Zobowiązania

1. Zobowiązania wykład III Zobowiązania umowne

2. archetyp zobowiązania umownego 1. forma 2. kauzalność exceptio non numerataepecuniae actio non numerataepecuniae stipulatiojako zobowiązanie umowne

3. Szczególne zasady interpretacji umów

4. W razie niejasno sformułowanych lub budzących wątpliwości klauzul: • Przy stipulatio wypowiedziano regułę: usuwając niejasność należy wybrać znaczenie mniej korzystne dla wierzyciela, który odbiera przyrzeczenie. • niejasności tłumaczy się w sposób niekorzystny dla sprzedawcy, wynajmującego, czy wydzierżawiającego. ambiguitas contra stipulatorem

5. Glosatorzy: indubio contra proferentem(Gl. ad D. 2,14,39), czyli rozstrzygając wątpliwości co do treści umowy, należy wybrać rozwiązanie mniej korzystne dla tej strony którą ową treść układała. • art. 1165, 1602 CC • art. 385 § 2 KC wprowadzony w prawie polskim w 2000 r. dla umocnienia ochrony konsumentów • § 305c ust. 2 BGB po nowelizacji z 2002 r.

6. Na przełomie II i III w po Chr.: „tak w stypulacji, jak w innych kontraktach podąża się za tym, czego strony chciały” (semperinstipulationibus et inceteriscontractibus id sequimurquodactusest). • Papinian: „w umowach należy raczej kierować się wolą stron jak jej dosłownym brzmieniem” (in conventionibuscontrahentiumvoluntatempotiusquamverbaspectariplacuit), uogólnione przez kompilatorów justyniańskich jako dyrektywa tłumaczenia sensu słów - D. 50,16,219. art. 65 § 2 KC • Baldus de Ubaldis: intencja stron powinna być brana pod uwagę przy interpretacji umów obok takich elementów, jak: osoby kontrahentów, użyte słowa oraz materia której kontrakt dotyczy. id sequimurquodactusest

7. synallagma - zobowiązania umowne, w których każda ze stron zobowiązania była winna świadczyć • Juryści przyjęli zasadę całkowitej swobody stron w określeniu relacji świadczeń wzajemnych w kontaktach emptiovenditio i locatioconductio. Powtarzali regułę, że jest naturalnie dozwolonym „podchodzić się wzajemnie się i to, co jest warte więcej, kupować taniej, a to, co jest warte mniej, sprzedawać drożej”. Granicą dolus lub metus. • Dioklecjan: ochrona przed „nadmiernym uszczerbkiem” (C. 4,44,2 - do sprzedaży nieruchomości): w przypadku, gdy ustalona cena była co najmniej o połowę niższa od „prawdziwej” (verumpremium), sprzedający mógł odstąpić od umowy, o ile kupujący nie wyrównał zaniżonej ceny. • pisarze wczesnochrześcijańscy: słuszna cena (iustumpretium) • Średniowiecze: instytucja laesioenormis ekwiwalentność świadczeń w zobowiązaniu wzajemnym (synalagmatycznym)

8. Impossibiliumnullaobligatio - reguła racjonalności - zasada prawna • nieważność zobowiązania umownego o świadczenie niemożliwe w chwili powstawania zobowiązania - niemożliwość uprzednia • świadczenie stało się niemożliwe po powstaniu zobowiązania - niemożliwość następcza Niemożliwość świadczenia

9. Studia rzymskich tekstów prawnych oraz prawo kanoniczne inspirują i • iuscommune wypracowuje klauzulę uzależniającą skutek prawny przyrzeczenia od tego, czy między chwilą jego złożenia i wykonania nie zmieniły się okoliczności • od początku XVI w. - rebus sic stantibus art. 269 KZ art. 357-1 KC (1990) § 275 ust. 2 BGB (2002) Wierność danemu przeczeniu a istotna zmiana okoliczności

10. W prawie klasycznym reguła wykluczająca skuteczne prawnie przyrzeczenie świadczenia na rzecz osoby innej, niż wierzyciel - alteristipularinemopotest • zasadę zakwestionowała dopiero szkoła prawa natury art. 1121 CC § 328 ust. 1 BGB art. 393 § 1 KC Zobowiązanie umowne na rzecz osoby trzeciej

11. rzymski - arrhaconfiramtoria: dowód zawarcia kontraktu • grecki - arrhapoenitentialis: kara za dozwolone odstąpienie od umowy a) art. 1590 CC - kara za ewentualne odstąpienie od sprzedaży b) § 336 BGB - dowód zawarcia umowy i w braku wyraźnego porozumienia nie można domniemywać, że pozwala na jednostronne odstąpienie od niej KZ i KC za § 908 ABGB - zadatek jako dowód zawarcia umowy. W przypadku niewykonania umowy, strona która nie ponosi za to odpowiedzialności może odstąpić od umowy zachowując otrzymany zadatek. Gdy zaś sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej (art. 394 ust. 1 KC) zadatek – arra,arrha

12. Juryści dyskutowali kwestię w powiązaniu z tzw. kontraktami nienazwanymi oraz z werbalnym kontraktem stipulatio • Glosatorzy określali jako causa cel świadczenia, uzasadniający prawny obowiązek wykonania umowy, z której ono wynika • Kanoniści, a potem Grocjusz, akcentują znaczenie „godziwej przyczyny” causa umowy

13. causa rozumiana jako rzeczywisty, rozsądny i godziwy cel umowy została uznana za uniwersalną przesłankę ważności wynikającego z niej zobowiązania w art. 1131 – 1133 CC • W BGB, jak w prawie rzymskim, pojecie causa nie stało się ogólną kategorią prawa umów, stąd w § 145 BGB i polskim art. 66 KC, powstanie zobowiązania umownego opiera się, zgodnie z pandektystyczną dogmatyką, na dokonaniu ważnej czynności prawnej, obejmującej zgodne oświadczenia woli stron. • W common law funkcjonalnym odpowiednikiem rozwiniętego w średniowiecznym iuscommune rozumienia causa jest pojęcie consideration.

14. czynności odpłatne i nieodpłatne Typowymi podstawami (causae) dla nabycia własności w prawie rzymskim były: • sprzedaż – emptiovenditio • zamiana – permutatio • darowizna - donatio I. Kontrakty służące zbywaniu i nabywaniu dóbr

15. Sposób określenia ceny – • Sabinianie: nie tylko w pieniądzu • Prokulianie: tylko w pieniądzu Szeroki zakres przedmiotowy sprzedaży • sprzedaż rzeczy spodziewanej - emptio rei speratae • sprzedaż nadziei - emptiospei Te szczególne postaci sprzedaży nie zostały wyodrębnione w CC, BGB, czy KC; znajdują jednak kontynuację w nauce i orzecznictwie. emptiovenditio

16. 1. Klauzule w interesie sprzedawcy: • zastrzeżenie lepszej oferty (in diemaddictio) • przepadek w razie niezapłacenia całości ceny (lexcommisoria) • odkupienie sprzedanej rzeczy w oznaczonym czasie 2. Klauzule w interesie kupującego: • sprzedaż na próbę (zwane w wiuscommune mianem pactumdisplicentiae) umowne prawo odstąpienia od kontraktu emptiovenditio

17. Zakazy darowizn: • 204 r. przed Chr. - lexCincia wprowadziła zakaz darowizn powyżej określonej, choć nie znanej nam wysokości • od panowania cesarza Augusta obowiązywał zakaz darowizn między małżonkami • elementem łączącym różnorodne przypadki darowizn jest zgoda stron co do causa donandi, czyli nieodpłatności przejścia prawa majątkowego, powstania lub umorzenia zobowiązania • dopiero w początku IV w. po Chr. cesarz Konstantyn uznał wyrażone w formie pisemnej zobowiązanie dokonania darowizny za samodzielne zobowiązanie umowne • Justynian odrzuca wymóg zawarcia umowy darowizny w szczególnej formie donatio- nieodpłatnenabycie dóbr majątkowych

18. 1) nexum 2) mutuum - pożyczkobiorca otrzymywał określoną ilość rzeczy z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy tego samego rodzaju: zużywalne, realny, jednostronny, nieodpłatny, strictiiuris: condictiotriticaria, condictiocertae rei, condictiocertaecreditaepecuniae II. Kontrakty służące korzystaniuz cudzego kapitału lub cudzych dóbr

19. 3)commodatum - biorący w użyczenie obowiązany do zwrotu otrzymanych rzeczy w stanie niepogorszonym: niezużywalne, realny, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny bonaefidei: actiocommodatidirectaoraz contraria 4) locatioconductio rei - odpłatne korzystanie z cudzej rzeczy: konsensualny, dwustronny równoczesny, bonaefidei: actiolocati, actioconducti

20. Zawierano też umowy pożyczki w ten sposób, że przekazywano rzecz oznaczoną indywidualnie z upoważnieniem do jej sprzedania i zatrzymania uzyskanej ceny jako przedmiotu pożyczki tzw. contractusmohatrae • odpłatność pożyczki: • stypulacje odsetkowe • Justynian • maksymalną stawkę dopuszczalnych odsetek (usurae) ustalono na 6% rocznie • zakaz poboru odsetek przekraczających kwotę należności głównej (supra duplum) • zakaz naliczania odsetek od odsetek (tzw. anatocyzm) • zabronił także kapitalizacji odsetek i doliczania ich do należności głównej

21. mandatum konsensulany, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny, bonaefidei: actiomandatidirecta i contraria • depositum realny, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny bonaefidei: actiodepositidirectai contraria • locatioconductiooperisoraz locatioconductiooperarum konsensulany, dwustronny równoczesny, odpłatny bonaefidei: actiolocati i actioconducti III. Kontrakty służącekorzystaniu z cudzych usług

22. mandatumqualificatum(mandatumpecuniaecredendae)

23. depozyt konieczny • depozyt sekwestrowy • depozyt nieprawidłowy szczególne postaci przechowania

24. consortium • societas III. Umowy służące organizacji współdziałania i koncentracji kapitału

25. sponsio • fideipromissio • fideiussio IV. Umowy służące ustanowieniu zabezpieczenia wierzytelności