AKILCI İLAÇ KULLANIMI

1. AKILCI İLAÇ KULLANIMI Prof.Dr.Zerrin ÖĞRETMEN

2. İlaç;bir hastalığı iyi etmek veya önlemek için türlü yollarla kullanılan kimyasal maddelerdir. (Türkçe Sözlük) Uygun hastada; • uygun ilaç, • yeterli doz ve doğru zamanda, • gerekli aralıklarla, • doğru yoldan, • uygun endikasyonlar ile verilmelidir.

3. İlacı tedavi amaçlı kullandığımız için tedaviye uygun olmayan ilacın yetersiz dozda,uygun olmayan zamanda veya zaman aralıklarında kullanımı,yüksek dozda kullanımı istenen yararın elde edilmesini engelleyecektir. • Bu yüzden uygun koşullarda çok yararlı olan ilaç,yukarıdaki özelliklere dikkat edilmeden kullanılırsa yarardan çok zarar verebilir. • Uygunsuz ilaç kullanımının vücutta yaratacağı yan etkilerin yanısıra ekonomik olarak da kayıplar ortaya çıkar.

4. Akılcı ilaç kulanımı tanımı 1985 yılında Dünya Sağlık Örgütünün toplantısında ilk kez ortaya atılmıştır. • Akılcı ilaç kullanımı, hastalığa uygun ilacı uygun süre ve dozda,en düşük fiyata ve kolayca sağlayabilmektir diye tanımlanabilir.

5. Ülkemizde 2010 yılında Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı,İlaç Tedarik Yönetimi ve Tanıtım Dairesi kurulmuştur. • İl Sağlık Müdürlüklerinde de Akılcı İlaç Kullanımı İl Temsilcisi vardır.

6. İlaçların yararlı ve bilinçli kullanımında doktor,eczacı,hasta veya hasta yakını,hemşire,ilaç firması çalışanları sorumlu olmakla birlikte en büyük sorumluluk doktora aittir.

7. Akılcı ilaç kullanımı politikası hem halkın sağlığını hem de toplumun çıkarını ön plana almaktadır.

8. Akılcı ilaç kullanımında hekimlerin dikkat etmesi gereken hususlar;

9. *Hekimlerin tedavi konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması ' bu olmazsa, bu olur ' diyerek çoklu ilaç reçetelenmesine neden olmaktadır.Hizmet içi eğitim ve 'klinik tanı ve tedavi rehberleri' ile bu durumun önüne geçilebilir.böylece hem çoklu ilaçların yan etkileri, hem de ekonomik kayıpların önüne geçilebilir.

10. *Hekimler hizmet içi eğitimler veya kongrelerle ' klinik tanı ve tedavi rehberleri ' konusunda eğitilmelidir. • Tıbbın hızla gelişimi; yeni ilaçlar ve farklı tedavi şekilleri kazandırmıştır.Siklosporin, asitretin, simetidin gibi 25 yıl önce az bilinen ilaçların deneyimleri bu tarihten önce uzman olanlara anlatılmalıdır.

11. * Kongrelerin yüksek katılım ücreti sahada çalışan hekimlerin katılımını azaltmaktadır. • Kongrede 'daha çok ilgi duyulan, tedaviye yönelik hocaların kendi deneyimlerini anlattığı' konulara önem verilmeli bunlarla ilgili tartışma kısmına zaman ayrılmalı veya bu konular soru-cevap şeklinde interaktif olarak işlenmelidir.

12. *Yeni ilaçlar konusunda hekimler ilaç firmaları tarafından değil, bunları kullanan hocaların deneyimleri ile bilgilendirilmelidir, böylece yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihleri önlenebilir.

13. *Ticari kaygılarla ilaç firmalarının gereksiz, pahalı ilaç kullanımına özendirme politikasına karşı uyanık olunmalıdır.

14. *Yeni çıkan ilaçlar konusunda reçeteleme için aceleci olunmamalıdır. • Doktorlar az tanıdıkları ilaçları,bilmedikleri hastalıkların tedavisinde hiç tanımadıkları hastalara verirler. (Voltaire)

15. *Hastalara gerektiğinde ilaçsız tedavinin olabileceği vurgulanmalıdır.( tek plak lezyonu olan psoriasislerin topikal ilaç kullanımına özendirilmesi gibi)

16. * Advers olay bildirimine hekimler özendirilmelidir.

17. *İlaç kullanım zamanları ayrıntılı olarak hastaya bildirilmelidir.Genellikle tansiyon ,mide problemi,artroz,kemik erimesi gibi birçok şikayet nedeniyle alınan ilaçlar hasta tarafından bazen aynı anda kullanılmaktadır.Mide asitinin baskılanması halinde emilmeyen ilaçların (örneğin demir preparatları) antiasit veya PPİ ilaçla birlikte kullanımı o ilacın emilmesini engellemektedir.

18. *İlaca karşı direnç konusunda hastalar uyarılmalıdır. • *Kullanılan ilacın diğer ilaçlarla etkileşerek onları etkisizleştirmesi,yan etkilerini arttırması,ilaca karşı direnç gelişimine neden olması ve bu ortaya çıkan durumların tedavisi için yeni ve başka ilaçlara gerek duyulması sağlığı tehdit etmekte; tedavi maliyetlerini arttırarak sağlık bütçelerini de olumsuz etkilemektedir.

19. *İlaç kullanımında hasta ve yakını ayrıntılı olarak bilgilendirilmelidir,özellikle dermatolojide kullanılan pansumanlar ayrıntılı anlatılmalı veya hastalara küçük bilgi notu verilmelidir.

20. * Hastanın ilaç kullanımını veya pansumanı anlayıp anlamadığı değerlendirilmeli, okuma yazması olmayanların yakınları bilgilendirilmelidir.

21. * Hastalar kullandıkları ilacın hangi şikayetini tedavi edeceğini bilmelidir.kaşıntı yoksa kaşıntı ilacını , ağrı geçti ise ağrı kesici ilacını gereksiz yere kullanmamalıdır.

22. * İlaçların kullanım süresi hakkında hastalar bilgilendirilmelidir. Hasta; ilacı ne kadar süre alacağını bilmelidir, özellikle topikal steroidler ve enjektabl depo steroid preparatları bilinçsizce kullanılmaktadır. • Yine topikal steroidlerle ilgili bir sorun da taşiflaksi gelişimidir,bu konuda da uyanık olunmalıdır.

23. *Hekim hastasını kontrole çağırarak tedavi gidişini değerlendirebilmeli gereksiz ilaçları sonlandırılıp , yetersiz olanları değiştirmelidir.böylece tedaviyi değerlendirme hekim için de yararlı olacaktır.

24. *Yazılan ilacın etkili ve güvenli olduğundan hekim emin olmalıdır.ancak muadil ilaçlar ve fiyat politikası nedeniyle ilaçların eczanede değiştirilmesi ,etkinliğinden emin olunamayan ilacı hastanın kullanması halinde ne tür sorunlar ( iyileşmeme, yan etkiler...) olacağı hastanın iyileşmeme halinde doktoru değiştirmesi nedeniyle doktor tarafından izlenememektedir.hastaların elindeki reçetedeki yazılı ilaç ile kullandığı ilaç ayrı olabilmektedir.

25. Ancak doktorların baktıkları hasta sayısı kadar döner sermayeden pay almaları daha çok hastaya bakabilmek için hastaya daha az zaman ayırmalarına neden olmaktadır. • Ayrıca hasta sayısının azalması sağlık politikalarına ters düşmekte bu nedenle koruyucu önlemler göz ardı edilmektedir. • Sonuçta hastalar sürekli hasta olmakta,sürekli ilaca ihtiyaç duymaktadır.Böylece kazanan sadece ilaç satıcıları,ilaç firmaları ve eczaneler olmaktadır!

26. Akılcı ilaç kullanımında hastaların dikkat etmesi gereken hususlar;

27. ** Akılcı ilaç kullanımı konusunda hastalar ve yakınları medya aracılığı ile veya broşürler ile bilgilendirilmelidir. • Bilinçsiz kullanılan gıda takviyeleri ve vitaminler veya bitkisel ürünler konusunda vatandaşlar uyarılmalı , bunların diğer ilaçların etkisini azaltabileceği, değiştirebileceği vurgulanmalıdır.besin-ilaç etkileşimi (greyfurt), ilaç- ilaç etkileşimi önemli bir problemdir: • Siklosporin,simetidin,trisiklik antidepresanlar,beta blokerler ile birlikte kullanılan terbinafin ile istenen ilaç etkisi sağlanamayabilir.

28. ** Hastaların özellikle büyük şehirlerde ayrı branştan birkaç farklı hekime başvurup tüm ilaçları aldıktan sonra bazılarını kullanması da ilaç ve hekimlerin zamanı konusunda israfa yol açmaktadır, bunun engellenmesi uygun olacaktır.

29. **Medyadaki özellikle televizyondaki sağlık programları iyi denetlenmelidir. • İnternetten ilaç ve gıda takviyesi ürünlerinin satışı önlenmelidir.

30. **Hastanelere başvuranların %10unun ilaç yan etkisine bağlı şikayetler olduğu bildirilmiştir.Bu nedenle gereksiz ilaç kullanımından kaçınılmalı,çoklu ilaç kullanımlarında ilaç etkileşimleri göz önüne alınmalıdır.

31. **Komşu tavsiyesi ile veya daha önceden iyi gelen merhemin her şikayette kullanımının yanlış olduğu belirtilmelidir. Örneğin kasığındaki kaşıntıyı geçirmek için ecza dolabında bulduğu potent steroidi sürekli kullanan hastalar hepimizin dikkatini çekmiştir.Bu tür ilaçları sürekli yazdırmak ! isteyenler uyarılmalıdır.

32. Dermatolojide akıllı ilaç kullanımı

33. İlaçlar ve diğer etiolojik nedenlere yönelik alınacak ayrıntılı anamnez ile bunlara yönelik hastalara önerilecek tedbirler birçok dermatolojik hastalıkta ilaç sarfını azaltacaktır! • İlaca bağlı ortaya çıkan dermatozlar konusunda uyanık olunmalıdır.

34. İd reaksiyonları da tetikleyiciler konusunda hastanın bilgilendirilmesini gerektiren diğer bir hastalık grubudur.

35. İlaçların irritan yan etkileri konusunda hastalar uyarılmalıdır.Örneğin topikal kalsinörin inhibitörleri ilk kullanımda irritasyon oluşturabilir,hasta bu durumda hemen ilac bırakıp,başka hekime koşacaktır.

36. Hastalık süreleri konusunda hastalar bilgilendirilmelidir.Ortalama 8 haftaya kadar pitr.Rozea’nın sürebileceği hastaya anlatılmazsa; bu sürede hasta 3-4 doktor dolaşacak,gereksiz ilaç kullanacak; son başvurduğu doktor şanslı olacaktır!

37. Kozmetiklerin dikkatsiz,bilinçsiz kullanımı da birçok dermatolojik soruna (Saç boyaları,jöle ve deodoranlar, komedojenik makyaj ürünleri,rujlar gibi) yol açabilmektedir. • Bu tür ürünlerin dikkatli seçimi (Semt pazarından alınanlar!) ve doğru uygulanması konusunda hastalar uyarılmalıdır.

38. Kontakt dermatitlerde etiolojik ajan bulunabiliyorsa hasta bu konuda bilgilendirilmeli, tekrarlayan temaslar konusunda uyarılarak gereksiz ilaç sarfiyatı önlenmelidir.

39. Topikal steroidler potensine uygun endikasyon ve lokalizasyonda kullanılmalı,tedavinin sonlanma zamanı kesin olarak hastaya bildirilmelidir.

40. Sık rastladığımız hastalıklardan örnek verecek olursak dikkatimizi çeken çekmeyen pek çok akılcı olmayan uygulama olduğunu görebiliriz:

41. Allerjik kontakt dermatitte topikal steroid, barier kremler ve pansuman tedavi için yeterlidir. Antihistaminiklerin tedavide yeri yoktur.Lezyon alanı yaygın değilse sistemik steroide de gerek yoktur.Hastaya allerjen ile temasının zararları konusunda vereceğiniz kısa bilgiler lezyonun tekrarını engeller.

42. Yüzeyel mantar hastalıklarıpoliklinikte sık teşhis koyduğumuz hastalıklardandır. bu hastalara ıslak ve nemli ortamdan korunma konusunda vereceğimiz kısa bilgiler veya önlemeye ilişkin önceden hazırlayacağımız kısa notlar hastalığın sık nüksünü engeller. • Yüzeyel mantar hastalıklarında hasta; sürekli kapalı ayakkabı giyme,terleten giysiler kullanma zorunda değilse topikal mantar preparatları ve antiseptik (alcool iode %2 lik,povidon iodin solüsyonu) uygulamaları, önlemlerle birlikte yeterlidir.Sistemik antimikotik kullanımına gerek yoktur.

43. Özellikle ayak tırnağı onikomikozlarında dolaşım bozukluklarına bağlı şekil bozukları; benzer bulguları verebileceğinden mantar enfeksiyonu olduğundan emin olmadan sistemik antimikotik tedavisine başlanmamalıdır. • Özellikle 40 yaş üstü hastalarda hipertansiyon,osteoporoz,şeker hastalığı,artroz,mide problemleri nedeniyle çoklu ilaç kullanımı olduğundan gereksiz sistemik antimikotik kullanımı karaciğer toksisitesi riskini arttıracaktır.Ayrıca ilaç etkileşimi problemi de ortaya çıkacaktır.

44. Kandida enfeksiyonu teşhisinde; etken fırsatçı mantarlardan olduğundan uzun süreli antibiotik kullanımı, immunsupresyon gibi durumlar araştırılarak tedaviye başlanmalıdır.

45. Tekrarlayan T.versicolor olgularında koruyucu önlemler anlatılmalı,Sistemik terbinafin tedavisinin yararı olmadığı unutulmamalıdır.

46. Herpes simpleks olgularında topikal tedavi önerilmeli; her olguya gereksiz sistemik tedavi başlanmamalıdır.

47. Akne;tedavide antibiyotik kullanılırken topikal ve sistemik antibiotiğin aynı cinsten olmasına dikkat edilmeli,araya benzoil peroksit topikal uygulamaları eklenerek antibiotik rezistans oluşmasının önüne geçilmelidir.antibiotik rezistans hem toplum için sorundur hem de tedavinin yetersiz olmasına neden olur.ayrıca gereksiz tedavi maliyetine yol açar. • Dirençli olgularda Gram negatif akne her zaman zaman akılda olmalıdır.

48. Kistik veya nodulokistik aknede isotretinoin tedavisine skar riski nedeniyle vaktinde başlanmalıdır.Yeterli süre ilaca devam edilmelidir.İlacın yan etkileri konusunda hasta uyarılmalıdır. Başlangıçta hasta uyumunu sağlamak için daha düşük doz ile başlanması,ertesi ay yeterli doza çıkılması, ilacın yan etki nedeniyle yarım bırakılmasını ve ilaç israfını önler.Topikal tedaviye dirençli uygun hastalarda düşük doz isotretinoin tedavisi (haftada 1-2 gün)yararlı sonuçlar vermektedir.

49. Hastaların akne tedavisinde irritan topikal uygulamalara karşı da uyarılması gerekir. retinoik asit, benzoil peroksit gibi ilaçlar genellikle çabuk ve kesin sonuç isteyen gençler tarafından bir kaç gün uygulama sonrası bırakılmaktadır. • Hastanın akne için daha önce kullandığı ilaçlar sorgulanmalı uygun olan ilaç daha sonra belirlenmelidir.Daha önce denenmiş başarılı olmamış veya yeterli dozu tamamlanmış ilacın tekrar verilmesi hastanın bunu kullanmayıp ilacı israf etmesine neden olmaktadır.

50. Herhangi bir nedenle peeling tedavisi uygulanan hastalar güneşten korunma konusunda uyarılmalıdır.Çünkü daha sonra özellikle esmer hastalarda cilt lekeleri ayrı bir problem oluşturacaktır.