Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

1. Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

2. Bogusław Czarny KSAP –NBP 2012 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Ochrona konkurencji/Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Kontrola efektów zewnętrznych. 5. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 8. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 9. Spory o politykę makroekonomiczną. 10. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 11 maja 2012 r.Bogusław Czarny

3. DOBRA PUBLICZNE I KŁOPOTY Z INFORMACJĄ

4. I. DOBRA PUBLICZNE I PODOBNE PROBLEMY

5. 5 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPO-TY Z INFORMACJĄ trapiące sprzedawców i nabywców.

6. 6 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwis-ka

7. 7 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwis-ka Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie sposób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczebności zbioru korzystających - nie prze- szkadza innym. DÓBR PUBLICZNYCH (ang. public goods) dotyczy EFEKT GA-POWICZA (ang. free riding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używania) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia.

8. Oto przykłady DÓBR PUBLICZNYCH: prawo, obrona narodowa, odśnieżanie, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja. 8

9. 9 Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i mu-szą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.

10. 10 Strata efektywności spowodowana istnieniem dobra publicznego E F G D1 popyt 1. obywatela na dobro publiczne. D2 popyt 2. obywatela na dobro publiczne. D1+2 popyt całego społeczeństwa na dobro publiczne.

11. 11 Strata efektywności spowodowana istnieniem dobra publicznego Powiedzmy, że 1. obywatel zapłaci za produkcję optymalnej (dla siebie!) ilości dobra publicznego (Q1) [zauważ, że dla tej ilości dob-ra skłoność do płacenia (wartość dobra) zrównuje się z krańco-wym kosztem produkcji dobra].

12. 12 Strata efektywności spowodowana istnieniem dobra publicznego Pole ABC to powstająca w tej sytuacji STRATA EFEKTYW-NOŚCI. Wszak dla niewytwarzanych jednostek dobra z przedziału Q1Q* wartość dobra dla społeczeństwa jest większa od kosztu pro-dukcji.

13. 13 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 1. Państwo może samo wytwarzać te dobra (np. obrona narodowa).

14. 14 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 2. Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych pro-ducentów (np. sprzątanie ulic). Zauważ: państwo wytwarza te dobra publiczne, w przypadku któ-rych przekazanie produkcji prywatnym producentom zagroziloby interesowi publicznemu (m. in. bezpieczeństwo publiczne, obrona narodowa).

15. 15 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 3. Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowo-łanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr (np. opła-ty za przejazd autostradą, systemy patentowe, prawa autorskie).

16. 16 Długa dygresja o ANALIZIE KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost -benefit analysis)

17. 17 ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost-benefit analysis) Aby odpowiedzieć na pytania w rodzaju: „Czy należy wytwarzać to dobro publiczne?”, „Ile dokładnie tego dobra publicznego wyprodu-kować?”, państwo stosuje ANALIZĘ KOSZTÓW I KORZYŚCI. Często wymaga ona dokonania wyceny efektów zewnętrznych. ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI polega zwykle na porównaniu krańcowych kosztów i korzyści. Np. – zgodnie z teorią - liczbę policjantów w mieście należy zwiększać, aż rosnący koszt krańcowy nie zrówna się z malejącą korzyścią krańcową. Oczy-wiście, pomiar korzyści, o których mowa, jest bardzo trudny (niemożliwy?). Np. jak ustalić, ile jest wart spadek liczby zabójstw we Wrocławiu o 1,5% rocznie? Jeśli, szukając odpowiedzi, spytamy mieszkańców, ile pie-niędzy przeznaczyliby na dodatkowe etaty w policji, ankietowani za-wyżą (np. kiedy żyją w niebezpiecznej dzielnicy) lub zaniżą (np. kie-dy okolica, w której stoi ich dom, jest bezpieczna) swoją skłonność do płacenia. CDN.

18. 18 ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost-benefit analysis) W praktyce ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI często dotyczy inwestycji publicznych, których realizacja wymaga ponie-sienia dużych kosztów początkowych (np. budowa portu, lotniska, tamy, tunelu). Korzyści z ich dokonania trwają wiele lat. Taka struktura czasowa kosztów i korzyści wymaga zastosowania przy ocenie projektu DYSKONTOWANIA. Wynik obliczeń zaktualizo-wanej wartości przyszłych kwot pieniądza zależy wtedy od poziomu stopy dyskontowej. Najprostszym rozwiązaniem jest posłużenie się rynkową stopą procentową.

19. ZADANIE Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsu-menta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (za-łóż, że dobro jest doskonale podzielne). 19

20. ZADANIE Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsu-menta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (za-łóż, że dobro jest doskonale podzielne). 8000 gb. b) Stopa dyskontowa równa się 10% (nie ma innych projektów, nadwyżka konsumenta powstaje jednorazowo na koniec roku, nie ma ryzyka i inflacji). Czy mając odpowiednie środki, władze powin-ny uruchomić darmową przeprawę? 20 P 4 Q 4

21. ZADANIE Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsu-menta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (za-łóż, że dobro jest doskonale podzielne). 8000 gb b) Stopa dyskontowa równa się 10% (nie ma innych projektów, nadwyżka konsumenta powstaje jednorazowo na koniec roku, nie ma ryzyka i inflacji). Czy mając odpowiednie środki, władze powin-ny uruchomić darmową przeprawę? Tak. c) Dlaczego? c) 8000/(1+0,1)+8000/(1+0,1)2+3000/(1+0,1)-6790/(1+0,1)2=11 000 gb. 11 000 gb > 10 999 gb. d) A jeśliby stopa dyskontowa była wyższa od 10%? (Wskazówka: porównaj zaktualizowaną wartość nakładów i efektów tego przed-sięwzięcia). Nie. W takiej sytuacji zaktualizowana wartość korzyści z urucho-mienia przeprawy promowej jest (zapewne) niższa od zaktualizo-wanej wartość poniesionych nakładów. 21

22. ILE KOSZTUJE KOWALSKI? Problemem, z którym stykają się autorzy ANALIZ KOSZTÓW I KORZYŚCI, jest wycena wartości życia ludzkiego. Wyobraźmy so-bie np., że rozważamy decyzję o przebudowie niebezpiecznego od-cinka autostrady. Jej koszt wynosi 400 000 000 zł, a dane z innych okolic wskazują, że taka przebudowa obniża prawdopodobieństwo śmiertelnego wypadku z 0,0002% do 0,00015%. Czy należy prze-znaczyć pieniądze na przebudowę drogi? Wielu sądzi, że odpowiedź jest oczywista: ludzkie życie jest bezcenne i należy je chronić bez względu na koszty. Jednak rzeczy-wistość jest brutalna i podejmujący decyzje potrzebują rozsądnych kryteriów wyboru najlepszego z projektów rywalizujących o skąpe środki państwa, w tym – działań ratujących ludzkie życie. Aby takie kryteria stworzyć, należy oszacować wartość ludzkiego życia. CDN 22

23. ILE KOSZTUJE KOWALSKI? CD. Np. sądy przyznające odszkodowania bliskim osób, które – z czyjejś winy – uległy śmiertelnemu wypadkowi, stosują m. in. kry-terium wysokości zarobków utraconych przez ofiarę. Powoduje to jednak, że odszkodowanie jest tym mniejsze, im starsza była ofiara wypadku, co jest oczywistą wadą tego rozwiązania. W szczególności suma zarobków utraconych przez emeryta wynosi zero… CDN 23

24. ILE KOSZTUJE KOWALSKI? CD Alternatywa jest np. analiza decyzji ludzi podejmujących niebezpieczną, lecz dobrze płatną pracę. Np., jeśli ktoś dobrowolnie wystawia się na ryzyko śmiertelnego wypadku, którego prawdopo-dobieństwo wynosi 1%, podejmując pracę na wysokości za dodat-kowy zarobek wynoszący 20 tys. zł, oznacza to, iż ocenia on wartość swego życia na 2 mln zł (100•20 tys. zł)... (Szacunki oparte na takiej metodzie wskazują, że w Stanach ludzie oceniają wartość życia na mniej niż 10 mln dolarów). 24 Czy jednak ludzie rzeczywiście tak samo wyceniają wzrost prawdopodobieństwa własnej śmierci np. z 1% do 2%, z 49% do 50% oraz z 99% do 100%?

25. 25 Koniec długiej dygresji o ANALIZIE KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost-benefit analysis)

26. 26 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego past-wiska Także DOBRA, KTÓRYCH DOTYCZY TRAGEDIA WSPÓLNE-GO PASTWISKA (ang. tragedy of commons) wymagają interwencji państwa.   Do tragedii wspólnego pastwiska dochodzi, gdy ktoś, ko- rzystając z dobra, zmniejsza zadowolenie innych korzys- tających, a wszyscy mogą uczestniczyć w konsumpcji. W takiej sytuacji zwykle pojawiają się SZKODLIWE SKUTKI UBOCZNE w postaci uniemożliwienia konsumpcji innym, a nawet zniszczenia dobra („rabunkowa konsumpcja”).

27. Oto przykłady dóbr, którym zagraża TRAGEDIA WSPÓLNEGO PASTWISKA: przetrzebione łowiska na otwartym oceanie, zatłoczone parki, rzeki, w których już nie ma ryb, „zakorkowane” autostrady, brudne toalety podczas rockowego koncertu, zaśmiecone plaże publiczne, śmieci w lesie. 27

28. 28 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy-szącej TRAGEDII WSPÓLNEGO PASTWISKA? Oto rozwiązania: 1. Państwo może wprowadzić opłaty za korzystanie z dobra (np. bilety wstępu na plażę). 2. Państwo może innymi sposobami ograniczyć możliwość ko-rzystania z dobra (np. limity połowów). 3. Państwo może zwiększyć oferowaną ilość dobra (np. zbudować nową autostradę obok starej, na której powstają korki).

29. ZADANIE Kutry z 5 państw łowią ryby na tym łowisku (obowiązuje reguła: jedno państwo – jeden kuter). Fantazja przysłała 2. kuter! Ławica odradza się wolno, więc wszystkie kutry, zamiast po 50 ton dorsza, łowią teraz po 40 ton dziennie. Kiedy kolejne państwo naśladuje Fantazję, dzienny połów kutra znowu maleje o 10 ton. Itd. a) Jak zmienia się ilość ryb: (i) łowionych przez jeden kuter; (ii) łowionych przez wszystkie kutry, w miarę trwania tego procesu (wypełnij ta-belę)? 29 Zob. tabela. b) Które z państw (Fantazja? Pierwsze z naśladujących ją państw? Drugie z ... ? Itd.) pierwsze odkryje nieopłacalność takiego postępo-wania? Trzecie naśladujące Fantazję. Wszak mimo wysłania na łowisko 2. kutra, oba kutry tego państwa łącznie łowią tyle (10 ton+10 ton), ile łowił jeden kuter (20 ton). c) Jak się nazywa powodowana efektami zewnętrznymi forma za-wodności rynku, z którą mamy tu do czynienia? Co powinno zrobić państwo? To jest “tragedia wspólnego pastwiska”. Np.: należy uzgodnić li-mity połowów.

30. UWAGA NA ZAKOŃCZENIE: PROBLEM DÓBR PUBLICZNYCH jest odmianą PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH. Przecież w przypadku tych dóbr ubocznym skutkiem korzystania z nich przez jedną osobę jest to, że korzystają z nich również inni, co oznacza właśnie występowanie pozytywnego efektu zewnętrznego. Podobnie, kiedy mamy do czynienia z TRAGEDIĄ WSPÓLNEGO PASTWISKA, ubocznym skutkiem (efektem zew-nętrznym) konsumowania dobra przez jedną osobę jest utrudnienie dostępu do tego dobra innym. Jednak z uwagi na swoje praktyczne znaczenie zjawisko dóbr publicznych zasługuje na osobne omówienie, którego dokona-liśmy, .

31. ZRÓB TO SAM! TAK CZY NIE? Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij. 31 1. Oto efekt gapowicza: Po seansie Jaś ukrył się w WC i jeszcze raz - za darmo - obejrzał Terminatora. Nie. W tej sytuacji nie mamy do czynienia z efektem gapowicza. Wszak mechanizm wykluczenia osob niepożądanych z udziału w konsumpcji dobra w tym kinie działa skutecznie, a opisany przypa-dek jest wyjątkiem... 2. W Polsce państwowe szkoły podstawowe wytwarzają dobro pub-liczne. Tak. Każde dziecko w stosownym wieku może (a nawet powinno!) korzystać z usług publicznej szkoły podstawowej. 3. Państwowe szpitale w Polsce wytwarzają dobro publiczne. Tak. Część usług tych szpitali jest dostępna dla wszystkich. Te usługi nie są także rywalizacyjne. (Na przykład, pomoc w przypadku bez-pośredniego zagrożenia życia). 4. Państwowa telewizja w Polsce wytwarza dobro publiczne. Tak. W praktyce w Polsce wielu nie płaci opłaty za korzystanie z usług publicznej telewizji (tzw. abonament) i – ogląda jej program. To, że ktoś ogląda publiczną telewizję, nie przeszkadza innym, robić to samo. 5. To oczywiste. Państwo powinno wytwarzać dobra publiczne, a fir-my prywatne – dobra prywatne Nie. Bywa, że prywatne firmy produkują dobra publiczne na zlecenie państwa, co sprzyja efektywności (np. sprzątanie ulic w Warszawie).

32. ZADANIA 1. Poklasyfikuj dobra na prywatne, klubowe, publiczne i takie, któ-rych dotyczy tragedia wspólnego pastwiska: a) Most Łazienkowski. b) Usługi poczty. c) Izba wytrzeźwień. d) Program WORD 2000. e) Usługi więzienia w Rawiczu. f) Wiadomości telewizji „Canal+”. g) Bezpieczeństwo na Bałutach. h) Usługi cmentarza na Powązkach. a) Niezatłoczony most nie jest przedmiotem rywalizacji i nie można go zastrzec, a więc jest dobrem publicznym. Gdyby był „zakorko-wany”, dotyczyłaby go „tragedia wspólnego pastwiska”. b) Usługi poczty nie są przedmiotem rywalizacji i można je zastrzec, więc mamy tu do czynienia z dobrem klubowym. Zauważ, że na rynku tych usług działają prywatne przedsiębiorstwa oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma, by sprywatyzować firmę Poczta Polska. c) Usługi izby wytrzeźwień są dobrem publicznym. Nie są przed-miotem rywalizacji (jest tam dość miejsca dla pijanych zakłócają-cych spokój wszystkich obywateli) i nie można ich zastrzec (pijani trafiają tam bez względu na to, czyj spokój zakłócają). d) WORD 2000 nie jest przedmiotem rywalizacji, lecz można go zastrzec wtedy, gdy są przestrzegane prawa autorskie, co w Polsce jest rzadkością. Przypomina on zatem dobro publiczne. (W prawo-rządnych społeczeństwach stanowi ono dobro klubowe). e) Usługi więzienia zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa obywateli. Nie są przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestęp-ców!) i nie można ich zastrzec (do więzienia przestępcy trafiają bez względu na to, kto jest ich ofiarą). Więzienie to public good. f) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co stwarza możli-wość wykluczenia niepowołanych z udziału w konsumpcji. Nie są one przedmiotem rywalizacji. Chodzi o dobro klubowe. g) Bezpieczeństwo na Bałutach stanowi przykład dobra publicznego (nie podlega rywalizacji i nie sposób go zastrzec). h) „Prestiżowy” cmentarz na Powązkach w Warszawie podlega rywalizacji, bo brakuje na nim miejsca. W dodatku jego usługi są łatwe do zastrzeżenia. A zatem, jest to dobro prywatne.

33. 2. Rozwiązując poprzednie zadanie, za dobro publiczne uznałeś: a) Most Łazienkowski. b) Usługi izby wytrzeźwień. c) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Bezpieczeństwo na Bałutach. Co zrobiło państwo, by powstały te dobra publiczne? Czy był inny sposób rozwiązania pro-blemu? a) Most Łazienkowski zbudowały przedsiębiorstwa działające na zle-cenie państwa. Mosty w wielkich miastach - chyba - powinny pozos-tać własnością państwa. Przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa. b) Izba wytrzeźwień stanowi instytucję państwową. Być może jednak na zlecenie państwa podobne usługi mogłyby świadczyć firmy pry-watne. c) Więzienie w Rawiczu jest instytucją państwową. Jednak np. w Sta-nach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii istnieją prywatne więzienia, które świadczą usługi zamówione przez państwo (na po-czątku 2009 r. na całym swiecie istniało ponad 230 prywatnych wię-zień!) d) Państwo samo zajmuje się produkcją bezpieczeństwa na łódzkich Bałutach. To samo mogłyby robić działające na zlecenie prywatne firmy ochroniarskie. Jednak chcąc zapewnić obywatelom równy do-stęp do tego dobra, państwo nie rezygnuje z produkcji bezpieczeń-stwa publicznego.

34. 34 TEST Plusami i minusami oznacz prawdziwe i fałszywe warianty odpowiedzi. 1. Dobra publiczne: A. Nie dadzą się zastrzec. B. Są przedmiotem rywalizacji. C. Nie są wytwarzane przez prywatne przedsiębiorstwa. D. Bywają wytwarzane przez państwo. A. Tak B. Nie. C. Nie. D. Tak.

35. 2. Aby udostępnić społeczeństwu dobra publiczne, państwo może: A. Samo wyprodukować te dobra. B. Zlecić wyprodukowanie tych dóbr prywatnym firmom. C. Stworzyć możliwość zastrzegania tych dóbr. D. Sprawić, że dobra te staną się przedmiotem rywalizacji. A. Tak. B. Tak. C. Tak. D. Nie. 35

36. 3. Aby zapobiec „tragedii wspólnego pastwiska”, państwo m. in.: A. Wprowadza opłaty za użytkowanie dobra. B. Ogranicza możliwość korzystania z dóbr za pomocą limitów. C. Tworzy możliwość zastrzegania tych dóbr. D. Chroni konkurencję w gospodarce. A. Tak. B. Tak. C. Tak. D. Nie. 36

37. 37 4. Na rysunku obok: A. Pole ABC oznacza stratę nadwyżki całkowitej spowodowaną istnieniem do-bra publicznego. B. Linia D1 ilustruje popyt społeczeńst-wa na dobro publiczne. C. Społecznie optymalna ilość dobra pu- blicznego wynosi Q1 D. Społeczna wartość Q*–ej jednostki tego dobra wynosi Q1B. A. Tak. B. Nie. C. Nie. D. Nie.

38. II. KŁOPOTY Z INFORMACJĄ

39. W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPO-TY Z INFORMACJĄ trapiące sprzedawców i nabywców.

40. KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują m. in. dwie formy: ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców). DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

41. 1. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców).  Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słab- szego”.

42. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI przyjmuje m. in. następujące formy: 1. UKRYTE CECHY (ang. hidden charakteristics). 2. UKRYTE DZIAŁANIA (ang. hidden actions). 3. UKRYTE ZAMIARY (ang. hidden intentions).

43. A. ASYMETRIA INFORMACJI: UKRYTE CECHY (ang. hidden charakteristics) Oto typowe przykłady asymetrycznego rozkładu infomacji o ce-chach (dobra, transakcji, partnera): - praca przy azbeście, - lek o nieznanych skutkach ubocznych, - pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finan- sowym żargonem, - sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, - marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, - płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, - pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze, - niekorzystne klauzule w podpisywanej z developerem umowie.

44. Z problemem asymetrycznego rozkładu infomacji o cechach (dob-ra, transakcji, partnera) mamy do czynienia m. in. w przypadku: DÓBR DOŚWIADCZALNYCH (ang. experience goods) DÓBR ZAUFANIA (ang. confidence goods)

45. DOBRA DOŚWIADCZALNE (ang. experience goods) Np.: tuńczyk w puszkach, który może zawierać rtęć, studia podyp-lomowe. Jakość tych dóbr jest znana dopiero PO ICH KUPNIE (inaczej niż np. jakość kupowanych bananów). (Wcześniejsze zdobycie informacji o jakości jest zbyt kosztowne). W przypadku dóbr doświadczalnych na rynku może po-jawić się NEGATYWNA SELEKCJA (ang. adverse selection).

46. W przypadku DÓBR DOŚWIADCZALNYCH na rynku może pojawić się NEGATYWNA SELEKCJA (ang. adverse selection). Nabywca będzie chciał płacić CENĘ PRZECIĘTNĄ DOBREJ I ZŁEJ ODMIANY TOWARU, bo to, jakiej jakości produkt dosta-nie, zależy m. in. od przypadku. Producenci przestają zatem oferować dobre jakościowo i drogie odmiany produktu. I tak dalej. W efekcie „ZŁA JAKOŚĆ WYPIERA DOBRĄ JA-KOŚĆ”.

47. ZADANIE Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natra-fienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego? Nie. Asymetria informacji powoduje, że nabywcy nie chcą zapłacić odpowiedniej ceny za dobry samochod. Hamuje to handel. b) Co powiesz o wielkości obrotów takimi samochodami? Asymetria informacji hamuje handel dobrymi samochodami. c) Jak taka zmiana skali handlu dobrymi samochodami wpłynie na cenę na tym rynku? Skoro jest handlowane raczej złymi niż dobrymi samochodami, to rośnie prawdopodobieństwo natrafienia w trakcie transakcji na kiepski samochód. W efekcie maleje wartość oczekiwana kupowa-nego auta, a zatem również jego cena. d) Do czego doprowadzi ten proces? Do wyparcia towaru dobrej jakości (w żargonie ekonomistów infor-macji: „plums”; pol. sliwki) przez towar złej jakości (w żargonie ekonomistów: „lemons”; pol. cytryny). e) Wskaż 2 sposoby („prywatny” i „publiczny”) rozwiązania prob-lemu. Wystawianie certyfikatów jakości przez instytucje prywatne i pańs-twowe.

48. DYGRESJA Podobnie bywa na rynku kredytu i usług ubezpieczeniowych. Kredytodawcy i ubezpieczyciele żądają ceny pośredniej między ceną właściwą dla klientów z grupy „dobrego ryzyka” i z grupy „złego ryzyka”. To sprawia, że klienci z grupy „dobrego ryzyka” względnie często rezygnują z transakcji. To powoduje ko-nieczność podwyższenia ceny, ponieważ wśród klientow wzrasta od-setek tych z grupy „złego ryzyka”. To dodatkowo zniechęca klien-tów z grupy „dobrego ryzyka”… Itd. Znowu „ZŁA JAKOŚĆ WYPIERA DOBRĄ JAKOŚĆ”. Tym razem źli klienci (a nie - zły towar) wypierają dobrych klien-tów. (a nie – dobry towar). W efekcie wiele osób z grupy „dobrego ryzyka” nie jest się w stanie ubezpieczyć i zaciągnąć kredytu. KONIEC DYGRESJI

49. DOBRA ZAUFANIA (ang. confidence goods) ICH JAKOŚĆ NIE JEST ZNANA NAWET PO ICH KUPNIE! [Np. niektóre rodzaje usług z zakresu służby zdrowia, niektóre leki, niektóre usługi edukacyjne (studia Master of Business Administra-tion)]. W przypadku takich dóbr na rynku może dochodzić do skrajnie asymetrycznego rozkładu informacji, co - znowu – znie-chęca do zawierania transakcji.

50. Ogólnie, asymetryczny rozkład infomacji o cechach (dobra, tran-sakcji, partnera) sprawia, że produkowana jest NIEWŁAŚCIWA ILOŚĆ DÓBR, KTÓRE ŹLE ODPOWIADAJĄ POTRZEBOM NABYWCÓW. Asymetryczny rozkład infomacji o cechach (dobra, tran-sakcji, partnera) bywa także przyczyną negatywnej selekcji, która powoduje, że NIE DOCHODZI DO ZAWARCIA CZĘŚCI PO-TENCJALNIE KORZYSTNYCH DLA STRON TRANSAKCJI, (POJAWIA SIĘ UBYTEK NADWYŻKI CAŁKOWITEJ).