine ilişkin Genel Yorum taslağı hazırlamıştır: • 9. maddeye ilişkin Genel Yorum üzerine çalışan Çalışma Grubunun Başkanı Mohammed Al-Tarawneh (Ürdün) ve Başkan Yardımcısı ile Damjan Tatic’tir (Sırbistan). • 12. maddeye ilişkin Genel Yorum üzerine çalışan Çalışma Grubunun eski Başkanı Edah Maina (Kenya), şimdiki Başkanı ise Gabor Gombos’tur (Macaristan).

21. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEH Komitesi hava ulaşımında erişilebilirliğe ilişkin , yine Başkanlığını Mohammed Al-Tarawneh’in yaptığı bir Çalışma Grubu daha kurmuştur. • Bu grup IATA (Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği) uzmanları ile toplantılar yapmıştır. • Komite, BMEHS’nin İhtiyari Protokolü’nü onaylamış Taraf Devletler bakımından bireysel şikayetleri de değerlendirebilmektedir. • Bireysel şikayetler, kapalı oturumlarda gizlilik kuralına uygun olarak değerlendirilir. • Bugüne kadar Komite tek bir bireysel şikayetin değerlendirmesini tamamlamış ve tavsiyelerde bulunmuştur: H.M. vs. İsveç • Diğer şikayetlerin değerlendirilmesine devam edilmektedir.

22. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi • BMEH Komitesi her yıl 2 defa Cenevre’de toplanmaktadır; • BMEH Komitesi kendi Usul Kuralları’nı benimsemiştir; • BMEH Komitesi, 1 Başkan, 3 Başkan Yardımcısı ve 1 Raportör’den oluşan bir Büro’ya sahiptir; • Çalışmalarında BMEH Komitesi’ne Sekreteryası ve İnsan Hakları Yüksek Komiserliği de destek sağlamaktadır; • BMEH Komitesi diğer Birleşmiş Milletler kurumları ve insan hakları sözleşme mekanizmaları ile de işbirliği içindedir; • BMEH Komitesi Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na ve Ekonomik ve Sosyal Konsey’e her 2 yılda bir raporlama yapmaktadır.

23. BMEHSve İzleme MekanizmalarıDamjan Tatic, BMEH Komitesi Üyesi Dinlediğiniz için teşekkür ederim!