Download
1 / 52
E N D
1. -ÜNITE 2- BELLI BASLI ITIKADÎ MEZHEPLER
3.
Haricilik
Müslümanlar arasinda ortaya çikan itikadî nitelikli ilk harekettir.
Hz.Ali’yi destekleyen bir grup Tahkim (hakem)olayindan sonra Ondan ayrilmistir. Bunlara Harici denmistir.
4. Hariciligin dogusunda
etkili olan faktörler
Hizli kültür degisimi
Yerlesik hayata geçis’in getirdigi sorunlar
Kureys’in merkezi otoritesine duyulan tepki
Hz.Osman dönemindeki otorite boslugu ve adil yönetim arayisi
Kurana dayali toplum olusturma çabalari
5. Haricilerin görüsleri:
Islam’in en ideal uygulamasi Hz.Ebu Bekir ve Ömer döneminde olmustur.
Hz.Osman ilk alti yildan sonra,Hz.Ali de hakem olayini kabul ettigi için küfre düsmüstür.
Halife olmak için Kureysli olmak sart degildir.
Amel ile iman bir bütündür.Büyük günah isleyen dinden çikar.
6. Harici Firkalarindan Ezârika:
Kendilerinin disindaki herkes müsriktir.
Kendileri ile beraber ayaklanmayan hariciler de müsriktir.
Harici olmayanlarin kadinlari ve çocuklari öldürülebilir.
Sadece haricilerin oturduklari bölgeler Islam diyari(Dâru’l Islam), diger yerler küfür (Dâru’l Harp)bölgeleridir.
7. Kendilerinden baska hiç kimseyi Müslüman olarak kabul etmemeleri ve dindeki asiriliklari, Haricilerin tarih sahnesinden silinmesine sebep olmustur.
8. Günümüze kadar varligini sürdüren tek Harici firkasi Ibadiyye olmustur.
Ibadiyye, Harici firkalari arasinda en ilimli olanidir.
9. Ibadiyye’nin Görüsleri:
Iman ve Islam bir bütündür. Amel imanin parçasidir.
Büyük günah isleyen müsrik degil, tevhit ehlidir,fakat nimet küfrü içindedir.
Ölmeden tövbe ederse ebediyen Cehennemde kalmaktan kurtulur.
Allah âhirette de görülmeyecektir.
10. Sonuç Olarak;
Hariciler, israrla Kurana sarilmalarina ragmen, Kurani anlama konusunda fazla ileri gidememislerdir.Kurana olan bagliliklari sekilden öte geçmemistir.
Haricilerin taassubu ve kendilerinden baskasini Müslüman olarak görmeme egilimleri zaman zaman Müslümanlar arasinda kendisini gösterebilmektedir.
Islam bir din olarak hiç kimsenin, hiçbir grubun tekelinde degildir.Her Müslüman’in Islam’i iyi anlama ve iyi Müslüman olma hakki her zaman vardir.
11. Sia;
Hz. Ali’nin, Hz. Muhammed’den sonra nass ve tayinle halife olduguna inanan, imametin (iktidarin) kiyamete kadar onun soyuna ait oldugunu ileri süren, bu imamlarin masum oldugunu iddia eden topluluklarin ortak adidir.
12. Siilik,
Vasilik ve mehdilik fikirleri etrafinda, özellikle Arap olmayanlar arasinda II.asirda olusmaya baslamis bir mezheptir.
Bu fikirler sonralari Hz. Ali’nin soyu ile iliskilendirilmis, eski Sasani(Iran) kültürü ile bütünleserek karsimiza Siilik olarak çikmistir.
13. Sia’ya göre;
Hz. Peygamber Kuranin emri ile Ali’yi imam tayin etmistir.
“Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni teblig et, eger bunu yapmazsan O'nun elçiligini yapmamis olursun. Allah seni insanlardan korur. Dogrusu Allah kafirlere yol göstermez.” Maide 67
14. Bu ayet ile Hz.Peygamber Hz.Ali’yi imam ilan etme emrini almis, hac dönüsü Gadir Hum mevkiinde Müslümanlari toplayarak “ben kimin mevlâsi isem, Ali’de onun mevlâsidir” buyurarak bunu gerçeklestirmistir.
15. Oysa Hz. Peygamberin vefatini müteakip, “hilafetin nass ve tayinle Hz. Ali’ye ve soyuna tahsis edildigi”,”imamlarin masum oldugu” seklindeki fikirlere rastlanmaz.
16. Öyle olsaydi;
Medineli Ensar halife olmak istemezlerdi.
Hz. Ali’nin hilafeti döneminde de bu fikirlere rastlanmazdi.
Hz. Ali’nin hakem olayina razi olmasi böyle tayin fikrinin o dönem olmadigini gösterir.
Hz. Hasan Muaviye ile imamet ve hilafet konusunda anlasma yoluna gitmezdi.
17. Görülüyor ki imamet konusu siiligin en belirgin farkliligidir.
Hz. Ali’den sonra onun soyundan 12 imam gelmistir.
Bu imamlar Allah’in emriyle Hz. Peygamber tarafindan belirlenmis hatasiz, günahsiz, masum kimselerdir.
Imamlarin her sözü, Hz. Peygamberin sözleri ile es degerdedir. O da Kuranla es degerdedir.
19. 1.Imamiye (Isna aseriyye);
Kurucusu: Cafer es Sadik
Görüsleri:
“Usulu’d-Din” (Dinin asli) bestir; Tevhid, nübüvvet, imamet, ahiret, adalet.
Imamet nass ve tayin iledir.
Imamlarin sayisi on ikidir.
On ikinci imam Muhammet Mehdi 873’te gizlilik dönemine girmistir. O, hala sagdir. Günü gelince ortaya çikacak ve yer yüzünü adaletle dolduracaktir.
Kendinden olmayanlarin yaninda imanini gizlemek anlamindaki ‘takiyye’ iman esaslari arasindadir.
Namaz, Oruç, Hac, Zekat farzdir.
20.
Temel Ibadetler konusunda Genelde Ehl-i Sünnetle benzer görüsleri paylasan Imamiye, ayrintida farkli görüslere sahiptir.
Imamiye, bugün Iran’in resmi mezhebidir.
21. 2. Zeydiye
Kurucusu: Zeyd b. Zeynelabidin
Görüsleri:
Siadan farkli olarak en önemli görüsü imamet konusundadir. Buna göre Hz. Peygamber isim ve sahis belirterek kimseyi imam tayin etmemistir.
Hasimi olan takva sahibi alim ve cesur biri kendi imametini ilan ederse imameti hak etmistir.
Ayaklanarak ortaya çikmayan kimsenin imameti kabul edilmez. Ayrica Imam gizli olamaz.
Imamlar ve hatasiz günahsiz degildir.
Büyük günah isleyen tövbe etmeden ölürse ebediyen cehennemde kalacaktir.
22. Sii mezhepleri arasinda en ilimli ve ehl-i sünnete en yakin olan mezhep Zeydiye’dir.
Zeydiye, Günümüzde Yemen’in resmi mezhebidir.
23. 3. Ismailiye
Kurucusu: Ismail (Cafer-i Sadik’in Büyük oglu)
Özellikleri:
Misir Fatimi devletini kurmuslardir. Alamut kalesinde üstlenen Hasan Sabbah zamaninda Nizari kolu güçlenmis ve etrafa dehset saçmistir.
Bunlar daha sonra Hindistan’a giderek Hz. Ali’nin ilah oldugunu ileri süren Ali ilahiler grubunu olusturmuslardir.
Yunan felsefesinden ve eski orta dogu dinlerinden alinmis fikirler islami motiflerle süslenerek ortaya çikmislardir.
Batinîlik temelinde sekillenmislerdir.
24. Ismailiye’nin Görüsleri:
Din anlayisinin temelini Hz. Alinin velayeti fikri olusturur. Iman sadece velayetle mümkün olur.
Allah’i tanimak zamanin imamini bilmektir. Imami tanimayana helaller haramdir. Imami taniyan için haram diye bir sey yoktur.
Zekat, imama ve yardimcilarina verilir.
Taharet, zahire uyanlardan korunmaktir.
Namaz, Imamin bilgisine ve gerçek dine ulasmaktir.
Gusül, ahdi yenilemek anlamina gelir.
Imamlarin esas vazifesi, Peygamberlere gelen ayetlerin batini yorumunu yapmaktir.
25. 4. Nusayrilik
Kurucusu: Muhammed b. Nusayr
Özellikleri:
Asirlardir, Suriye dolaylarinda gizlilik içinde yasamislardir. Osmanlinin çöküsünün ardindan Fransizlarin destegi ile önemini artirmistir.
Bugün Suriye’de siyasi iktidari elinde tutan mezheptir.
26. Nusayriligin Görüsleri
Imanin temeli, Ali b.Ebi Talib’in ilahlastirilmasidir.
Sehadet, Hz. Ali den baska ilah olmadigina inanmak ve bunu söylemektir.
Namaz, “Ali, Muhammet ve Selman’i yüceltiriz” seklinde dua etmekten ibarettir.
Zekat, dini ögrenmek ve ögretmektir.
27. 5. Dürzilik
Kurucusu: Hamza b. Ali
Özellikleri:
Suriye’nin ortalarinda ve daglarinda yasamaktadirlar.
Görüsleri:
Cemaat, akillilar ve cahiller olarak ikiye ayrilir. Akillilar dini bilir, cahiller ise onlardan ögrendikleri ile yetinir.
Allah, yedi imama hulûl etmis, en sonunda da Hamza b. Ali’ye hulûl etmistir. Hamza b. Ali ilahtir.
28. Mürcie
Özellikleri:
Büyük günah isleyenlerin dinden çikmayacagini, durumlarini Allah’a birakmanin dogru olacagini ileri sürdüklerinden bu adi almislardir.
Mürcie’nin dogusunda siyasi, dini, ekonomik ve sosyopolitik yapinin büyük etkisi vardir. Haricilerin asiri fikirleri ve siddet eylemleri, siyasi çekismeler, Islam toplumunn birligini savunan, siyasete karismayan bir gurubun tavrini itikadi alana tasimasi ile olusmustur.
29.
Görüsleri:
Mürcie’nin görüsleri iman konusunda yogunlasmaktadir.
Büyük günah sebebiyle insan imandan çikmaz, küfre de düsmez. Fâsik olur. Durumu Allah’a kalmistir.
Amel, iman’in parçasi degildir.
Sartli ve süpheli iman olmaz. Insan imanini açikça ifade etmeli, “ben gerçekten müminim” demelidir.
Iman, ya dilin ikrari yada kalbin tasdiki veya her ikisi ile olur. Islam’i benimseyen biri, ‘ben müminim’ derse mümin sifatini kazanir.
30.
Görüsleri:
5. Amel imanin parçasi olmadigimdan amel’e bagli olarak iman artmaz veya eksilmez. Sevap alir veya günahkar olur. Günahi hafife alir veya inkar ederse dinden çikar.
6. Bütün müminler iman bakimindan esittir. Farklilik amellerdedir.
7. Bütün Müslümanlar mümin, bütün müminlerde Müslüman’dir. Iman ve Islam birdir.
8. Allah âhiret’te mutlaka iyiliklere mükafat verecektir. Ancak verecegi cezalari merhameti ile affedebilir. (Va’d ve Va’id.)
31. Sonuç olarak;
Mürcie, kardeslik ve esitlik, birlik ve beraberlik, baris ve adalet anlayisi üzerine kurulu iman nazariyesini gelistirmeyi basarmistir.
Mürcie, hür düsüncenin gelismesine, Müslümanlarin birbirlerini tekfir etmelerinin önlenmesinde ciddi katkilarda bulunmus bir mezheptir.
Mürcie’nin Ehl-i Sünnet’in dogmasina zemin hazirladigini söylemek mümkündür.
32. Mutezile
Kurucusu: Vâsil b. Atâ
Özellikleri:
Mutezile, ‘ayrilanlar’ anlamindadir.
Mutezile, Vasil b. Ata’nin büyük günah isleyenin durumu, tevhid, insanin fiilleri gibi konularda akli ön planda tutarak toplumun diger kesimlerinden farkli düsünmesi ile ortaya çikmistir.
33. Mutezile’nin dogmasina etki eden faktörler:
Büyük günah tartismalari
Emevi’lerin muhalefetin direncini kirnak için insan iradesini kabul etmemeleri ve her seyi Allah’in iradesi ile iliskilendirmek istemeleri.
Farkli toplum ve kültürlerle olan iliskiler.
Karsilasilan yeni durumlar ve tercüme hareketleri ile olusan felsefi akimlara karsi Islam’i savunma düsüncesi.
34. Mutezile’nin Görüsleri (usul-i hamse/bes esas)
Tevhid: Allahin sifatlari zatinin aynidir.Allah zati ile bilir, zati ile görür.
Adalet: Insan yaptigindan sorumludur. Bu yüzden insan fiillerinin yaraticisidir.
El-Menzile beynel menzileteyn: Büyük günah isleyen ne tam mümin ne de kafirdir. Bu ikisi arasindadir.
El Va’d ve’l Va’id: Allah’in adaleti iyilikleri mükafatlandirmayi, kötülüklere ceza vermeyi zorunlu kilar.
El-Emr Bi’l-Maruf ve’n –Nehy ani’l Münker: Iyiligi emir kötülükten sakindirmak gerekir.
35.
Mutezile Ayrica Bunun disinda;
Allah’in âhiret’te kesinlikle görülemeyecegi,
Bir seyin iyi veya kötü, güzel yada çirkin oldugunun akilla bilinecegi,
Kuran’in yaratilmis oldugu, görüsündedir.
36. Mutezile,
entelektüel boyuta sahip olan,
akli ön planda tutan
ve
fikri tartismalarla beslenen
bir mezheptir.
38.
Ehl-i Sünnet, Hz. Muhammed’in sünnetine uyan, onun ve ashabinin yolundan yürüyen kimselere verilen bir isimdir.
Bu ifade, hicri III. Asirda diger mezheplerin disinda, “Müslümanlarin büyük çogunlugunu temsil eden zümreler” için yaygin bir tarzda kullanilmaya baslanmistir. Ehl-i Sünnet’in Özellikleri:
39. “Genel dini hareketi” temsil eden zihniyetin Hasan Basri gibi sözcüleri çikmistir. Hasan Basri, ehl-i sünnet’in fikir ve inanç esaslarinin ortaya çikisinda önemli bir mevkie sahiptir.
Ehl-i Sünnet’in inançla ilgili görüslerinin sekillenmesinde en fazla etkili olan isimlerin basinda ise Imam Azam Ebu Hanife gelmektedir.
40. Ehl-i Sünnet’in genel görüsleri:
Allah vardir, birdir, esi benzeri yoktur ve ona ait sifatlari vardir.
Allah, her seyin yaraticisidir.
Iman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdikten ibarettir.Iman ve amel birbirinden farklidir.
Insanlar hür irade sahibidirler ve yaptiklarindan sorumludurlar.
Allah her topluma peygamber göndermistir. Hz.Muhammed peygamberlerin sonuncusudur.
Kur’an vahiy ürünüdür ve Allah’tan geldigi gibidir, degismemistir.
41. Insanlar öldükten sonra tekrar diriltilecektir. Cennet ve cehennem gerçektir. Allah ahirette müminler tarafindan görülecektir.
Ilk dört halifenin hilafet sirasi,Hz.Ebu Bekir, Hz.Ömer, Hz.Osman ve Hz.Ali, seklindedir.
Günah isleyen bir mümin, bu günahindan dolayi dinden çikmaz.
Bir mümine kafir demek dogru degildir. “Ehl-i kible tekfir edilemez”
42. Özetle:
Ehl-i Sünnet, “ana bünye”yi temsil etmektedir ve diger mezheplerin genel dini hareketten kopmalarindan sonra geride kalan çogunlugun ortak adi olmustur.
Bu sebeple prensipleri de, daha kapsamli ve daha kusatici bir özellik tasimaktadir.
43. 1.Es’ariyye
Kurucusu: Ebu’l Hasan El-Es’ari
Özet:
Kirk yaslarina kadar Mutezili görüsleri savunmustur. Daha sonra bir takim Mutezili görüslere karsi çikmistir ve hadislere agirlik veren bir olusum içinde yer almistir.
Es’arinin yetistigi dönemde Mutezile devlet destegini yitirmis ve yildizi sönmeye baslamistir.
44. Devlet zoruyla görüslerini kabul ettirmeye çalismasi, ona karsi genis bir olumsuz imajin yerlesmesine yol açmistir.
Iste böyle bir ortamda, Es’ari, Mutezileden ayrilarak, genel dini hareket içinde yer alir.
Es’arîden sonra Es’arîlik, Gazâlî, Fahrettin Râzî, Beyzavî gibi alimler sayesinde Ehl-iSünnet’in güçlü bir ekolü olarak devam etmistir.
45. Es’arîlik’in görüsleri:
1. Allah vardir,birdir ve zati ile var olan sifatlari vardir. Bunlar zatinin ayni da degildir, Zatindan baska da degildir.
2. Kur’an Allah’in kelami olup yaratilmamistir.
3. Allah Ahiret’te müminler tarafindan görülecektir.
4. Insanin fiillerini Allah yaratir. Kul bunlari kesbeder. (kazanir)
46. Es’arîlik’in görüsleri:
5. Iman, bilgi ve kalp ile tasdikten ibarettir.
6. Büyük günah isleyen günahkar olur fakat dinden çikmaz. Bu kimsenin durumu Allah’a kalmistir.
7. Allah diledigini bagislar diledigini cehenneme sokar.
8. Allah’tan vahiy alan ve mucize gösteren kimseye Nebi, yeni bir seriat getiren peygambere de resul denir.
9. Hz. Muhammed, Müminlere Ahiret’te Allah’in izni ile sefaat edecektir.
47. 2.Maturidiyye
Kurucusu: Ebu Mansur Muhammed Maturidî
Özet:
Imam Maturidî,Imam Azam çizgisindeki hocalardan ders almistir.Ehl-i Sünnet inancini sistemlestirmistir.
O, biraz Mutezileye yakin olmakla beraber akil ve nakil arasinda esasli bir denge kurmustur.
48. Maturîdî’ligin görüsleri:
1. Iman, dil ile ikrar, kalp ile tasdik’ten ibarettir.
2. Amel iman’a dahil edilemez. Allah Kuranda bu ikisini ayri kullanmistir.
3. Insanin akil yoluyla Allah’in varligina ulasmasi mümkündür.
4. Kuran Allah’in kelamidir; kelam Allah’in zati ile beraber olan ezeli bir sifattir.Ancak Kuran harfleri ve sesleri sonradan yaratilmistir.
49. Maturidilik’in görüsleri:
5. Insanin fiillerini Allah yaratir, insan kesb eder. Insan Bütün fiillerinden sorumludur.
Cüzi irade yaratilmamistir. Allah kudret yaratir kul tercih eder ve bu tercihinden dolayi sorumludur.
6. Büyük günah isleyen dinden çikmaz.
7. Allah, Ahiret’te görülecektir. Fakat biz bunun keyfiyetini bilemeyiz.
50. Es’ariye ile Maturidîye arasindaki görüs ayriliklari
1. Irade-i Cüzi’yye: Maturidilere göre Insanda bagimsiz Cüz’i irade vardir ve bu yaratilmamistir. Esariler; Bu irade bagimsiz degildir, onu Allah yaratmistir.
2. Allahi bilmek: Maturidiler; Allah akilla bilinir. Allahi bilmek aklen vaciptir. Esariler; Allahi bilmek dinen vaciptir.
3. Husun-Kubuh:Maturidiler;Iyi kötü,güzel çirkin akilla bilinir. Esariler;Bunlar ancak Allahin bildirmesi ile bilinir.
51. Es’ariye ile Maturidîye arasindaki görüs ayriliklari
4. Iman: Maturidiler’e göre iman dil ile ikrar, kalp ile tasdiktir,artmaz, eksilmez.Esariler’e göre bilgi ve kalp ile tasdiktir;artar,eksilir
5. Kesp: Maturidiler;Kesb’i insan yapar. Esariler; Allah kesb’i insanda yaratir, insan kesb’in mahalli olur.
6. Güç yetmeyecek seylerden sorumlu tutmak, Maturidiye göre Caiz degildir. Esari’lere göre Caizdir, vaki degildir.
52. Es’ariye ile Maturidîye arasindaki görüs ayriliklari
7. Nübüvvet: Maturidilere göre kadindan peygamber olmaz. Esari’lere göre olmamistir, fakat olabilir.
8. Sebep ve Hikmet: Maturidiler;Allah her seyi bir sebep ve hikmete göre yaratir. Esariler; Allah böyle bir seye mecbur degildir.
9. Irtidat: Esariler’e göre Dinden dönenler Islama girerlerse daha önceki sevaplari iade olur. Maturidiler’e göre Iade olmaz.
10. Maturidilerde ümitsizlik halinde tövbe caiz degildir. Esari’lerde ise Caizdir.
