SALMONELLOZY - INFORMACJE OGÓLNE

1. KRAJOWY PROGRAM ZWALCZANIA NIEKTÓRYCH SEROTYPÓW SALMONELLA W STADACH BROJLERÓW GATUNKU KURA (GALLUS GALLUS) NA LATA 2009 - 2011. ROZPORZĄDZENIERADY MINISTRÓW z dnia 22 września 2009 r. w sprawie wprowadzenia "Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach brojlerów gatunku kura (Gallus gallus)" na lata 2009-2011. (Dz. U. Nr 173 poz. 1345)

2. SALMONELLOZY - INFORMACJE OGÓLNE Głównym, pierwotnym rezerwuarem odzwierzęcych pałeczek Salmonella w Rzeczypospolitej Polskiej jest drób. Najczęstszą przyczyną zachorowań ludzi i zwierząt jest serotyp Salmonella Enteritidis. Do zakażeń u ludzi najczęściej dochodzi poprzez spożywanie skażonej żywności, tj. mięsa i przetworów mięsnych, głównie drobiowych, jaj i produktów jajecznych.Salmonella Enteritidis, w odróżnieniu od innych serotypów, posiada zdolność zakażania jajników niosek, co powoduje przedostawanie się bakterii do jaj, podczas gdy inne serotyp zwykle pozostają w kale i zanieczyszczają powierzchnie skorupek jaj. Salmonella Enteritidis w zakażonych stadach hodowlanych, poprzez jaja, zakaża pisklęta brojlerów. Zatem w przypadku Salmonella Enteritidis jest obserwowane zarówno pionowe, jak i poziome szerzenie się zakażeń pałeczkami Salmonella w stadach drobiu. W przypadku zakażeń poziomych można mówić o drodze bezpośredniej (z osobnika na osobnika) i pośredniej (ze środowiska) szerzenia się zakażenia.

3. OPIS PROGRAMU Cel wspólnotowy programu odnosi się do serotypów pałeczek Salmonella: Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium. Cel wspólnotowy zostanie osiągnięty w odniesieniu do stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus) w przypadku ograniczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej maksymalnej wartości procentowej stad brojlerów z wynikiem dodatnim badania na obecność Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium do 1% lub poniżej tej wartości. Cel powinien zostać osiągnięty do dnia 31 grudnia 2011 r. Główną korzyścią z realizacji programu dla hodowców brojlerów oraz podmiotów zajmujących się obrotem drobiem oraz mięsem drobiowym będzie możliwość prowadzenia swobodnego handlu wewnątrz Wspólnoty oraz eksportu drobiu do państw trzecich. Od dnia 1 stycznia 2011 r. świeże mięso drobiowe pozyskane z drobiu (kury, indyki) nie może być wprowadzone do obrotu w celu spożycia przez ludzi, jeśli nie zostanie spełnione kryterium "brak pałeczek Salmonella w 25 g" Program nie ma zastosowania przy produkcji mięsa pochodzącego z brojlerów gatunku kura (Gallus gallus) przeznaczonego do sprzedaży bezpośredniej lub na użytek własny.

4. P O B I E R A N I E P R Ó B E K • Pobieranie próbek w ramach programu we wszystkich stadach brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), w okresie trzech tygodni przed planowanym przemieszczeniem brojlerów do rzeźninależy do obowiązków hodowcy. • Wyniki badań muszą być dostępne przed przemieszczeniem ptaków do rzeźni i umieszczone w świadectwie zdrowia ptaków kierowanych do uboju. Pobieranie próbek przed przemieszczeniem brojlerów do rzeźni jest dokonywane z inicjatywy hodowcy, który ponosi koszty ich pobrania, transportu oraz analizy w laboratorium. • Procedura pobierania próbek: • badanie właścicielskie- ciągu trzech tygodni przed przemieszczeniem ptaków • dorzeźni • badania urzędowe – raz w roku pobiera się próbki z co najmniej jednego stada • brojlerów z 10 % gospodarstw liczących ponad 5 000 ptaków (z odstępstwami)

5. Należy wziąć co najmniej dwie pary okładzin na buty/skarpety. W przypadku stad brojlerów chowanych na wolnym wybiegu próbki pobiera się jedynie w obrębie brojlerni. Wszystkie okładziny na buty/skarpety muszą być zgromadzone w jednej próbce. W stadach poniżej 100 brojlerów, gdzie nie można zastosować okładzin na buty/skarpety, ponieważ dostęp do brojlerni nie jest możliwy, można okładziny na buty/skarpety założyć na ręce w rękawicach i potrzeć powierzchnią zanieczyszczoną świeżymi odchodami, lub gdy nie jest to wykonalne, zastosować inne techniki pobierania próbek odchodów. Wymazy podeszwowe lub skarpetkowe służą pobraniu próbek kału lub ściółki z powierzchni podłogi, dlatego też materiał stosowany do pobierania (gaza lub obuwie ochronne) powinny cechować się absorpcyjnymi właściwościami. Po wejściu na teren kurnika zachowując się zgodnie z obowiązującymi zasadami sanitarnymi, na gumowe obuwie ochronne należy włożyć jednorazowe plastikowe ochraniacze, a dopiero na nie nałożyć „skarpetki” z gazy lub obuwie ochronne z chłonnej tkaniny („wymazy podeszwowe”).

11. Hodowca jest obowiązany do prowadzenia dokumentacji związanej z pobieraniem próbek zawierającej co najmniej informacje dotyczące: • rodzaju próbek • daty i godziny pobrania próbek • danych osoby pobierającej próbki • daty i godziny wysłania próbek do laboratorium • nazwy i adresu laboratorium • wyniki analiz próbek pobranych w ramach programu. • Właściwy miejscowo powiatowy lekarz weterynarii nadzoruje prawidłowe pobieranie próbek z inicjatywy hodowcy oraz kontroluje dokumentację prowadzoną przez hodowcę. • Nadzór może odbywać się w trakcie kontroli w gospodarstwie oraz zawsze gdy powiatowy lekarz weterynarii uzna, że zachodzi taka konieczność. • Wykrycie serotypów Salmonelli objętych programem lub stwierdzenie efektu hamującego wzrost bakterii w próbkach pobranych z inicjatywy hodowcy, powinno być bezzwłocznie zgłoszone właściwemu miejscowo powiatowemu lekarzowi weterynarii przez zatwierdzone laboratorium przeprowadzające badanie laboratoryjne próbek.

12. W takim przypadku powiatowy lekarz weterynarii ponownie pobiera próby do badań w podejrzanym stadzie – w przypadku stwierdzenia efektu hamującego bakterie w próbach właścicielskich, opłatę za pobranie prób przez PLW, zużyte materiały, dojazd, wysyłkę oraz koszt badania laboratoryjnego ponosi właściciel brojlerów. W przypadku gospodarstwa utrzymującego kilka stad brojlerów, powiatowy lekarz weterynarii może wyrazić zgodę na pobieranie próbek nie we wszystkich stadach w tym gospodarstwie. Dodatkowo w każdym roku realizacji programu, co najmniej w jednym stadzie brojlerów utrzymywanych w gospodarstwach wyłonionych z 10% gospodarstw liczących powyżej 5.000 sztuk brojlerów jest przeprowadzane pobranie próbek przez powiatowego lekarza weterynarii Pobieranie próbek przez powiatowego lekarza weterynarii jest przeprowadzane przy uwzględnieniu analizy ryzyka, jak również wtedy gdy powiatowy lekarz weterynarii uzna, że zachodzi taka potrzeba. Pobranie próbek przez powiatowego lekarza weterynarii może zastąpić jedno pobranie próbek przeprowadzone z inicjatywy hodowcy.

13. B A D A N I E P R Ó B E K W systemie diagnostyki laboratoryjnej działa 16 Zakładów Higieny Weterynaryjnej (ZHW), po jednym w każdym województwie. Są to laboratoria państwowe, działające zgodnie z ZHW stanowią jednostki organizacyjne wojewódzkich inspektoratów weterynarii, podlegających wojewodom. Laboratorium zatwierdzonym, w którym przeprowadza się badania próbek zgromadzonych w ramach programu właściwym dla woj. śląskiego jest Zakład Higieny Weterynaryjnej w Katowicach . W przypadkach uzasadnionych ekonomicznie lub logistycznie, próbki pobrane w ramach programu mogą być przesłane do Zakładu Higieny Weterynaryjnej znajdującego się w innym województwie. W takiej sytuacji w przypadku próbek urzędowych, powiatowy lekarz weterynarii powiadamia wojewódzkiego lekarza weterynarii o zamiarze przesłania próbek do Zakładu Higieny Weterynaryjnej położonego w innym województwie. Wojewódzki lekarz weterynarii właściwy dla powiatu, gdzie są pobierane próbki powiadamia wojewódzkiego lekarza weterynarii właściwego ze względu na położenie Zakładu Higieny Weterynaryjnej o zamiarze przesłania próbek.

14. Próbki pobrane z inicjatywy hodowcy, mogą zostać przesłane do laboratoriów innych,niż ZHW, które: • są akredytowane w kierunku metody badawczej opisanej w załączniku D do normy ISO 6579:2002; • zostały zatwierdzone przez Głównego Lekarza Weterynarii oraz regularnie uczestniczą w badaniach biegłości organizowanych przez Krajowe Laboratorium Referencyjne ds. salmonellozy (w aspekcie chorób odzwierzęcych). • Laboratoria te po uzyskaniu dodatniego wyniku badań próbek pobranych z inicjatywy hodowcy lub uzyskaniu efektu hamującego wzrost bakterii, niezwłocznie informują o tym fakcie właściwego miejscowo powiatowego lekarza weterynarii. • Krajowym laboratorium referencyjnym ds. salmonellozy , jest Laboratorium Zakładu Mikrobiologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach.

15. P O S T Ę P O W A N I E w przypadku dodatniego wyniku badania w kierunku salmonella sp. Stado brojlerów jest uważane za zakażone, gdy badanie próbek pobranych przez powiatowego lekarza weterynarii potwierdziło w jednej lub więcej próbek wystąpienie Salmonella Enteritidis lub Salmonella Typhimurium (inne, niż szczepy szczepionkowe) lub, w próbkach tych stwierdzono efekt hamujący wzrost bakterii. Zakład Higieny Weterynaryjnej lub zatwierdzone laboratorium, w którym uzyskano dodatni wynik badania w kierunku Salmonella Enteritidis lub Salmonella Typhimurium powiadamia natychmiast powiatowego lekarza weterynarii właściwego dla miejsca pochodzenia próbki. Krajowe Laboratorium Referencyjne Państwowego Instytutu Weterynaryjnego-Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach powiadamia właściwego powiatowego lekarza weterynarii o każdym uzyskanym dodatnim wyniku badania. Salmonelloza jako choroba odzwierzęca i jej czynniki chorobotwórcze podlegają obowiązkowi monitorowania. Określone salmonellozy drobiu, w tym wywoływane przez Salmonella Enteritidis lub Salmonella Typhimurum, podlegają obowiązkowi rejestracji.

16. W przypadku stwierdzenia w próbkach pobranych z inicjatywy hodowcy efektu hamującego wzrost bakterii powiatowy lekarz weterynarii pobiera próbki w gospodarstwie. Opłaty związane z badaniem przez laboratorium próbek pobranych przez powiatowego lekarza weterynarii w tym przypadku ponosi hodowca. Do opłat tych dolicza się koszty dojazdu związanego z pobraniem próbek oraz użytych wyrobów medycznych. Wysokość opłat jest określona w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 grudnia 2006 r [18] Powiatowy lekarz weterynarii powiadamia niezwłocznie państwowego powiatowego inspektora sanitarnego o uzyskaniu dodatniego wyniku badań próbek pobranych przez powiatowego lekarza weterynarii w stadzie brojlerów gatunku kura (Gallus gallus) w kierunku serotypu pałeczek Salmonelli objętego programem.  Zasady stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych oraz przeprowadzania szczepień są określone w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1177/2006 z dnia 1 sierpnia 2006 r [19]

17. W przypadku uzyskania dodatniego wyniku badań laboratoryjnych w kierunkuserotypu Salmonella objętego programem, lub wykrycia efektu hamującego wzrost bakterii w próbkach pobranych w stadzie brojlerów gatunku kura (Gallus gallus) z inicjatywy hodowcy w okresie trzech tygodni przed przemieszczeniem ptaków do rzeźni hodowca jest obowiązany do: • niezwłocznego zawiadomienia o tym fakcie powiatowego lekarza weterynarii; • pozostawienia drobiu w miejscu ich stałego przebywania i niewprowadzania taminnego drobiu; • uniemożliwienia osobom postronnym dostępu do kurnika lub miejsc, w których znajduje się drób podejrzany o zakażenie pałeczkami Salmonella objętymi programem lub jego zwłoki; • wstrzymania się od wywożenia, wynoszenia i zbywania mięsa, zwłok drobiu, paszy, odchodów i ściółki pochodzącej od drobiu oraz innych przedmiotów znajdujących się w miejscu utrzymywania drobiu; • udostępnienia organom Inspekcji Weterynaryjnej drobiu do badań i zabiegów weterynaryjnych, a także udzielania pomocy przy wykonywaniu tych badań i zabiegów; • udzielania powiatowemu lekarzowi weterynarii wyjaśnień i informacji, które mogą mieć znaczenie dla wykrycia choroby i źródeł zakażenia lub zapobiegania jej szerzeniu.

18. Powiatowy lekarz weterynarii: • przeprowadza dochodzenie epizootyczne • pobiera próbki do badań diagnostycznych we wszystkich stadach w gospodarstwie • w celu ustalenia źródła zakażenia stada pałeczkami Salmonella, przeprowadza badania paszy i wody • nakazuje w drodze decyzji administracyjnej: • odosobnienie drobiu znajdującego się w gospodarstwie, w poszczególnychkurnikach lub w innych miejscach, w których jest on utrzymywany, • zastosowanie właściwych produktów biobójczych przed wejściami i wyjściami zkurników, jak również wjazdami i wyjazdami z terenu gospodarstwa;

19. zakazuje w drodze decyzji administracyjnej: a)stosowania produktów biobójczych, produktów leczniczych weterynaryjnych i innychśrodków utrudniających izolację pałeczek Salmonella w stadzie przed pobraniempróbek, b)wywożenia z gospodarstwa mięsa, zwłok drobiu, paszy, odchodów i ściółkipochodzącej od drobiu oraz innych przedmiotów znajdujących się w miejscuutrzymywania drobiu, bez jego zgody, c)przemieszczania drobiu z gospodarstwa i do gospodarstwa, chyba że drób przedzakończeniem tuczu, na wniosek hodowcy, zostanie przemieszczony do rzeźni. W przypadku przemieszczania brojlerów do uboju w rzeźni, w świadectwie zdrowia zaznacza się fakt ich pochodzenia ze stada, w którym w próbkach pobranych z inicjatywy hodowcy uzyskano dodatni wynik badań w kierunku Salmonella Enteritidis lub Salmonella Typhimurium. W odniesieniu do osób pracujących w gospodarstwie zaleca się przeprowadzenie badania na nosicielstwo pałeczek Salmonella.  Powyższe środki, są stosowane do czasu potwierdzenia lub wykluczenia przez powiatowego lekarza weterynarii wystąpienia w stadzie brojlerów zakażenia w odniesieniu do celu wspólnotowego.

20. BADANIA URZĘDOWE: W przypadku uzyskania dodatniego wyniku badań próbek pobranych u brojlerów w kierunku serotypów pałeczek Salmonella Enteritidis lub Salmonella Typhimurium (innych, niż szczepy szczepionkowe) przez powiatowego lekarza weterynarii, lub w przypadku wykrycia w tych próbkach efektu hamującego wzrost bakterii, powiatowy lekarz weterynarii w drodze decyzji administracyjnej: Nakazuje: a) zniszczenie zwłok wszystkich sztuk drobiu padłego, b) przetworzenie lub zniszczenie mięsa znajdującego się w gospodarstwie i pozyskanego z tych brojlerów, c) zniszczenie pasz lub ich zagospodarowanie, po obróbce gwarantującej zabicie pałeczek Salmonella, w przypadku gdy uzyskano dodatnie wyniki badania próbek paszy w kierunku obecności Salmonelli, d) zniszczenie lub zagospodarowanie ściółki, odchodów i innych przedmiotów, które mogły ulec skażeniu, w sposób, który wyklucza zanieczyszczenie pałeczkami Salmonella e) dokładne oczyszczenie i odkażenie kurników, w których był przetrzymywany drób ze stada zakażonego w odniesieniu do celu wspólnotowego, a także otoczenia budynków, środków transportu oraz pozostałych przedmiotów, które mogły ulec skażeniu, pod nadzorem powiatowego lekarza weterynarii, po wykonaniu czynności, o których mowa w lit. a-d, f) podjęcie innych działań mających na celu poprawę warunków zoohigienicznych;

21. Zakazuje przemieszczania drobiu z gospodarstwa i do gospodarstwa z wyjątkiem sytuacji, gdy drób przed zakończeniem tuczu zostanie, na wniosek hodowcy, przemieszczony bezpośrednio do rzeźni w celu poddania ubojowi. Przy przemieszczaniu zakażonych brojlerów do rzeźni, w świadectwie zdrowia zaznacza się fakt pochodzenia brojlerów z zakażonego stada. Powiatowy lekarz weterynarii pobiera próbki do badania skuteczności wykonanego oczyszczania i odkażania przed ponownym umieszczeniem kur w kurniku. Ponowne umieszczenie brojlerów w kurniku odbywa się wyłącznie po uzyskaniu ujemnych wyników badań pobranych próbek.

22. Nadzór organów Inspekcji Weterynaryjnej nad gospodarstwami. W zakresie środków profilaktyki weterynaryjnej podejmowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podstawowe znaczenie ma ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Ustawa ta ustanawia nadzór organów Inspekcji Weterynaryjnej nad prowadzeniem działalności nadzorowanej (art. 1 pkt.1) w tym działalności związanej z utrzymywaniem drobiu – określa warunki zapewniające odpowiedni poziom bezpieczeństwa epizootycznego dla prowadzenia tego typu działalności oraz określa katalog środków nadzoru (kompetencje organów IW). Podmioty prowadzące działalność nadzorowaną mają obowiązek zapewniać wymagania lokalizacyjne, zdrowotne, higieniczne, sanitarne, organizacyjne, techniczne lub technologiczne określone w stosownych rozporządzeniach wydawanych na podstawie ww. ustawy.

23. W ramach nadzoru sprawowanego przez organy IW nad działalnością nadzorowaną, pracownikom tej Inspekcji jak również osobom wyznaczonym do wykonywania określonych zadań w jej imieniu przysługuje prawo przeprowadzenia w każdym czasie kontroli w zakresie spełnienia przez podmioty nadzorowane wymagań weterynaryjnych. • Uprawnienia kontrolne obejmują: • prawo wstępu na teren gdzie prowadzona jest działalność nadzorowana; • pobieranie nieodpłatnie próbek do badań; • żądanie pisemnych lub ustnych informacji w zakresie objętym przedmiotem kontroli; • żądanie okazania i udostępnienia dokumentów lub danych informatycznych. • W przypadku stwierdzenia w wyniku kontroli uchybień w spełnianiu wymagań weterynaryjnych, organy IW podejmują działania mające na celu doprowadzenie wadliwego stanu faktycznego do stanu określonego w przepisach prawa weterynaryjnego.

24. DOKUMENTACJA JAKĄ ZOBOWIĄZANY JEST PROWADZIĆ PODMIOT ZAJMUJĄCY SIĘ HODOWLĄ DROBIU RZEŹNEGO: • 1/ Ewidencja leczenia zwierząt (Rozporządzenie MRiRW z dnia 28 kwietnia 2004 w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia ewidencji leczenia zwierząt i dokumentacji lekarsko-weterynaryjnej (Dz.U. nr 100, poz. 1022)) – należy przechowywać przez 3 lata od daty dokonania w nich ostatniego wpisu. • 2/ Dokumentacja handlowa (np. świadectwa zdrowia w systemie TRACES) w przypadku handlu oraz w obrocie z państwami trzecimi. • 3/ Dokumentacja w formie karty kurnika (ewidencja wstawień, upadków, transport do rzeźni) zawierającej informacje o: • liczbie wprowadzonych kurcząt brojlerów, • powierzchni użytkowej, • liczbie padłych kurcząt brojlerów stwierdzonej podczas każdej kontroli i przyczynach ich śmierci, • liczbie kurcząt brojlerów uśmierconych i przyczynach ich uśmiercenia, • liczbie kurcząt brojlerów pozostałych w stadzie po sprzedaży lub po uśmierceniu; • nazwę mieszańca kurcząt brojlerów, jeżeli jest znana. • Dokumentacja ta, jest przechowywana przez 3 lata

25. 4/ Dokumentacja dotycząca dezynfekcji kurnika przed wstawieniem nowego stada. • Te części budynków, wyposażenia lub przyrządów, które mają kontakt z kurczętami, powinny być starannie oczyszczone i zdezynfekowane za każdym razem po ostatecznym usunięciu ptaków z budynku, zanim do kurnika zostanie wprowadzone nowe stado. • Po ostatecznym usunięciu ptaków z kurnika należy usunąć całą ściółkę i wprowadzić czystą ściółkę. • 5/ Dokumentacja związanej z pobieraniem próbek zawierającej co najmniej informacje dotyczące: • -          rodzaju próbek • -          daty i godziny pobrania próbek • -          danych osoby pobierającej próbki • -          daty i godziny wysłania próbek do laboratorium • -          nazwy i adresu laboratorium • -          wyniki analiz próbek pobranych w ramach programu. • 6/ Na bieżąco aktualizowana dokumentacja szczegółowo opisującą systemy produkcji. • Dokumentacja ta zawiera w szczególności szczegółowe dane techniczne kurnika i jego wyposażenia, takie jak: • plan kurnika, w tym wymiary powierzchni zajmowanej przez kurczęta • system wentylacji oraz, w odpowiednich przypadkach, schładzania i ogrzewania wraz z jego lokalizacją, plan wentylacji wskazujący docelowe parametry jakości powietrza, takie jak przepływ powietrza, prędkość przepływu powietrza oraz temperatura; • informacje dotyczące systemów karmienia i pojenia oraz ich lokalizacji;

26. informacje dotyczące systemów alarmowych i awaryjnych systemów zasilania w razie awarii jakiegokolwiek wyposażenia elektrycznego lub mechanicznego niezbędnego dla zdrowia idobrostanu zwierząt; • typ zazwyczaj używanej podłogi i ściółki. • PODMIOT PROWADZĄCY DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE HODOWLI DROBIU RZEŹNEGO ZOBOWIĄZANY JEST INFORMOWAĆ POWIATOWEGO LEKARZA WETERYNARII O KAŻDYM NOWYM WSTAWIENIU DO KURNIKA NA TERENIE SWOJEGOGOSPODARSTWA.