Wielka PiÄ…tka

1. Michał Białek Wielka Piątka

2. Wielka Piątka – Costa, McCrae; • Koncepcja osobowości, która wytworzona została w wyniku analizy czynnikowej. • Czym to podejście różni się od innych? • Najpierw tworzą się czynniki, potem dopisywana jest do nich teoria, nie odwrotnie.

3. Etapy powstawania koncepcji: • Stworzenie kilku tysięcy pytań opisujących osobowość, zachowanie itp. • Zebranie odpowiedzi od badanych • Poszukiwanie grup pytań mocno ze sobą korelujących • Analiza jakościowa uzyskanych wiązek • Etykietowanie i charakterystyka uzyskanych wymiarów.

4. W ten sposób wyodrębniono 5 kluczowych cech, którymi opisywać można osobowość: • Openness to experience - otwartość na doświadczenie, • Conscientiousness - sumienność. • Extraversion - ekstrawersję • Agreeableness - ugodowość • Neuroticism - neurotyczność

5. Badania międzykulturowe dowodzą, że wszystkie te cechy występują u mieszkańców Ameryki, Europy i Azji. • Akronim tych cech to OCEAN, stąd jego popularna nazwa wśród psychologów.

6. Otwartość na doświadczenie: inwencja, ciekawość kontra powściągliwość, ostrożność, konserwatyzm. To docenianie sztuki, emocji, przygody, niezwykłych idei, ciekawość, różnorodność doświadczeń. Cecha ta rozróżnia ludzi na tych o dużej wyobraźni, otwartych na doświadczanie i intelektualnie wciąż ‘głodnych’, oraz na tych stojących twardo na ziemi. Ci pierwsi, w porównaniu do ludzi zamkniętych w sobie, wydają się być bardziej kreatywni i bardziej świadomi swoich własnych emocji. I to oni są bardziej skłonni do kultywowania niekonwencjonalnych przekonań.

7. Otwartość na doświadczenie: • Ludzie z niskim poziomem otwartości są skłonni do bardziej konserwatywnych (konwencjonalnych) zachowań i tradycjonalnych zainteresowań. Preferują rzeczy i sytuacje bez zbędnych ozdobników, jasno nazwane, proste i nieskomplikowane w swym wyrazie od wielowymiarowych czy też subtelnie wyrażonych. Często traktują sztukę i naukę z podejrzliwością, uznając ich dzieła i odkrycia jako nieinteresujące.

8. Sumienność • cecha wskazująca na preferowanie zaplanowanego działania niż spontanicznego zachowania, na dążenie do osiągania celów, osiągnięcia mistrzostwa w umiejętnościach, uzyskiwaniem wysokiego standardu. Ma wpływ na sposób w jaki kontrolujemy i regulujemy naszą impulsywność. Jej domeny zachowań to: zorganizowanie, deliberacja, potrzeba osiągania celów, skuteczność, zorganizowanie kontra “odpuszczanie”, niedbałość, brak zainteresowania osiąganiem celów.

9. Ugodowość/zgodność • Zgodność: przyjacielskość, zrozumienie (współodczuwanie), współpraca kontra podejrzliwość rywalizacja, antagonizm wobec innych. Zgodność odzwierciedla indywidualne różnice w ogólnym zrozumieniu dla socjalnej harmonii. • Osoby zgodne doceniają przebywaniem w życiu wśród innych ludzi. Są z reguły rozważni, przyjacielscy, szczodrzy, pomocni (uczynni) i chętni do konsensusu z innymi. Mają także optymistyczny sposób widzenia ludzkiej natury jako takiej. Są z reguły uczciwi, godni zaufania i skromni. • Ludzie o niskim poziomie ‘zgodności’ plasują swój interes ponad współdzielenie się z innymi. Nie utożsamiają się z innymi ludźmi i nie mają tendencji do ‘dzielenia się’ z innymi. Czasami ich sceptycyzm na temat cudzych motywacji czyni z nich ludzi podejrzliwych, nieprzyjaznych i niezdolnych do współpracy (współdziałania).

10. Ekstrawersja • charakteryzuje się pozytywnymi emocjami, tendencją do wyszukiwania sytuacji stymulujących i towarzystwa innych ludzi. Cecha ta jest mocno zaakcentowana przez związek ze światem zewnętrznym. • Ekstrawertycy cieszą się przebywaniem wśród ludzi i często postrzegani są jako naładowani energią. Są skłonni do entuzjazmu, zorientowani na działanie, zawsze mówiący “Tak!” lub “Chodźmy i zróbmy to!” wobec możliwości doświadczenia czegoś ekscytującego. W grupie lubią zabierać głos jako pierwsi oraz zwracać na siebie uwagę.

11. Ekstrawersja • Introwertykom brakuje socjalnego entuzjazmu i poziomu aktywności ekstrawertyków. Są cisi, zamknięci w sobie, deliberujący i mało zaangażowani w życie socjalne. Ich brak zaangażowania nie powinien być interpretowany jako wstydliwość lub skłonność do depresji. Oni po prostu potrzebują większej stymulacji i więcej czasu w samotności. Mogą być bardzo aktywni i energetyczni, a jednocześnie asocjalni.

12. Neurotyczność jest tendencją do doświadczania negatywnych emocji, takich jak złość, irytacja, depresja. Jest czasami nazywana emocjonalną niestabilnością. Ci, którzy wykazują wysoki poziom neurotyczności są nadpobudliwi ze skłonnością do ‘nadreakcji’ oraz mocno podatni na stres. Są skłonni do traktowania zwykłych sytuacji jako przerażających, frustrujących i beznadziejnie trudnych. Ich negatywne reakcje emocjonalne trwają długi czas, co równoznaczne jest z tym, że często są w t.zw. złym nastroju. Problemy z ‘wyregulowaniem’ emocjonalnym u osób z wysokim poziomem neurotyczności mogą pomniejszać ich zdolność do jasnego myślenia i dawania sobie rady ze stresem jako takim.

13. Neurotyczność • Na przeciwstawnym poziomie (niski poziom neurotyczności) znajdują się ludzie, którzy nie denerwują się z byle powodu i są mniej nadpobudliwi. Są spokojni, emocjonalnie stabilni, wolni od długotrwałych negatywnych emocji. Wolność od negatywnych emocji niekoniecznie jest równoznaczna z doświadczaniem samych pozytywnych emocji

15. Podsumowanie • Podać po jednym przykładzie osoby, o ekstremalnym natężeniu każdej z cech (archetyp).