I. ÜNİTE: ÜREME

1. I. ÜNİTE: ÜREME MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME

2. Üreme: Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesi olayıdır. • Üreme; canlıların ortak özelliklerinden biridir. • Üreme olayı bir canlının yaşaması için gerekli olan olaylardan biri değildir.

4. Canlılar, nesillerini devam ettirebilmek için üremek zorundadırlar. • Çoğu canlıda üreme, içgüdüsel olarak gerçekleşir. • Bazı canlılarda üreme, mevsimlere bağlı iken; bazı canlılarda üreme mevsimlere bağlı olmaksızın gerçekleşir.

5. Modern hücre teorisine göre;(Schleıdenn ve Schwann) • Bütün canlılar, bir ya da daha fazla hücreden meydana gelmişlerdir. • Her hücre, kendinden önce var olan hücrenin bölünmesiyle oluşur. • Canlının en küçük yapı ve görev birimi, hücredir. • Canlıların kalıtsal bilgileri hücrelerinde bulunur. • Tüm metabolik olaylar, hücrelerde gerçekleşir.

6. Üreme;eşeysiz üreme ve eşeyli üreme olmak üzere 2 kısımda incelenir. • Eşeysiz ve eşeyli üremenin temelini de hücre bölünmeleri oluşturur. • Hücre bölünmesi; üreme, büyüme ve gelişmenin sağlanması için gereklidir.

7. Hücreler, metabolik olayları sonucu büyür ve bölünerek çoğalır. • BÜYÜME: Hücrenin hacim ve kütle olarak artışına denir. • Tek hücreli canlılarda hücre bölünmesi aynı zamanda üreme anlamı taşır.

9. Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi şu olaylar için gereklidir: • Büyüme, • Yaraların iyileşmesi, • Yıpranan kısımların onarımı, • Gamet (=üreme hücresi )oluşumunun sağlanması

11. Çok hücreli canlılarda çoğalan hücreler farklılaşarak: - dokuları, - organları, - sistemleri, - organizmayı meydana getirir. (ORGANİZASYON)

12. Hücrelerin bölünme hızı; • Hücrelerin bulundukları yere, • Hücrelerin görevlerine, • Hücrelerin genetik yapılarına, • Hücrelerin hayat sürelerine göre değişir.

13. Aynı canlının farklı dokularında bulunan hücrelerin bölünme hızı bile birbirinden farklıdır. • Bazı hücreler, önceden bölünme özelliği gösterip sonradan bu özelliğini kaybedebilir. • ÖR:Sinir hücresi, Retina hücresi, Kas hücresi, Alyuvar hücresi vb…

14. Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi vücudun birçok bölümünde yaşam boyu devam eder. • Bağırsak epiteli hücreleri, • Derideki epitel hücreleri, • Kemik iliğindeki hücreler, • Karaciğer hücreleri bölünme yeteneklerini korurlar.

15. Bazı hücrelerin bölünme hızı da şu şekildedir: • Bakterilerde: 15-20 dakika • Embriyo hücrelerinde: 30 dakika ya da daha az • Maya hücrelerinde: 90 dakika • İnsan hücresinde: 24 saatte vb…

16. HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ • Hücre büyümesiyle birlikte, SİTOPLAZMA ve ÇEKİRDEK arasındaki oran değişir. • Hücrenin HACMİ ARTTIKÇA, YÜZEYİ DE ARTAR. • Ancak; yüzey artışı, hacim artışına göre daha az olur. • (Hacim r3 oranında artarken, yüzey r2 oranında artar.) • Bu nedenle, hücrede madde alış-verişi zorlaşır. • Çekirdeğin hücreyi kontrol etmesi zorlaşır.

17. Hücre bölünmesinin temel sebebi; HACİM YÜZEY oranının artmasıdır. * Hücreye bölünme emri, çekirdek tarafından verilir.

18. Canlılarda;mitoz ve mayoz bölünme çeşitleri görülür. • Ancak, amitoz ve endomitozgibi bölünmeler de görülebilir.

19. HÜCRE DÖNGÜSÜ - Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen süreye (zaman aralığına) HÜCRE DÖNGÜSÜ denir.

20. Hücre döngüsünün evreleri:

21. 1.) İNTERFAZ (HAZIRLIK EVRESİ) • Hücrenin, bölünmeye hazırlık evresidir. (yani, 2 bölünme arasında geçen süredir.) • Hücreler, yaşamlarının % 90’ını interfaz evresinde geçirirler. a) G1 evresi İNTERFAZ: b) S evresi c) G2 evresi olmak üzere 3 kısımda incelenir.

22. a) G1 EVRESİ: • Hücrenin metabolizma hızı artar. • ATP sentezi hızlanır. • Protein sentezi artar. • Sitoplazmikorganellerin sayısı artar. • Hücre, hacimce büyür. • Sentrioller eşlenir.

23. b) S EVRESİ: • DNA kendini eşler. (REPLİKASYON) • Eşlenen DNA’lar, kromatin iplik halindedir. • KROMATİN İPLİĞİ: Hücre bölünmede olmadığı zaman DNA molekülü ince, uzun iplik şeklindedir. Buna denir. • KROMATİN = DNA + PROTEİN

24. c) G2 EVRESİ: • Hücre büyümeye devam eder. • Protein sentezi devam eder. • Büyüme için son hazırlıklar tamamlanır.

25. !!!! • Embriyonik hücreler, büyümeden kısa sürede ve hızla çoğalırlar. • Embriyonik hücre döngüsünün interfaz evresinde, DNA eşlenmesinin gerçekleştiği S evresi görülürken, G1 ve G2 evresi görülmez.

28. Mitotik evreye geçmeden önce bazı terimleri öğrenelim: KROMOZOM: Hücre bölünmeye başladığı zaman DNA molekülü kısalıp kalınlaşır. Buna denir.

29. Aynı türün bütün bireylerinde kromozom sayısı sabittir, değişmez. • ÖR: İnsanda 46 kromozom, Buğdayda 42 kromozom, Sirke sineğinde 8 kromozom bulunur.

30. Farklı türden canlıların kromozom sayıları birbirinin aynı olabilir. • ÖR: İnsan hücrelerinde (üreme hücreleri hariç) 46 kromozom bulunur. • Moli balığı hücrelerinde de, 46 kromozom bulunur.

31. KROMATİT: Bir kromozomu oluşturan kollardan her birine denir.

32. HAPLOİT HÜCRE: n sayıda (tek takım) kromozom taşıyan hücrelere denir. • ÖR: Sperm hücresi, yumurta hücresi, polen hücresi

33. DİPLOİT HÜCRE: 2n sayıda (iki takım) kromozom taşıyan hücrelere denir. • ÖR: Sperm ana hücresi Yumurta ana hücresi Polen ana hücresi Yaprak hücresi Zigot vb…

34. HOMOLOG KROMOZOM: Anne ve babadan gelen, şekil ve büyüklükleri birbirine eşit olan ve aynı karakterlere etki eden genleri aynı bölgede bulunduran kromozomlardır.

35. Prokaryot hücrelerin DNA’sı, HALKASAL; • Ökaryot hücrelerin DNA’sı ise, LİNEER (DOĞRUSAL)’dır. • SENTROMER: Kromozomların kardeş kromatitlerinin birbirine bağlandığı bölgeye denir.

37. KİNETOKOR: İğ ipliklerinin kromozomlara bağlandığı bölgedir. • Kinetokorlar; - Kromozomlar üzerinde bulunur. - Protein yapılıdırlar.

39. 2.) Mitotikevre; • Çekirdek bölünmesi (karyokinez) • Sitoplazma bölünmesi (sitokinez) olmak üzere 2 evrede incelenir.

40. A) ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ(KARYOKİNEZ) • PROFAZ • METAFAZ • ANAFAZ • TELOFAZ Olmak üzere 4 evrede incelenir.

41. PROFAZ: - Mitozun ilk evresidir. - Eşlenmiş olan kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kardeş kromatitli kromozomları oluşturur. - Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir ve bu evrenin sonuna doğru kaybolur. - İnterfazda eşlenen sentrozomunsentriolleri zıt kutuplara çekilirken aralarında İĞ İPLİKLERİ oluşur.

43. METAFAZ • Mitozun ikinci evresidir. • Kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunmuş olan kromozomlar, hücrenin ekvator düzlemin de yan yana dizilirler.

44. Kromozomların mikroskop altında en belirgin görüldüğü evredir. • Bu evrede kromozomlar, tek tek sayılabilir, fotoğraflanabilir. • Bu evrede, Down sendromu gibi doğuştan gelen anormal kromozom sayısına bağlı durumlar tespit edilebilir. • Sentrozomlar, tamamen zıt kutuplardadır. • İğ ipliği oluşumu tamamlanmıştır.

45. ANAFAZ • Mitozun üçüncü evresidir. • Kromozomun sentromerleri ayrılır. • İğ ipliklerinin boylarının kısalmasıyla KARDEŞ KROMATİTLER birbirinden ayrılarak zıt kutuplara hareket ederler.

46. Kardeş kromatitler, zıt kutuplara ulaştıklarında artık KROMOZOM olarak adlandırılırlar. • Kromozomlar zıt kutuplara vardıklarında anafaz evresi sona erer.

47. TELOFAZ • Mitozun 4. evresidir. • İğ iplikleri kaybolur. • Kromozomlar, tekrar kromatin ipliğine dönüşür. • Çekirdek zarı ve çekirdekçik tekrar görünür hale gelir. • Sitokinez başlar.

48. B) SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ (SİTOKİNEZ) • Hayvan hücrelerinde; aktin ve miyozinipliklerinin (mikrofilament) etkileşimi sonucu hücre BOĞUMLANARAK 2’ye ayrılır.

49. Bitki hücresinde; hücrenin ekvator düzleminde ORTA LAMEL oluşumu ile başlar. • Orta lamel, içten dışa doğru uzayarak hücreyi 2’ye böler. • Bunun sebebi; bitki hücrelerinde zarın dışında HÜCRE DUVARI olmasıdır.

50. Bitki hücrelerinde SENTROZOM olmadığı için İĞ İPLİKLERİNİ, SİTOPLAZMİK PROTEİNLER oluşturur. • Orta lamel oluşumunda GOLGİ AYGITI görev alır.