TEMEL BİLGİSAYAR KAVRAMLARI

1. TEMEL BİLGİSAYAR KAVRAMLARI

2. Bilgisayar Nedir? • Bilgisayar, kendisine verilen bilgilerle, istenilen problemi çözmek amacıyla; verilen bu bilgiler üzerinde işlemler yapabilen, istenen sonuçları çıkartabilen, elektronik bir aygıttır.

3. Bilgisayar • Veri olarak adlandırılan girdilerin bir işlem süzgecinden geçirilerek, sonuçlarını bildiren aygıt; bilgiyi depolayabilen, veri işleyebilen, temel dört işlemin yanı sıra, karar da verebilen bir araçtır

4. PROGRAM • Program, bilgisayarın belleğinde çalışan, insan ortamındaki sorunları çözen, bilgisayarın işlettiği kodlar bütünüdür. •  Programlar, programcılar tarafından ve bir takım programlama dilleri kullanılarak, amacına yönelik olarak üretilirler. • Sistem programları yanı sıra Uygulama Programları/Yazılımları (Application Program)de bulunmaktadır.

5. BİLGİ • Yazılımlar sayesinde çalışmaya uygun hale gelen bilgisayarlarda, kullanıcılar tarafından oluşturulan, işlenen ve daha sonraki kullanımlarda tekrar elde edilebilecek şekilde depolanan karakterler (harfler, kelimeler, kodlar, sayılar) topluluğudur. • DATA • ÇIKTI

6. BİLGİLERİMİZİ NERELERDE DEPOLUYORUZ • Hard Diskler/HD (Sabit Disk/Fixed Disk/Disk): HD sabit diskler, bilgisayarda sistem ünitesi içerisinde sabitleştirilmiş olarak yer alırlar. Disklerin çıkartılabilir olanları da vardır. • Disketler (Floppy Disk/Flexible Disk): Taşınabilir depolama birimleridir. Disketlerde programlar veya küçük veri grupları saklanabilir. Sabit disklerde ise güncel programlar ve bilgiler saklanır. Sabit diskler disketlerden çok daha fazla bilgiyi saklayabilirler. Örneğin; bir disket 1.44 MB bilgi alırken, bir sabit disk 10 GB ve daha fazlası bilgi alabilir. • Tape Kasetler/Kartuşlar: Bu ortamlar, bilgilerinarşivlenmesi ve yedeklenmesi için kullanılır. Sabit diskler kadar, hatta daha fazla bilgi saklayabilirler (Ama nasıl? Buralara genellikle sıkıştırılarak bilgi yüklendiği için, daha fazla bilgi depoluyormuş gibi olur.) • CD-ROM (Compact Disk Read-Only Memory): CD’ler eğitim-öğretim ve daha birçok alanda bilgi içerir halde satılmaktadırlar. Bir CD’ye 650-800 MB büyüklüğünde bilgi saklanabilir. • Flash Disk • DVD

7. BİLGİSAYAR NELER YAPABİLİR • Girdi/Input: Verilerin girişi işlemi, • İşlem/Process: Dört matematik işlemi ve mantıksal işlemler (Büyüktür, küçüktür, eşittir, eşit değildir, büyük eşittir, küçük eşittir gibi). • Depolama/Storage: Bilgisayara girilen bilgilerin, sabit sürücü adı verilen ve ileride açıklanacak olan hard diskler veya disketlerde veya CD’lerde saklanmasıdır. • İletişim/Communication: Eldeki bilgiler ile iletişim sağlamaktır. Örneğin Internet’e bağlanmak, ağ ortamı adı verilen ve birden fazla sayıdaki bilgisayarların birbirine bağlantılı olduğu ortamlarda çalışmak, bunlara örnek olarak sayılabilir. • Çıktı/Output: Verilerin insan ortamına aktarılmasıdır. Internet veya ağ ortamlarında, sizinle başkalarının arasındaki bilgi aktarımı, yine bilgisayarınızdaki bilgilerin yazıcıdan alınması, ekrandaki görüntüdür.

8. Günümüz bilgisayarlarında artık ses ve görüntü işleme yetenekleri de mevcuttur. Bu sayede müzik dinleyebilir, sesli olarak film seyredebiliriz. Bu tür sesli ve görüntülü ortamlara Audio-Video adı verilir. Bahsi geçen ortamları hazırlayan sisteme de Çoklu Ortam/Multi Media adı verilir. • Multi Media özelliklerinin bulunabilmesi için bir bilgisayarda; CD-Rom (Compact Disk-Read Only Memory), hoparlör, mikrofon, TV ve Ses (Sound Blaster) kartları bulunmalıdır.

9. BELLEK • Küçük ferrit halkacıklarından meydana gelen elektromanyetik bir birimdir. Ferrit halkacıkları, gelen elektrik akımının yönüne göre sağa ve sola doğru mıknatıslanır. Bunun sonucu olarak doğru (1) veya yanlış (0) değerini alırlar. Günlük hayatta kullandığımız tüm semboller yani harfler, sayılar ve bazı özel işaretler; belli sayıdaki bu çekirdeklerin sağa ve sola mıknatıslanması ile bellekte saklanırlar.

10. BELLEK • Bellekteki bilgiler posta kutusu gibi bölünmüş alanlara yerleştirilir. Her bölüm belli bir bilgi birikimini sağlar. Söz konusu bilginin bellek üzerindeki konumuna ADRES adı verilir. Biz programda söz konusu bilgilere ulaşmak için çeşitli simgeler kullanırız. Her simge, bellekteki bir adrese karşılık gelir. Bir simge içerisindeki değer, programın çalışması boyunca farklı değerler taşıyacak ise, buna DEĞİŞKEN DEĞER, hep aynı kalacaksa SABİT DEĞER denir.

11. BİT ve BYTE KAVRAMLARI • İkili sayı sistemini oluşturan bu sembollerin (0 ve 1) her birimine BIT (BINARY DIGIT) adı verilir. Bit, bilgisayardaki en küçük bilgi birimdir. Sekiz sembol (Bit)’den meydana gelen sözcüğe (veya karaktere) BYTE adı verilir. • Her Byte (bayt), sayısal ve alfabetik karakterlerin gösteriminde kullanılır. Sistemde her sembole karşılık gelecek şekilde ikili sayı mevcuttur (0,1). Bu sisteme BINARY SYSTEM adı verilir.Bir bilgisayardaki en küçük bilgi (veri) parçacığına Bit adı verilir. • 1 BYTE, 10110011 gibi sekiz karakterden oluşur. Her bir en küçük bilgi parçası bir Bit’tir ve 8 bit de bir karakter, yani bir Byte eder

12. BİT ve BYTE KAVRAMLARI • 8 Bit 1 Byte • 1024 Byte 1 Kilo Byte (KB) • 1024 KB 1 Mega Byte (MB) (106 Byte) • 1024 MB 1 Giga Byte (GB) • 1024 GB 1 Tera Byte (TB)’a eşittir.

13. BELLEK (MEMORY) NEDİR VE ÇEŞİTLERİ NELERDİR? • Bellek (Memory), hafıza anlamına gelir. Bilgilerin geçici ya da sürekli saklandığı ortamlardır. Bilgilerin sürekli saklandığı ortamlara yan bellek veya yardımcı bellek (Disk, disket) adı verilir

14. Bellek türleri: • RAM (Random Access Memory/Rasgele Erişimli) Bellek • ROM (Read Only Memory/Yalnizca Okunabilir) Bellek

15. RAM (Random Access Memory/Rasgele Erişimli) Bellek: • Bilgisayar kullanıcısı ve bilgisayar sistemi tarafından kullanılan bellektir. Bu bellekte yer alan bilgiler değiştirilebilir, silinebilir veya ekleme yapılabilir. Bilgiler bu bellekte, bilgisayar açık kaldığı sürece saklanırlar. Bu nedenle RAM bellekte yapılacak çalışmalar, eğer daha sonra kullanılacaksa, mutlaka disk ya da disketlerde saklanmalıdır. • Ram bellek, disk veya diskete göre, bilgilerin daha hızlı değerlendirildiği veya kayıt edildiği bellektir. İçerisinde bulunan bilgiler kayıt edilmediklerinde, herhangi bir güç kaybı/elektrik kesintisi durumunda silinirler. Yani RAM bellek elektrik kesintilerinden etkilenir ve içindeki bilgiler silinir.

16. RAM (Random Access Memory/Rasgele Erişimli) Bellek: • RAM bellek, rastgele erişimli bellek anlamında kullanılır. Hem okunabilen hem de yazılabilen bir bellektir. Bilgisayarda bu belleğin büyüklüğü çok önemlidir. Zira işletim sistemi ve programlar bu bellek üzerine açılır ve orada çalışırlar. Belleğin yetersizliği, programların yavaş çalışmasına veya hiç açılamamasına neden olur. • Bilgisayar açıkken bu bellek aktiftir. 16,32,64,128, 256 gibi ve MB cinsinden ölçümlenirler. Belleğin ne kadar artırılabileceği de önemlidir. RAM bellek sistem ünitesi içerisinde ana kart üzerinde yer alır.

17. ROM (Read Only Memory/Yalnizca Okunabilir) Bellek: • Bu bellek, bilgisayar üreticisi firma tarafından ve üretim esnasında programlanır ve takılır. Üretici firma bu belleğin içerisine hazır bazı bilgiler yerleştirmiştir. Bu bilgiler bilgisayar açıldığında kendiliğinden okunur ve işleme sokulur. Bilgisayarı bizim vereceğimiz komutları algılayabilir hale getirir. Bu bellekte bulunan bilgiler elektrik kesintilerinden kesinlikle etkilenmez. Zira buradaki bilgiler, silinemez, değiştirilemez, bunlara yenileri eklenemez. • Kısaca söylemek gerekirse; ROM bellek elektrik kesintilerinden etkilenmez, içindeki bilgiler kaybolmaz ve değiştirilmez. Ancak RAM belleğe göre daha düşük kapasiteye sahiptirler ve bu kapasiteleri de değiştirilemez.

18. ROM (Read Only Memory/Yalnizca Okunabilir) Bellek: • Sadece okunabilme özelliğine sahip bulunan bu belleğin büyüklüğünün bizim için önemi yoktur. • Anakart üzerindeki BIOS (Basic Input Output System) dediğimiz temel sistem programları genellikle ROM’larda yer alır.

19. ROM Çeşitleri • MPROM Bellek: • Programlanma özellikleri ROM larla aynı olup maskelemek için özel bir programa ihtiyaçları vardır. • PROM (Programmable Read Only Memory) Bellek: • Programlanabilen, sadece okunur bellektir. Programlanmak için özel bir devrey ihtiyaç duyarlar ve bu işlem sadece bir kez yapılabilir, tekrardan değiştirilemez.

20. ROM Çeşitleri • EPROM (Eraseable Programmable Read Only Memory) Bellek: • PROM’a benzer aradaki fark ise EPROM lar ultoviolet ışınları ile silinip tekrardan proglanabilirler. Silinebilen, programlanabilen, sadece okunabilen bir bellektir. Yazıcı gibi çeşitli aygıtların işleyişini kontrol eder. Bazi BIOS larda da kullanılır. • EEROM Bellek: • Devredeyken elektriksel yollarla silinip tekrardan proglanabilir. Programlanabilen, sadece okunur bellektir.

21. MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ/CPU (CENTRAL PROCESSING UNIT) • Bilgisayarın en önemli birimidir. Bilgisayarın işlem hızını, tipini belirleyen bir unsurdur. Kısaca buna bilgisayarın beynidir diyebiliriz. Tüm matematiksel ve mantıksal işlemler, merkezi işlem birimi/CPU tarafından yapılır. CPU, sistem ünitesi içerisinde, yani Anakart üzerinde yer alır.

22. MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ/CPU (CENTRAL PROCESSING UNIT) • CPU’nun iki işlem özelliğini belirlemek gerekirse bunlar; • Aritmetik ve Mantıksal İşlem Birimi • Denetim Birimi (Yapılacak işlemler arasındaki kontrolü ve çevre birimleriyle olan etkileşimi sağlar) olarak ikiye ayırabiliriz. • Merkezi işlem biriminin hızı; Megahertz (MHz) veya Million Instructions Per Second/Saniyede Yaptığı İşlem Sayısı (MIPS) olarak iki şekilde ifade edilebilir. • Örneğin; 133 MHz, 250 MHz, 350 MHz, 800MHz gibi.

23. YARDIMCI BELLEK (AUXILIOR STROGE UNIT) BİRİMLERİ: • Büyük bilgi birikimlerini saklamak amacıyla (Yani RAM’da oluşturulan ve daha sonra kaydedilmesi gereken bilgileri) kullanılan birimlerdir. • Bilgisayarda yardımcı bellek birimi olarak SABİT DİSK (HARD DİSK) veya DİSKET (FLOPPY DISK) kullanılır. Bunların dışında bantlar, kartuşlar, optik bantlar da saklama birimi olarak kullanılır.

24. Disketler (Floppy Disk) • Disket, bilgilerin saklandığı özel manyetik ortamdır. Disket yüzeyi birbirini kesmeyen dairelerden oluşmuştur. Bu dairelere İZ/TRACK adı verilir. Bu izler manyetik ortamlar olup, bilgilerin kayıt edildiği yerlerdir. Disket yüzeyi ayrıca disketin ölçü ve niteliğine göre değişen sayıda SECTOR adı verilen bölümlere ayrılmıştır. • 3,5” (3,5 inch) disketler genellikle 1.44 MB kapasitelidirler.

25. Sabit Disk (Hard Disk) • Veri yada bilgilerin sürekli kaydedildiği donanım aracıdır. Kaydedilen bilgilere istenildiği zaman ulaşılabilir ve değiştirilebilir • Sabit diskler, disketlere göre daha fazla bilginin saklanabildiği ortamlardır. Bu disklerin depolama kapasitesi Megabyte ve Gigabyte cinsindendir. • Sabit diskler üzerindeki bir bilgiye erişim hızı, MS (Mili Second) cinsinden ölçülür. • SCSI ve IDE, iki farklı teknoloji kullanılarak Hard Disk üretilebilir.

26. GİRİŞ-ÇIKIŞ/INPUT-OUTPUT ÜNİTELERİ • Bilgisayarlara girilen veriler; giriş ünitesi elemanları yardımıyla bilgisayara aktarılır ve bunlar daha sonradan çıkış birimleri ile bilgisayardan tekrar geri alınabilir. • Giriş birimleri olarak: • Fare (Mouse), Klavye (Keyboard), Tarayıcı (Scanner), Disk ve Disketleri sayabiliriz.

27. GİRİŞ-ÇIKIŞ/INPUT-OUTPUT ÜNİTELERİ • Sonuçların dış ortamlara aktarıldığı çıkış birimlerini ise; Ekran (Monitör), Yazıcı (Printer), Çizici (Plotter), Disk ve Disketler olarak sıralayabiliriz. • Klavye, bilgisayara iletmek istediğimiz verileri girmemizi sağlayan aygıttır. Klavyeden girilen her değer (özel tuşlar hariç) ekranda görülür. 105 tuşlu Windows 95 ve sonrası için üretilen klavyeler harflerin dizilişine göre F ve Q olarak iki cinse ayrılırlar.

28. Ekran (Monitör) • Ekranlar büyüklüklerine göre de 14”, 15”, 17”, 21” (Inch) olmak üzere çeşitlere ayrılırlar. • EGA (Enchanded Graphics Adaptör), MGA (Multi Colours Graphics Adaptör), CGA (Colour Graphics Adaptör), VGA (Video Graphics Adaptör) ve SVGA (Süper Video Graphics Adaptör) olarak kısımlara ayrılırlar.

29. Ekran (Monitör) • Bütün ekranlarda görülen her türlü sembol, Pixel adı verilen noktalardan meydana gelir. Pixel, ekranda görülen en küçük noktadır. Ekrandaki pixel sayısına Çözünürlük/Çözünürlük Hassasiyeti (Resolation) denir. • Pixel sayısı arttıkça görüntü kalitesi de yükselir. Genellikle ekranlarda 25 satır, 80 sütun bulunur.

30. Bir Ekranda Neler Önemlidir? • Büyüklük: 11”, 12”, 14”, 17”, 19” gibi. • Renklilik/Tek Renklilik Colour/Monochrome) • Titreşimsizlik • Az Radyasyon ışıması olanlar tercih edilmelidir.

31. Ekran Kartları • Sistem ünitesinde yer alırlar ve ekran kartına bağlanırlar. Gösterme kalitesi Pixsel (Resolution/Yoğunluk) ile ifade edilir. Örneğin 640x480, 1024x720 pixel gibi. • Bunlardan MDA, CGA, EGA, VGA, SVGA’yı günümüzde bulunanlar arasında sayabiliriz. VGA ve SVGA ise günümüzde en çok kullanılardandır.

32. Ekran Kartında Önemli noktalar: • Video belleğin büyüklüğü önemlidir. Bunlar 4 MB, 8 MB, 32 MB gibi büyüklüklerde olurlabilirler. Kartın çalıştığı veri yolu genişliği de önemlidir. Bunlar 32 bit, 64 bit gibi ölçümlenirler. • n bit bir veriyolu kullanan bir ekran kartı 2n değişik renk üretebilir.

33. İLETİŞİM BİRİMLERİ (COMMINICATION UNITS) • Bilgisayarın başka bir merkezdeki bilgisayar ile ya da aynı ortamda başka bir bilgisayar ile iletişim kurması gerektiği durumlarda kullanılan birimlerdir. En yaygın örneği Modem’dir. Modem, bilgisayardaki bilgileri alan ve onu sinyallere dönüştüren aygıttır.

34. Modem: Kablolu hatlar üzerinden uzak bilgisayarlarla veri iletişimi sağlayan cihazdır. Harici olarak kullanılabildiği gibi, bilgisayarın içine takılarak da kullanılabilir. Modem’in hızlı veri transferi yapması istenilir. Bu transfer hızı BPS (Bit Per Second/Saniyede Transfer Edilen Bit Sayısı) ile ifade edilir ve buna da BAUT RATE adı verilir. Örneğin: 14400 bps, 9600 bps, 1920 bps, 28800 bps gibi. 

35. Modem, kelimesi modulator/ demodulator kelimelerinin kısaltılmış halidir. Bir ucu bilgisayara bir ucu telefon hattına bağlı bilgisayar ile telefon hattı arasındaki sinyalleri düzenleyen araçtır. • Bilgisayarın kullandığı sayısal bilgileri Analoğa, telefon hattının kullandığı analog sinyalleri sayısal sinyale çevirir.

36. İLETİŞİM BİRİMLERİ (COMMINICATION UNITS) • Bilgisayar+Modem+PTT Telefon Hattı+Modem+Bilgisayar sıralamasına modem bağlantısı denilir. Buradaki veri iletişimini sağlayacak olan en başta Modem, ardından da İletişim Programıdır. • Modemlerin, veri sıkıştırma ve hata düzeltme yetenekli olanları bulunmaktadır. Ayrıca bu modemler kiralık hatlarda ya da telefon hatlarında çalışabilirler. • Telefon hattını kullanan DIAL-UP modem, • Hem telefon hattı ve hem de kiralık hattı kullanabilen LEASED modemler olarak ikiye ayrılırlar.

37. Telefon hattının ismi Dial-Up, kiralık hattın ismi ise Leased Line (LL)’dir. Emniyeti gerektiren bilgi aktarımlarında kiralık hatlar tercih nedenidir. • Bir modemin kullanılabilmesi için, Network sistemi gereklidir. • Network: Bilgisayar ağındaki en güçlü makinedir. Diğer bilgisayarlar bu bilgisayarın yeteneklerini kullanırlar.

38. Bir Network’ü oluşturan birleşimler şunlardır; • Sunucu Makine (Hizmet Bilgisayarı “Server”) • İstemci Makine (Kullanıcı Makine “User”) • Bağlantı Kabloları • Bağlantı Elemanları (Konnektörler) • Network Kartları • Network İşletim Sistemi Yazılımı • Modem • Yönlendirici (Router) • Kuvvetlendirici (Repeater) • Dağıtıcılar (HUB)

39. Bir Network’ün avantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz • Programların paylaşımı • Donanımların paylaşımı • Çok kullanıcılı ortam oluşturulabilmesi • Güvenlik (Network’te şifresiz kullanım olmaz).

40. En çok kullanılan Network işletim sistemleri ise • Novell Netware • Banyan Vines • Windows NT • Windows 2000 • Windows XP

41. BILGISAYARI AÇMA VE RESETLEME • Cold Boot(Soguk Açılış): • Bilgisayarın acma dugmesine basılması ıle yapılan, bilgisayarı acma islemidir. • Bilgisayarın acma dugmesine basılır basılmaz bilgisayar önce kendini test eder. Bilgisayardaki bellek miktari, disket sürücü, Cd-Rom sürücü, harddisk sürücüler, klavye vb. Aygıtlar kontrol edilir. Bu control işlemine Self diagonistic test denir.

42. BILGISAYARI AÇMA VE RESETLEME • Bu control sırasında bir hata veya arıza ile karşılaşılması durumunda ekrana hata ile ilgili mesaj gelir. Eger bu hata bilgisayarın çalısmasına engel olacak bir hata ise bilgisayar buradan öteye geçemez. Bu testlerin tümüne POST (Power on self test)adı verilir. • Daha sonra bilgisayar kendisini kullanıma açacak olan isletim sistemini (Dos, windows,vb.) belleğe yükler ve açılır.

43. Warm Boot(Sıcak Açılış): • Bilgisayar çalışır durumda iken, bilgisayarın açma düğmesini kullanmadan bilgisayarı kapatıp-açma islemidir. Bu isleme Restart adı verilir. • Restart dügmesi veya CRTL+ALT+DEL tuslarının üçüne birden basılması ile yapılır. • Restart edilen bilgisayarın bellegindeki tüm bilgiler silinir ve işletim sistemi tekrar yüklenir. • Warm boot (restart) sırasında Self diagonistic test yapılmaz. Bu sebepten dolayı Warm boot islemi Cold boot a göre daha az zaman alır. • Restart islemi genellikle hatalı kullanım nedeniyle meydana gelen bilgisayarın kilitlenmesi gibi durumlarda kullanılır.

44. DOSYA VE DİZİN KAVRAMI • Dosya: • Bir diske (Harddisk, disket veya CD-Rom)kayıt edilmiş bilgilere dosya adı verilir. • Her uygulama programının (Word, Exel, AutoCAD, vb.) isminin kendine ait özel bir uzantısı vardır. Bu uzantı dosyanın hangi programa için oldugunu gösterir. • Word .doc • Excel . xls • PowerPoint .ppt • Access .mdb • Her dosyanın bir ismi, uzantısı, byte olarak büyüklügü, kayıt edildigi tarihi ve saati bulunur. • Bir klasörde (dizinde) bulunan bir dosya ile ayni isimi taşıyan ikinci bir dosya bulunamaz. Fakat farklı dizinler içerisinde ayni isme sahip dosyalar bulunabilir.

45. Klasör (Dizin) • Bir diskte cok sayıda dosya bulunabilir, bunlar guruplandırılıp klasörler içerisinde saklanabilir. Bir dizine istenildigi kadar dosya konulabilir. Ayrıca klasörler icerisinde baska alt klasörler (subdirectory) de bulunabilir. • Bir diskte en azından bir dizin olur, bu dizine de Kök dizin (root directory) denir. Kök dizin bir diskin ilk dizinir ve diger dizinler veya dosyalar bu dizinin altında olusturulur. Kök dizin disk formatlandigi zaman otomatik olarak olusturulur. Kök dizini \ işareti ile gösterilir. • MyDocuments \ bdem105 \ ders1 • İçiçe coklu dizinler: • Diskteki dosyaları organize edebilmek amacı ile diskler dizinlere ayrılır.

46. İŞLETİM SİSTEMİ (Operating system) • Bilgisayarın çalışmasını sağlayan temel programa işletim sistemi denir. İşletim sistemleri olamadan bilgisayarda herhangibir işlem yapılamaz ve herhangibir program çalıştırılamaz. • İsletim sisteminin görevleri: • Bilgisayardaki programları düzene sokar ve birbirleri ile sorunsuz çalışmasını sağlar. • Programların kullanacakları harddısk ve diğer araçların paylaşımını sağlar. • Bilgisayara takılı olan tüm parçaların bir biri ile uyumlu çalışmasını sağlar.

47. İşletim sistemlerine örnekler: • MS-DOS • Windows 3.x • Windows 95/98/2000/XP/ME/Wista • Windows NT • Unix • Linux