Toplam Talep - Toplam Arz [AD-AS] Modeli

1. Toplam Talep-Toplam Arz [AD-AS]Modeli

2. Birinci dersteki konumuzda makroekonomide en önemli ve en temel kavramların milli gelir kavramı olduğunu ve bunun çeşitli yöntemlerle ölçülmesini incelemekle başlamıştık. Bugünkü dersimizin konusu olan toplam talep-toplam arz [AD-AS] modelinin amacı ekonomide bu milli gelir ile fiyat düzeyinin nasıl belirlendiğini ve milli gelir ile fiyat düzeyindeki dalgalanmaların nelerden kaynaklandığını anlamktır [Burada milli gelir için reel GSYİH değişkeni kullanacağız]. Bu amaçla ilk önce toplam talep, toplam arz eğrisi kavramları ele alınacak, bu eğrilerin şekilleri açıklanacak ve eğrilerde kaymaya neden olan etkenler incelenecektir. Ondan sonra, toplam talep ve toplam arz eğrileri yardımıyla genel fiyat ve reel üretim [GSYİH] düzeyleri açıklanacak, en son olarak da toplam talep ve toplam arz eğrilerindeki bir kaymanın denge fiyat düzeyi ve üretimdeki[GSYİH’daki] etkileri araştırılacaktır.

3. Toplamtalep[AD(Aggregate Demande), her fiyatdüzeyinde yapılmasıplanlananharcamalar toplamıdır. Yalınız, ekonomide talep edilen değişik mal ve hizmetlerin miktarları doğrudan toplanamıyacağı için, bu mal ve hizmetlerin miktarlarının parasal değerleri hesaplanarak toplama yapılır. Bunun için İngilizce de kullanılan teknik terim genellikle “total demand” [“toplam talep”] değil “aggregate demand” [“toplulaştırılmış talep”] dır. Fakat, kolaylık olsun ve kulağa hoş gelsin diye “aggregate demand” için, Türkçe de “toplam talep” terimi kullanılmaktadır. Aynı durum toplam arz için de söz konusudur. Toplamarz[AS(Aggregate Supply)], değişikfiyatdüzeylerinde, ekonomidekibütünfirmaların arzetmeyiplanladıkları mal ve hizmetlerin hasıla miktarlarını gösterir.

4. Toplam arz zaman çerçevesine göre ikiye ayrılır: Uzun dönem toplam arz [long-run aggregate supply = LRAS] ve kısa dönem toplam arz [short-un aggregate supply = SRAS]. Kısa dönem, gerçekleşen reel GSYİH nın tam istihdam düzeyindeki [potansiyel] reel GSYİH'dan sapmalar gösterebileceği bir dönemdir. Ekonomide arzu edilen tam istihdam düzeyinde üretim yapılmasıdır, başka bir ifadeyle emek başta olmak üzere tüm kaynakların tam istihdamıdır. Uzun dönem ise tam istihdamın sağlanamadığı, ekonomideki bazı güçlerin ekonomiyi tekrar tam istihdam düzeyine getireceği bir dönemdir. Toplamtalep eğrisinintoplamarz eğrisiilekesiştiği noktada, ekonomidedengeyisağlayanfiyatveüretimdüzeyibelirlenir. Bu iki eğrideki değişmelerebağlı olarakfiyatveüretimdüzeyi değişir.

5. 1. TOPLAM TALEP Birinci dersimizde de görmüş olduğumuz gibi, toplamtalep, belirlibirzamandönemiboyuncaekonomidekitümnihai mal vehizmetleriçin yapılanharcamaların toplamıdır. Toplamtalep AD açık birekonomidekitümharcamaların formülü,, basitçeşöyledir: AD=C+I+G+NX AD=C+I+G+X-M C: ÖzelKesimTüketimHarcamaları I: Özel Kesim Yatırım Harcamaları G: Kamu (Devlet) Harcamaları Yani, Toplamtalebioluşturanharcama bileşenleritüketim, yatırım, kamuve net ihracatharcamalarıdır.

6. O halde, toplam Talep Eğrisi, her fiyat seviyesinden hanehalkları, firmalar ve hükûmetinsatın almak istediği mal ve hizmetlerin miktarlarını gösterecektir. Yani, toplam talep eğrisi yukarıda sayılan tüketim, yatırım, net ihracat ve kamu harcamalarının tümünü temsil eder. Aşağıdaki şekil’de Toplam Talep (AD) eğrisiverilmiştir. Görülüleceği gibi, eğrifiyatlar genel seviyesi (P) ve milli gelir düzeyi (Reel GSYH) arasında sol yukarıdan sağ aşağıya doğru yani negatif eğimlidir.

8. 1.1. Toplam Talepte Deyişiklikler ADeğrisinde kaymaya sebep olabilecek faktörler 3 ana başlik altında toplanabilir. Bunlar: - Beklentiler, - Yabancıların milli gelir ve fiyat düzeyleri, - Hükümetin izleyeceği politikalardır. 1.1.1. Beklentiler : Hanehalkları gelecekteki gelirinde artış bekliyorsa daha az tasarrufedip daha çok tüketim yapacaktır. Bu da toplam talebin artmasına yol açacaktır. Bu hareket kendisini toplam talep eğrisinin sağa kaymasışeklinde gösterir. Tam tersi olarak, eğer hanehalkları gelecekteki gelirinde azalış bekliyorsa, toplamtalep azalacak ve toplam talep eğrisi sola kayacaktır.

9. Hanehalklarının beklentileriyanındafirmalaraaitbeklentiler de harcamaları arttırabilir. Firmalargelecekteekonomidecanlılık vebüyümedolayısıyla da talepvekârlarda artışbekliyorlarsabugüneaityatırım harcamalarını artırırlar. Yatırımharcamalarında artıştoplamtalebiarttırır. Bu artışAD eğrisindesağa doğrukaymailekendinigösterir. Tersibiçimde, firmalargelecekteekonomidedaralmadolayısıyla da talepvekârlardadüşüşbekliyorlarsabugünküyatırım harcamalarınıazaltırlar. Bu toplamtalebinazalmasınave ADeğrisinin sola kaymasınanedenolur. 1.1.2. Yabancıgelirlerivedövizkuru: Ulusalparabiriminin diğerülkelerinparabirimlerikarşısında değeryitirmesidurumundadövizkuruyükseldidiyekabuledilir. Yükselendövizkuru, yerliürünlerin diğerülkeleriçindahaucuzolduğu anlamını taşır. Bu durumdayabancılaryerliürünlereolantalepleriniarttıracaklardır. Bu da ilgiliülkeiçinihracatın artması demektir. Artanihracat, artantoplamtalebiişaret eder. Bu durumda ADeğrisi sağa doğru kayar.

10. Döviz kuru düştüğünde iseyabancılar için yerli mallar daha pahalı anlamı çıkar. Bu durumda da yabancılarınyerli mallara olan talebi yani ihracat azalır. Böylece toplam talep düşer ve AD eğrisi sola doğru kayar. Dış dünyanın reel gelirlerindeki artış ta ihracat için artan talebi beraberinde getirecektir.Dış dünyanın yerli mallara olan talebinin artması toplam talebi arttıracakve toplam talep eğrisini sağa doğru kaydıracaktır. Yabancı ülkelerin ekonomik durgunluk ya da daralma dönemlerinde milli gelirleri azalacaktır. Bu yerli mallaraolan talebi azaltır. Yani ihracat dış ülkelerin zayıf gelir potansiyellerinden ötürü düşecektir.Bu ülkenin toplam talebinin azalmasına yol açar.

11. 1.1.3.Hükümetin izleyeceği politikalar A-Vergiler ve transfer harcamaları: Devlet iktisadi hayata maliye politikaları yolu ile karışabilir. Maliye politikalarının en bilinen araçları vergiler ve transfer harcamalarıdır. Kamu harcamalarının artırılması toplam talebi artıracaktır. Bu durumda toplam talep eğrisi sağa kayar. Vergiler de yine devletin kontrolüaltındaki başka bir toplumsal yaşamı düzenleme aracıdır. Devlet vergi oranlarını azaltmaya karar verirse, hanehalklarının harcanabilir geliri artacaktır. Bu reelgelir artışı talep artışına yol açar. Toplam talep artar ve AD eğrisi sağa kayar.

12. Devletintransfer harcamalarını arttırması da benzer sonucu doğurur. Transfer harcamalariçin en akılda kalıcı örnek emeklilere ödenen aylık ücretlerdir. Bu ücretlerdebir artış, toplam talebi arttıracaktır. Vergilerde bir artış ya da transfer harcamalarının kısılması ise toplam talepte tam ters bir sonuç doğuracak ve azalma gerçekleflecektir.Bu durumda da ADeğrisi sola kayacaktır. B- Faiz oranı: Devletin izleyeceği iktisadi politikalardan bir başkası parasal politikadır. Merkez bankaları ülkelerin devlet politikaları ile uyumlu çalışan özerk yapılardır. Merkez bankalarının ekonomideki para miktarını arttırmaları, faiz oranlarını düşürecektir. Faiz oranlarındaki düşüş borçlanma maliyetlerinde bir hafifleme anlamına gelir. Borçlanarak yatırım harcamasında bulunacak

13. girişimciler için faiz oranlarındaki düşüş bir fırsat olur. Böylece bol para, düşük faize, düşük faiz de daha çokyatırım harcamasına sebebiyet verir. Yatırımlardaki bu artış toplam talebi arttırır veADeğrisi sağa kayar. Ekonomide sıkı para politikası takip edilerek para arzı azaltıldığında yukarıdaki sonuçların tam tersi açığa çıkar.

14. 2. TOPLAM ARZ ToplamArz Eğrisi her fiyat seviyesinden firmaların üretip satmak istediği mal ve hizmetlerinmiktarlarını gösterir. Toplam arz incelenirken dönem farklılığı önemlidir. Kısa toplam arz eğrisi SRAS pozitif bir eğimesahiptir. Uzun dönemli toplam arzeğrisi LRAS dikey kabul edilir. Tekrarlayacak olursak, kısa dönem, gerçekleşenreel GSYH’nın tam istihdamdüzeyindeki reel GSYH’dan (potansiyelGSYH) sapmalargösterebileceği bir dönemdir. 2.1. Genel Olarak Toplam Arz Belirleyicileri Toplam Arz ilişkisinin temel faktörleri 3 başlık altında toplanabilir. Bunlar, Kaynakfiyatları, Teknoloji ve Beklentiler

15. 2.1.1. ) Kaynak Fiyatları: Üretimin gerçekleşmesi için girdi kullanımı olmazsa olmaz bir şarttır. Bu durumda son çıktıyı üretecek firmalar maliyet hesabını yaparkenkullanacakları girdilerin fiyatlarını kontrol ederler.Girdi fiyatlarında bir artış,firmalar için maliyet artışı anlamını taşıyacağı için üretim miktarı ve dolayısıylamakroekonomideki toplam arz miktarı azalacaktır. 2.1.2-) Teknoloji: Günümüz dünyasında teknolojik değişiminivmesinin de her geçen gün arttığı düşünülürse teknolojinin toplam arzı belirlemedene derece önemli olduğu daha iyi anlaşılabilir. Gelişen teknoloji ile üretimin verimihızlışekilde artar, daha fazla çıktı üretme imkânı elde edilir.Bu daha fazla üretim ve dolaysı ile de daha fazla toplam arz anlamını taşır.

16. 2.1.3-) Beklentiler: Firmalar hem girdi piyasası hem de çıktı piyasası ile ilgilenmekdurumundadırlar. Eğer ekonomide çıktı fiyatlarının gelecekte artmasına yönelik beklenti oluşmuşsahem firmalar gelecekte arz edebilmek için bugünkü arz imkânlarını kısarlar;hem de gelecekte fiyat artışları beklentisi ücret ve diğer girdi fiyatlarını artmasına yol açacağı için bugün artan maliyetler firmaların bugünkü toplam arzı kısmalarına yol açar. Her iki durum da toplam arzın azalmasına yol açar. 2.2. Kısa Dönem Kısa dönemde fiyat düzeyi arttıkça firmalar daha fazla mal ve hizmet üretip arzedeceklerdir. Artan fiyatları kendileri için daha fazla kar potansiyeli olarakalgılar ve arzlarını arttıracaklardır. Bu da ekonominin tamamındatoplam arz miktarı artışına neden olur. Dolayısıyla kısa dönem toplam arz eğrisiyukarı doğru eğimli olacaktır.

17. İktisat literatüründe toplam arz eğrisinin gösteriminde bir de tamamen yatayolan bir bölüm vardır. Bu bölüm “anlık toplam arz eğrisi” olarak adlandırılır. Anlıkifadesinden kasıt piyasada fiyatların olan bitene yanıt veremeyeceği kadar kısa dönemdir. Bu anlık toplam arzda fiyatlar sabit kabul edildiğinden, firmaların bu değişmeyen fiyattan piyasanın istediği kadar arzı yapmayahazır oldukları varsayılır.

18. P1fiyatı anlık olarak piyasa fiyatı kabul edildiğinde ISRAS doğrusu bize bu fiyattantoplam arz eğrisini verir. Çok kısa ya da anlık dönem firmaların bulundukları sektör ve yapılarına bağlı olarak birkaç gün ya da birkaç ay olabilir. Önemli olan bu süre boyunca hem girdihem de çıktı fiyatlarında değişikliğin olmamasıdır.

19. 2.2.1. Kısa Dönem Toplam Arz Eğrisinde Kayma Nedenleri Kısa dönemli toplam arzın artmasına ya da azalmasına yol açan faktörler 4 anabaşlık altında toplanabilir. Bunlar, a- ücret oranları, b- emek dışı girdi fiyatlarında değişiklik, c- verimlilikteki volatalite ve d- arz şoklarıdır. a-Kısa dönemde firmalarüretim yaparken sermaye miktarlarını değiştiremedikleri varsayılır. Bu durumdaçıktı miktarını arttırmanın tek yolu olarak kullanılan emek miktarında artış dikkatiçekmektedir. Bu anlamda emeğe ödenen ücret oranı maliyetlerini kontrol altında tutmak isteyen firmalar için önemli bir kriter haline gelir. Ücretlerde bir artış maliyet artışına bu da toplam arzda düşüşe yol açacaktır. Sonuçta SRAS eğrisisola doğru kayar.

20. b-Her ne kadar kısa dönem üretim sürecinde emek hariç diğer girdiler sabit kabuledilse de bugirdilerinfiyatlarındameydanagelecekbir değişikliktoplamarzı etkileyecektir. Örneğin, artan petrol fiyatlarıartanmaliyetanlamınagelecektir. Budurumdaülkedekitoplamarzdaralacakve reel çıktımiktarıazalacaktır. Yani SRAS eğrisi sola doğru kayacaktır. c-Üretimsürecindetoplamarzı değiştirecekbir diğerfaktöriseverimliliktir. Emekveya diğergirdilerinverimlilik artışısağlamalarıdurumundaülkeaynımiktarkaynağı kullanarakdahafazla çıktımiktarıeldeetmeyibaşaracaktır. Bu durumdatoplamarz artacak ve SRAS eğrisi sağa doğru kayacaktır. d- ArzşoklarıSRAS kaymalarının en son nedenidir. Bu şoklarolumluya da olumsuzekonomiksonuç doğurmalarınagöreyararlıvetersarzşoklarıdiyeikigrubaayrılmıştır.İklimkoşullarındahiçbeklenmedikanibir aşırı durum sözkonusuolduğundaya da dünyadabirçokülkenindahilolacağıbir

21. savaş durumundatersarz şoklarındanbahsetmekmümkünolacaktır. TersarzşoklarıSRAS eğrisinin solakaymasınanedenolacaktır. Kısa dönemli arz eğrisi başlangıçtaSRAS1pozisyonundadır. Varsayalım kiücretlerdebir artışsözkonusuolmuştur. Budurumda reel çıktımiktarıazalacakvetoplamarz eğrisi sola, SRAS2gibibirpozisyonakayacaktır. Şayetgirdifiyatlarındabir

22. düşüşolmuşsa, bu durumdaüretimmaliyetleriazalmışvefirmaların çıktımiktarlarıartmıştır. Yaşananbusüreçtetoplamarzartmışve kısadönemtoplamaz eğrisiSRAS3pozisyonuna, yanisağa doğrukaymıştır. 2.3. UzunDönem Makroekonomiiçinuzundönemdeüretimaçısından hem girdi hem de çıktıfiyatlarının tamamen esnek olduğu süre anlaşılır.Uzundönem firma vesektörebağlıolarakbirkaçhaftaya da birkaçyıl olabilir. Uzundönemlitoplamarz eğrisi tam istihdamüretimdüzeyindesabittir. Ülkedefiyatlargenelseviyesine olursaolsunbütünkaynakların tam istihdamedildiği durumdaki çıktı miktarıuzundönemlitoplamarzmiktarınıbelirler. AS eğrisi ‘doğal çıktıoranı’ seviyesindedikeybirhal alır. LRAS eğrisinindikeykonumda işaretettiği çıktımiktarı, ‘potansiyelüretim (çıktı)’ veya ‘tam istihdamüretimi (çıktısı)’ olarakadlandırılır. Aşağıdaki şekil’deuzundönemlitoplamarz eğrisiniizleyebilirsiniz.

23. Grafikte LRAS eğrisi GSYHf düzeyinde fiyatlar genel seviyesini (P) gösteren dikey eksene paralelbir haldedir. Ülke ekonomisi mevcut teknoloji ile eldeki tüm kaynakları tam olarakkullanmakta ve bu yüzden tam istihdam çıktı düzeyi kadar toplam arz eldeedilmektedir.

24. LRASeğrisinin dikey olması akla bu eğride hareket olamayacağı düşüncesini getirmemelidir.Aşağıdaki şekil’de uzun dönemli toplam arz eğrisini nasıl kayabileceği ğösterilmiştir.LRAS eğrisinin sağa doğru kayması dahaönce öğrendiğimiz Üretim Olanakları Eğrisi’nin yukarı doğru kayması ile benzeranlamı taşır.

25. Teknolojikilerlemeya da üretimfaktörlerininmiktarlarındaki reel artıştan dolayıönceleriGSYHf1düzeyindeolanuzundönemlitoplam arz, LRAS1’den sağa doğru LRAS2’e kaymıştır. Yaşanan teknolojik ilerlemeekonomininbütünününpotansiyeliniarttırmışveGSYHf2düzeyi artık yeni tam istihdamçıktıdüzeyiolmuştur. 2.4. AD-AS Modelinin İşleyişi ve Makroekonomik Denge Çoğu yıllardaülkeekonomileri reel üretimleriniarttırırlar.Türkiyeekonomisi son30 yılındaortalama yıllık %4 kadarbirbüyümeyakalamıştır. Bazı yıllardadurgunlukoluşurveekonomikbüyümegerçekleşmez. Durgunluk, makroekonomidekendini reel GSYH’dadüşüş, gelirlerdeazalmaveartan işsizlikilegösterir.Durgunluk, makroekonomidekendini reel GSYH’dadüşüş, gelirlerdeazalmaveartan işsizlikilegösterir.

26. Ekonomikdaralmaisedurgunluğun dahaciddiolduğu yıllardaaçığa çıkar. AD-AS Modeliçoğunluklaiktisadidalgalanmalarıaçıklayabilmektekullanılır. İktisadidalgalanmalardüzensizveöngörülemezdir. Ekonomikdalgalanmalariktisatliteratüründe “işdöngüsü” olarakadlandırılır.Her ne kadarçoğu makroekonomik değişken birliktedalgalansa dadalgalanmadaki artışya da azalışmiktarlarıbirbirindenoldukçafarklıdır.Durgunlukdönemlerindeekonominin çıktımiktarıazalır vebuazalma işsizlikteartışanlamını taşır. BirbaşkaifadeyleGSYH’dameydanagelen değişimlerin, işsizlikoranındameydanagelenlerletersilişkiliolduğu söylenebilir. Durgunlukdönemleriişsizliğin ciddiboyutlardayukarıyönlüivmekazandığıdönemlerdir.İktisatçılarekonomininuzundönemli eğilimininetrafındaoluşan kısadönemlidalgalanmalarıaçıklamakiçinAD-AS modelinitemelolarakkullanırlar. rılır.

27. 2.4.1. Makroekonomik Denge Makroekonomikdengekısadönemveuzundönemdengelerinin çakışmasıhalindeaçığa çıkar. Aşağıdaki sağ şekilde bu durum izlenebilir. Ancak kısadönemlidengeninuzundönemlidengeyegöreenflasyonistya dadeflasyonistbiraçıklagerçekleşmesihâlinde tam istihdamdüzeyindedengeninsağlanabilmesiiçinyenimakroekonomipolitikalarınaihtiyaçduyulacaktır.

28. Deflasyonistaçık durumundadengenin tam istihdamdüzeyinegetirilmesiiçinekonomikbüyümeyiteşvikedicipolitikalaraihtiyaçvardır. Enflasyonistaçık durumundaise dengenin tam istihdam düzeyine getirilmesi için ekonomideki aşırı talebidaraltıcıpolitikalaraihtiyaçvardır.Asşağıdaki şekil’de deflasyonistbiraçığın ekonomidekihangidurumdaoluştuğunugörebiliriz.

29. Fiili milli gelirdüzeyi diye kabul edilen kısa dönemli makroekonomik denge çıktı miktarı GSYHe düzeyindedir.Oysa potansiyel çıktımiktarı ki uzun dönemli toplam arz eğrisi ile belirlenmiştir, GSYHfdüzeyindedir. Fiili denge milli geliri potansiyel dengemilli gelirinin altında gerçekleşmiştir. Yani, kısa dönemde makroekonomik dengetam istihdam düzeyinin altında gerçekleflmiştir. Bu iki düzey arasındaki açıklık deflasyonistaçık olarak adlandırılır. Deflasyonist açıkdurumunda potansiyel milligelir kısa dönemli dengemilli gelirinden dahafazladır. Eğer potansiyel milli gelir kısa dönemli denge milli gelirden daha az ise enflasyonist açıktan sözedilir.

30. Enflasyonistaçık,ekonomideki aşırıtalebinsonucundakaynaklarınüretimiçin aşırışekildekullanıldığınıgösterir. İşsizlikaçısındanolayıelealdığım›zdapozitifbulgularaulaşırız. Konjonktürel işsizlikolmadığı gibi doğal işsizlik de düşmüştür. Ancakkaynakların aşırıkullanımı, kaynaklaraolantalebiciddianlamdaarttırır vebu da kaynakfiyatlarınıyukarı doğru baskılar. Kaynakfiyatlarındakibu artış çıktıfiyatlarınayansır veenflasyonasebepolur.

31. 2.4.2. Durgunluk ve Daralma Ekonomik dalgalanmalardan bahsettiğimizde uzun dönemli eğilimin etrafında oluşankısa dönem dengelerinin sapmaları olduğunu söylemiştik. Bu sapmalar ekonomikdurgunluğa yol açtığında daha ciddi bir problem ufukta görülebilir: EkonomikDaralma. Bu dönemlerin giderilmesi için ya piyasanın olan bitene yanıt vermesinibeklemek ve ummak gerekir ya da devlet bir şekilde bu kötü gidişe müdahaleeder. Ekonomik daralma durumunda fiili milli gelir düzeyi, uzun dönemli dengedüzeyinin altında gerçekleşiyor demektir. Daralma ya toplam talepten ötürü (talep şoku) ya da toplam arzın doğru yerde olmamasından (arz şoku) dolayı açığa çıkabilir.Bu iki durum farklı sonuçlara götürebilir.

32. Aşağıdaki şekil’detoplamtalepkaynaklıdaralmavebununçözümününnaslolabileceğ iniizleyebiliriz.Ekonomi bafllangıçta A noktasında hem uzun hem de kısadönemlidengesiniyakalamıştır. Dolayısıylabunoktadanhareketetmekiçinbirnedenyoktur.ŞimdivarsayalIm kitoplamtalebidaraltanbirnedenaçığa çıktı.Örneğin, ülkedesiyasiotoriteyeolangüvensarsıldıvehanehalklarıileyatırımcılarkaramsarlığa kapıldı.

33. Bu durumda toplam talep eğrisi AD1’den AD2’ye yani soladoğrukayacaktır. Kısadönemlitoplamarzeğrisindehenüzbirhareketyoktur. Talepyönlügelenbuşokahenüzbiryanıt verilemez. YaniSRAS1eğrisigeçerliolankısadönemtoplamarzeğrisidir.Ekonomininyenikısadönemdengesi B noktasındaoluşmuştur.ÜlkedefiyatlargeneldüzeyiP1’den P2’e düşmüşvedengemilligelirdüzeyide GSYHf’denGSYHr’ekadargerilemiştir.Talepyönlügerçekleşen bu şokahükümetinmüdahaleetmediğinivarsayalım. Ekonomininkendidinamikleribirsüresonradevreyegirecektir. Ekonomikdaralma işsizliği arttıracakbu da ücretlerindüşmesineyolaçacaktır. Düşen ücretlerüreticileriçindüşen maliyetleranlamınagelecek. Bu durumdaüreticiler kısadönemlitoplamarz eğrisinisağa kaydıracakşekilde çıktı miktarlarınıarttıracaklardır. Kısadönemlitoplamarzeski tamistihdam çıktıdüzeyiyakalananakadarartacakve C noktasındayeniden kısaveuzundönemdengeleribirlikteeldeedilecektir.

34. Bu durumdaekonomikdaralmanın milligelirüzerindekiolumsuzetkisiortadankalkacaktır. Ancakfiyatlargenelseviyesidaha da düşecektir. Talepşokunatoplamarzcevapvererekmilligelirdüzeyinieskiseviyesinegetirmiştir. Ancakfiyatlargenelseviyesi artık dahadüşüktür. Ekonomik durgunluk ve hatta daralmaya yol açabilecek bir diğer neden de tersarz şokudur. Toplam arz eğrisinin sola kaymasına yol açacak herhangi bir nedentersarzşokunumakroekonomik işleyişe eklemiş olacaktır. Varsayalım kidünyaenerjikaynaklarıüzerine doğan birşüpheyüzündenenerjifiyatları hızlayükselmeyebaşladı. Bu enerjifiyat artışıüretimmaliyetleriniönemliölçüdearttıracaktır. Bu da toplam arzı daraltacak ve toplam arz eğrisi sola kayacaktır. Buhikâyeninvesonucunun ne olabileceğiniaşağıdaki şekil yardımıylaaçıklamayaçalışalım.

35. Başlangıçtaekonomi A noktasında hem kısadönemli hem de uzundönemlidengesindedir. DünyadakienerjifiyatlarındayaşanangelişmelersonucuSRAS1 eğrisiSRAS2eğrisine doğrukaymıştır.Böylecekısadönemliyenibirdengeyeulaşılmışvebudengeuzundönemlidengeileörtüşmemifltir. Ekonomi B nokta

36. sındadır. Artık milli gelir düzeyi GSYHr kadardır. Ülke ekonomisi küçülmüştür. Aynı zamandafiyatlar genel seviyesi de P1’den P2’e çıkmıştır. Yani enflasyon oluşmuştur.Ülke iki problemle eş anlı yüz yüzedir. Hem ekonomik daralma hem de enflasyonaynı anda problem olarak ortaya çıkmıştır. Bu iki olgunun eş anlı ortaya çıkmasına iktisatta “stagflasyon” adı verilmektedir. Stagflasyondan kurtulmak için devletarz şokunun sönmesini beklemek yerine sisteme müdahale etmeye karar verir. Kamuharcamalarını arttırır. Bu durumda AD1 eğrisi sağa doğru kayar ve AD2 eğrisihalini alır. Kamu harcamalarındaki artış toplam talebi arttırmıştır. Bu kamu harcamaları artışı ülke tam istihdam çıktı düzeyinde dengeyi yakalayıncaya kadar devameder. Tam da bu noktada durur. Ülke ekonomisi C noktas›nda yeniden kısa veuzun dönemli dengeyi yakalamıştır.

37. Ekonomik gerileme ortadan kalkmış ve milligelir yeniden GSYHf düzeyine gelmiştir. Ancak arz şokuna talep yönlü müdahale,geriye bir problem bırakmıştır. Fiyatlar genel seviyesi son toplam talep müdahalesiile P3 düzeyine kadar artmıştır. Yani ekonomik daralma problemi çözülmüş amaenflasyon problemi yaratılmıştır.

38. SORULAR 1. Toplam talep eğrisi için aflağıdakilerden hangisidoğrudur? A. Bir ekonominin tüm fiyat seviyelerinden talepettiği ara malların toplam miktarıdır. B. Bir ekonominin tek fiyat seviyesinden talep ettiği ara malların toplam miktarıdır. C. Bir ekonominin belirli bir fiyat düzeyinden talepettiği nihai mal ve hizmetlerin toplam miktarıdır. D. Bir ekonominin farklı fiyat düzeylerinden talepettiği nihai mal ve hizmetlerin toplam miktarıdır. E. Bir ekonominin farklı fiyat düzeylerinden arz ettiği nihai mal ve hizmetlerin toplam miktarıdır.

39. 2. Aflağıdakilerden hangisi toplam talep eğrisinin aşağı doğru eğimli olma nedenidir? A. Artan fiyatlar faiz oranını artırır ve borçlanmamaliyetleri artar. Bu da daha az yatırım ve tüketimharcaması anlamına gelir. B. Düşen fiyatlar faiz oranını artırır ve borçlanmamaliyetleri artar. Bu da daha az yatırım ve tüketimharcaması anlamına gelir. C. Fiyat seviyesi arttığı için hanehalklarının parasalzenginliği artar ve bu da toplam talebi arttırır. D. Türkiye’de fiyatlar dış dünyaya göre görecelidüşer. Bu ihracatı azaltır. Böylece toplam talepazalır. E. Türkiye’de fiyatlar dış dünyaya göre göreceliartar. Bu ihracatı arttırır. Böylece toplam talepartar.

40. 3. Aflağıdakilerden hangisi toplam talep eğrisini sağakaydırır? A. Vergiler azaltıldığında. B. Hükümet harcamaları azaldığında. C. Yatırıma talep azaldığında. D. İhracat azaldığında. E. İthalat arttığında. 4. Aflağıdakilerden hangi durumda toplam talep azalmaz? A. Hükümet harcamaları azaldığında. B. Net ihracatın azalması. C. Vergiler azalmıştır. D. A, B, Cşıklarının üçü de doğrudur. E. Hem (A) hem de (B) doğrudur.

41. 5.Belirlibirtoplamarzeğrisiboyuncafiyatseviyesindebir artışnedentoplamçıktıseviyesiniarttırır? A. Firmalaryüksekkarolasılığıgördüğü için. B. Reel ücretlerdekiartışla işçilerdahafazlaçalıştığıiçin. C. Reel ücretlerdekiartışla işçilerdahaazçalıştığıiçin. D. Firmaların birbeklentilerikalmadığıiçin. E. Bve Cşıklarının ikisi de doğrudur. 6. Aflağıdakilerden hangisi toplam arz eğrisini sağadoğrukaydırır? • Ham petrol fiyatlarında bir artış • B. Ücretlerdebirartış C. Gelecektekifiyatlargenelseviyesininartacağınayönelikbeklentiler D. Teknolojikgelişme E. Ave Bşıkları doğrudur

42. 7. Aynı anda hem artan fiyatlar genel düzeyi hem deazalan toplam çıktı miktarı varsa, bu duruma ne adverilir? A. Stagflasyon B. Hiperenflasyon C. Deflasyon D. Enflasyon E. Hızlanan enflasyon 8. Diğer etkenler sabitken, Türkiye’nin önemli ticaretortaklarının ulusal gelirlerinin artması durumunda aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A. AD eğrisi sağa kayar. B. AD eğrisi sola kayar. C. AS eğrisi sağa kayar. D. AS eğrisi sola kayar. E. Hem AD eğrisi, hem de AS eğrisi sola kayar.

43. 9. Aşağıdakilerden hangisi faiz oranlarındaki bir azalmasonucu artan tüketimin etkisini gösterir? A. Sadece fiyat düzeyinin artması B. Sadece reel gelirin artması C. Hem fiyat düzeyinin hem de reel gelirin artması D. Reel gelir düzeyinin azalması E. Fiyat düzeyinin azalması 10. Olumlu bir arz şoku sonucunda aşağıdakilerdenhangisi gerçekleşir? A. Fiyat düzeyi artar. B. Fiyat düzeyi artarken, reel gelir düzeyi düşer. C. Reel gelir düzeyi düşer. D. Hem gelir düzeyi hem de fiyat düzeyi artar. E. Fiyat düzeyi düşerken, reel gelir düzeyi artar.

44. Uygulama Soru Sanal bir ekonomi için toplam talep [AD] ve toplam arz [AS] verileri aşağıdaki tabloda görüldüğü ğibi olsun. 1. Bu veilerden yararlanarak toplam talep ve toplam arz eğrilerini çiziniz. Denge üretim ve fiyat düzenini bulunuz. Denge reel üretimi aynı zamanda tam kapasite üretimi midir? Neden? 2. Bu ekonomide fiyat düzeyinin 150, ya da 250 olması neden denge fiyatı olamaz? 3. Diyelim ki tüketiciler her fiyat düzeyinde 200 TL değerinde daha fazla bir mal alımında bulunmak istemektedirler. Yeni toplam talep eğrisini çizerek gösteriniz. Bu artışın ulusal üretim ve fiyatlar üzerindeki etkilerini tartışınız.