Św. Tomasz z Akwinu (1224-1274)

1. Św. Tomasz z Akwinu (1224-1274) Życie - urodził się w zamożnej włoskiej rodzinie szlacheckiej jako syn hrabiego Akwinu - od 5 roku życia pobierał nauki w zakonie Benedyktynów na Monte Cassino - 1250 r. – przyjmuje święcenia kapłańskie (dominikanin)- 1269 r. – przejmuje katedrę teologii w Paryżu- 1272 r. – przejmuje szkołę teologii w Neapolu- 1323 r. – kanonizacja Tomasza przez Jana XXII Główne dzieła: • O bycie i istocie - O wieczności świata • Suma teologiczna (niedokończył) • komentarze do pism Arystotelesa

2. XII w. to czas kiedy Zachód – Europa łacińska odzyskuje dzieła Arystotelesa. W Hiszpańskim Toledo tłumaczone są najpierw z arabskiego na łacinę. • Arystotelizm z końcem XII w. a następnie w XIII zapanował na jednym z najważniejszych ówczesnych uniwersytetów, tzn. na Uniwersytecie w Paryżu. • „Bez Arystotelesa nie byłoby św. Tomasza” (ARYSTOTELIZM CHRZEŚCIJAŃSKI)

3. Odróżnienie filozofii od teologii Na skutek lektury Metafizyki Arystotelesa, św. Tomasz dokonał rozróżnienia na: • Filozofia → wiedza autonomiczna → poznanie przyczynowe; punkt wyjścia → świat materialny (poznanie ‘z dołu’) metoda → poznanie rozumowe; • Teologia → wiedza autonomiczna punkt wyjścia → Objawienie (poznanie ‘z góry’) metoda → wiara; Rozum i objawienie stanowią obydwie wiedze autonomiczne ale względem siebie komplementarne ↓ Pełne poznanie = rozum + wiara Fidesquaerensintellectum

4. Św. Tomasz, tworząc w złotym wieku scholastyki , przyczynił się do ukształtowania filozofii chrześcijańskiej w sensie właściwym. Stworzył tak spójny (racjonalny) system filozoficzno-teologiczny, że TOMIZM na długie wieki był uważany, za kwintesencję podstawowych zasad katolicyzmu

5. (1) KONCEPCJA RZECZYWISTOŚCI • Św. Tomasz przyjmował koncepcję racjonalnego i celowego porządku świata, mając na myśli każdą płaszczyznę rzeczywistości. • Wszechświat, stworzenie ziemskie, społeczność ludzka, człowiek – wszystko to jest racjonalne i celowe: ma swoje miejsce i cel.

6. Najważniejsze idee filozofii Tomasza to: Racjonalność i celowość świata Hierarchiczna struktura rzeczywistości Idea osoby ludzkiej Idea Opatrzności Bożej

7. Hierarchiczna struktura rzeczywistości • Cały wszechświat zostaje stworzony po to, aby objawić doskonałość Boga. Ta doskonałość nie mogła się objawić przez tworzenie jednej istoty, stąd świat przyrody jest nieskończenie zróżnicowany; [pogodzenie biblijnego wątku o stworzeniu z arystotelesowskim pluralizmem metafizycznym]. • Hierarchia: • Istoty rozumne (aniołowie, ludzie) • Zwierzęta • Rośliny • Minerały • Inne cząstki itd..

8. Koncepcja hierarchii wprowadzona jest po to, by wskazać na porządek, a dokładniej na to, że jedne rzeczy, tzn. te niższe powinny być zawsze podporządkowane tym wyższym. • W każdym stworzeniu jest ślad Boga. • W człowieku jednak nie jest to tylko ślad, lecz znacznie więcej: - Każdy człowiek nosi w sobie obraz boży, tzn. ziszcza, w mniejszym lub większym stopniu, ideę Boga, która jest w nim samym (możliwość samodoskonalenia się).

9. Na czym polega owa koncepcja powszechnego upodporządkowania? Jest to swego rodzaju koncepcja władzy, ale władzy pojętej idealnie, tzn. wszelka władza musi być mądra i dobra. I tak np.: • Człowiek podlega (powinien) Bogu; • Świat przyrody nierozumnej podlega (powinien) człowiekowi; • Człowiek mniej mądry podlega (powinien) mądrzejszemu; • Sfera zmysłowa w człowieku podlega (powinna) rozumowi; • Idea Opatrzności Bożej • Bożych rządów, które • wyrażają się w uporządkowaniu • Wszechświata i planie rządzenia dotyczącym wszystkich rzeczy.

10. Św. Tomasz odrzuca zarówno Augustiańską koncepcję iluminacji, jak i predystynacji. • Rozum – boski element w człowieku – został w wyniku grzechu pierworodnego jedynie osłabiony

11. Koncepcja człowieka • U Arystotelesa człowiek to animal razionale, czyli człowiek to twór natury; • U Tomasza człowiek to twór ponadnaturalny compositum duszy i ciała (podobnie jak u Augustyna, obydwa elementy pierwotnie pochodzą od Boga); Def. Człowiek to osoba → 3 specyficznie ludzkie działania to: rozumność, wolność, zdolność do miłości altruistycznej ↓ Dusza ludzka pochodzi bezpośrednio od Boga; Ciało od człowieka Homo generat hominem et Deus (Człowieka rodzi człowiek i Bóg) ↓ Chrześcijańska koncepcja niezbywalnej wartości/godności człowieka.

12. (2) ZAGADNIENIA BOGA Tomasz zadaje pytanie: W jaki sposób możemy sensownie mówić o Bogu? Odp. Nie możemy wiedzieć nic nt. natury Boga, ewentualnie tylko możemy rozprawiać nt. istnienia • Na drodze wiary – Objawienie • Na drodze filozoficznej – obszar doświadczenia

13. Czy istnienia Boga można w ogóle dowodzić?

14. 5 dróg Tomaszowych do poznania Boga Wielkim osiągnięciem Tomasza są filozoficzne „dowody” na istnienie Boga. „droga” – „argument” – „dowód”? Tomaszowe Drogi dojścia do poznania Boga są podsumowaniem filozofii Platona i Arystotelesa. - Argumenty te mają empiryczno-racjonalny (metoda arystotelesowska): punktem ich wyjścia zawsze jest otaczający świat, jego obserwacja empiryczna, a następnie na drodze rozumowania dochodzi się do stwierdzenia istnienia Boga.

15. Droga 1: Z analizy relacji przyczyna-skutek Bóg jako nieuprzyczynowana Pierwsza Przyczyna Wyjaśnianie świata w odwołaniu do relacji przyczynowo-skutkowej nie może iść w nieskończoność, by nie popełniać błędu ‘ciągu nieskończonego’; Ergo trzeba więc wskazać na coś, co nie jest uprzyczynowane;

16. Droga 2: Z przygodnego istnienia świata Bóg jako tożsamość Istoty i Istnienia Świat jest przygodny tzn. jest niekonieczny w swoim istnieniu – nie można więc przyczyny istnienia świata szukać w tym świecie (skoro nie jest konieczny w swoim istnieniu). Ergo musi istnieć Coś, co nie potrzebuje wytłumaczenia swojego istnienia, tzn. istnieje samo przez się.

17. Droga 5: Z porządku w świecie Bóg jako Logos Obserwowany ład w świecie wskazuje na to, że świat jest celowy tzn. racjonalny. Racjonalność musi skądś pochodzić. Ergo tylko Bóg jako Czysty Intelekt może być przyczyną takiego świata

18. Etapy rozwoju definicji człowieka w filozofii ZachodniejPODSUMOWANIE • Sokrates: Człowiek to dusza, a dusza to rozum; • Arystoteles: Homo estanimal racjonale; (dopełniona def. Sokratesa) • Św. Augustyn: Człowiek to osoba, czyli istota wolna i rozumna (pojęcie osoby wskazuje również na wymiar cielesny: compositum duszy i ciała) • Św. Tomasz: Człowiek to osoba, czyli istota rozumna, wolna i zdolna do miłości altruistycznej