De Kanteling Een nieuwe werkwijze in de Wmo VNG Gemeentedagen 6 november 2008

1.  ‘De Kanteling’  Een nieuwe werkwijze in de WmoVNG Gemeentedagen6 november 2008 Mijn naam is Ik ben bij de VNG projectleider voor ‘De Kanteling’. U weet natuurlijk allemaal wat kantelen is. Maar waarom wordt een project ‘De Kanteling genoemd? Over het waarom, hoe en wat vertel ik u nu meer. Niet Een project waar we deze zomer al een start mee gemaakt hebben. En dat betekent dat we vandaag al beschikken over een eerste product van ‘De Kanteling’ Namelijk een handreiking voor gemeenten die ook willen kantelen. Het boekje beschrijft de aanpak van een aantal gemeenten die vernieuwend aan de slag zijn. En het geeft tips aan ambitieuze gemeenten die een andere aanpak willen realiseren. Verwey-Jonker heeft het boekje geschreven, het is beschikbaar voor u allen. Aan alle gemeenten worden 2 exemplaren verzonden, wethouder en ambtenaar. Mijn naam is Ik ben bij de VNG projectleider voor ‘De Kanteling’. U weet natuurlijk allemaal wat kantelen is. Maar waarom wordt een project ‘De Kanteling genoemd? Over het waarom, hoe en wat vertel ik u nu meer. Niet Een project waar we deze zomer al een start mee gemaakt hebben. En dat betekent dat we vandaag al beschikken over een eerste product van ‘De Kanteling’ Namelijk een handreiking voor gemeenten die ook willen kantelen. Het boekje beschrijft de aanpak van een aantal gemeenten die vernieuwend aan de slag zijn. En het geeft tips aan ambitieuze gemeenten die een andere aanpak willen realiseren. Verwey-Jonker heeft het boekje geschreven, het is beschikbaar voor u allen. Aan alle gemeenten worden 2 exemplaren verzonden, wethouder en ambtenaar.

2. Compenseren Gemeente treft voorzieningen ter compensatie van beperkingen die een burger ondervindt bij: huishouden verplaatsen in en om de woning verplaatsen lokaal per vervoermiddel ontmoeten en aangaan van sociale verbanden De Wmo brengt een grote verandering mee, want er is niet langer sprake van een verzekerd recht, zoals in de AWBZ. In plaats daarvan noemt de wet in artikel 4 het woord compenseren. Wat is dat dan? De wet verplicht het college van burgemeester en wethouders om voorzieningen te treffen voor burgers die beperkingen ondervinden in hun zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie. Deze compensatie moet burgers in staat stellen om: Zelfstandig voeren van een huishouden Zich verplaatsen in en om de woning Zich lokaal per vervoermiddel verplaatsen En: medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. Hierbij moet de gemeente rekening houden met de persoonskenmerken en behoeften van de aanvrager en mag de gemeente rekening houden met de financiële mogelijkheden van de aanvrager om zelf in maatregelen te voorzien. Wat opvalt aan het compensatiebeginsel is dat er ook een welzijnscomponent in benoemd is. Mogelijkheden om medemensen te ontmoeten en het opzetten en onderhouden van een sociaal netwerk. Met name dit laatste punt geeft aan dat de Wmo meer is dan verstrekkingenbeleid Duidelijk is dat de gemeente maatregelen moet nemen, moet compenseren. Maar de wet zegt niet hoe gemeenten dat moeten doen. Er is beleidsvrijheid voor gemeenten. En daarmee ontstaan ambitie en noodzaak tot een andere aanpak. We gaan kantelen De Wmo brengt een grote verandering mee, want er is niet langer sprake van een verzekerd recht, zoals in de AWBZ. In plaats daarvan noemt de wet in artikel 4 het woord compenseren. Wat is dat dan? De wet verplicht het college van burgemeester en wethouders om voorzieningen te treffen voor burgers die beperkingen ondervinden in hun zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie. Deze compensatie moet burgers in staat stellen om: Zelfstandig voeren van een huishouden Zich verplaatsen in en om de woning Zich lokaal per vervoermiddel verplaatsen En: medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. Hierbij moet de gemeente rekening houden met de persoonskenmerken en behoeften van de aanvrager en mag de gemeente rekening houden met de financiële mogelijkheden van de aanvrager om zelf in maatregelen te voorzien. Wat opvalt aan het compensatiebeginsel is dat er ook een welzijnscomponent in benoemd is. Mogelijkheden om medemensen te ontmoeten en het opzetten en onderhouden van een sociaal netwerk. Met name dit laatste punt geeft aan dat de Wmo meer is dan verstrekkingenbeleid Duidelijk is dat de gemeente maatregelen moet nemen, moet compenseren. Maar de wet zegt niet hoe gemeenten dat moeten doen. Er is beleidsvrijheid voor gemeenten. En daarmee ontstaan ambitie en noodzaak tot een andere aanpak. We gaan kantelen

3. Kantelen? Wat is dat? burger centraal niet de voorziening / claim Waarom doen we het? benutten eigen mogelijkheden realiseren van maatwerk Hoe doen we het? uitgebreid gesprek met de burger breed scala aan oplossingen Een andere aanpak, een kanteling in denken en doen. Dit kantelen moet gezien worden in het licht van de omslag van verzekerd recht naar compenseren in de vorm van ondersteuning. De gemeente mag niet langer gezien worden als voorzieningenwinkel, maar als meedenker om je participatieproblemen mee op te lossen. We denken niet langer vanuit rechten en claims, maar stellen de behoefte van de burger centraal. Het betekent meer dan voorheen denken in termen van ervaren beperking in relatie tot een oplossing. Alles is gericht op vergroten van de participatie en zelfredzaamheid. Waarom doen we het? We doen het om burgers te ondersteunen bij hun deelname aan de samenleving. Participatie staat centraal, we willen die bevorderen. Ondersteunen is anders dan overnemen. Bij ondersteunen gaan we uit van de eigen kracht en mogelijkheden van een burger en zijn naasten. En we gaan ook uit van de specifieke omstandigheden en behoeften van een burger. Ondersteunen is bedoeld om afhankelijkheid tegen te gaan en juist gericht op empowerment. De gedeelde verantwoordelijkheid van burger en overheid speelt hierbij uiteraard een rol. En natuurlijk blijven nut en noodzaak van individuele voorzieningen daarbij bestaan. De aanpak die we voorstaan is nieuw.. We moeten het met elkaar ontwikkelen en neerzetten. Wij denken dat een uitgebreid gesprek veel belangrijker wordt; het gesprek aan de keukentafel. We moeten dan wel Instrumenten ontwikkelen om deze gesprekken gestructureerd en doelgericht te kunnen voeren. En de vraag wat kunt u zelf, of wat kunt u zelf organiseren hoort er dan ook bij. Bij het vinden van oplossingen moeten we creatief en innovatief denken. Gemeenten hebben vaak een heel uitgebreid collectief aanbod, juist daar moet veel vaker gezocht worden naar (een deel van) een oplossing. Wat gaan we doen? Een andere aanpak, een kanteling in denken en doen. Dit kantelen moet gezien worden in het licht van de omslag van verzekerd recht naar compenseren in de vorm van ondersteuning. De gemeente mag niet langer gezien worden als voorzieningenwinkel, maar als meedenker om je participatieproblemen mee op te lossen. We denken niet langer vanuit rechten en claims, maar stellen de behoefte van de burger centraal. Het betekent meer dan voorheen denken in termen van ervaren beperking in relatie tot een oplossing. Alles is gericht op vergroten van de participatie en zelfredzaamheid. Waarom doen we het? We doen het om burgers te ondersteunen bij hun deelname aan de samenleving. Participatie staat centraal, we willen die bevorderen. Ondersteunen is anders dan overnemen. Bij ondersteunen gaan we uit van de eigen kracht en mogelijkheden van een burger en zijn naasten. En we gaan ook uit van de specifieke omstandigheden en behoeften van een burger. Ondersteunen is bedoeld om afhankelijkheid tegen te gaan en juist gericht op empowerment. De gedeelde verantwoordelijkheid van burger en overheid speelt hierbij uiteraard een rol. En natuurlijk blijven nut en noodzaak van individuele voorzieningen daarbij bestaan. De aanpak die we voorstaan is nieuw.. We moeten het met elkaar ontwikkelen en neerzetten. Wij denken dat een uitgebreid gesprek veel belangrijker wordt; het gesprek aan de keukentafel. We moeten dan wel Instrumenten ontwikkelen om deze gesprekken gestructureerd en doelgericht te kunnen voeren. En de vraag wat kunt u zelf, of wat kunt u zelf organiseren hoort er dan ook bij. Bij het vinden van oplossingen moeten we creatief en innovatief denken. Gemeenten hebben vaak een heel uitgebreid collectief aanbod, juist daar moet veel vaker gezocht worden naar (een deel van) een oplossing. Wat gaan we doen?

4. Het project VNG Project met: Subsidie van VWS CG-raad en CSO Gemeenten zijn: Koplopers Pilots Vroege Volgers Volgers We gaan samen met gemeenten aan de slag in De Kanteling De VNG is verantwoordelijk voor de opzet en uitvoering van het project. Een projectleider is het vaste aanspreekpunt voor alle betrokkenen VWS subsidieert het project. Natuurlijk kan een dergelijk project niet zonder overleg met cliënten, belangenorganisaties. Daarom hebben we de CG-raad en CSO zitting te nemen in een begeleidingsgroep klankbordgroep en mee te denken over de modelverordening Het project start niet bij nul. De ervaringen van de KOPLOPERS vormen het startpunt. Koplopers zijn gemeenten die al vernieuwingen hebben doorgevoerd. De Pilots die ervaring gaan opdoen met vraagverheldering, advisering en nieuwe oplossingen zijn het hart van het project. Vroege volgers zijn gemeenten die later instappen, wellicht voor een kortere periode of slechts voor een onderdeel van hun eigen project aansluiten bij ‘De Kanteling’. Deelnemende gemeenten worden begeleid door consulenten die inhoudelijke kennis meebrengen, en een belangrijke rol hebben bij het beschrijven van ervaringen en methoden. Cruciaal onderdeel van het project is het betrekken van andere gemeenten, de volgers zodat aan het eind van de projectperiode meer gemeenten vernieuwend aan de slag zijn. Op deze manier ontwikkelt het project zich van klein naar groter en eindigt het groot. Met naar wij hopen grootse uitkomsten. We gaan samen met gemeenten aan de slag in De Kanteling De VNG is verantwoordelijk voor de opzet en uitvoering van het project. Een projectleider is het vaste aanspreekpunt voor alle betrokkenen VWS subsidieert het project. Natuurlijk kan een dergelijk project niet zonder overleg met cliënten, belangenorganisaties. Daarom hebben we de CG-raad en CSO zitting te nemen in een begeleidingsgroep klankbordgroep en mee te denken over de modelverordening Het project start niet bij nul. De ervaringen van de KOPLOPERS vormen het startpunt. Koplopers zijn gemeenten die al vernieuwingen hebben doorgevoerd. De Pilots die ervaring gaan opdoen met vraagverheldering, advisering en nieuwe oplossingen zijn het hart van het project. Vroege volgers zijn gemeenten die later instappen, wellicht voor een kortere periode of slechts voor een onderdeel van hun eigen project aansluiten bij ‘De Kanteling’. Deelnemende gemeenten worden begeleid door consulenten die inhoudelijke kennis meebrengen, en een belangrijke rol hebben bij het beschrijven van ervaringen en methoden. Cruciaal onderdeel van het project is het betrekken van andere gemeenten, de volgers zodat aan het eind van de projectperiode meer gemeenten vernieuwend aan de slag zijn. Op deze manier ontwikkelt het project zich van klein naar groter en eindigt het groot. Met naar wij hopen grootse uitkomsten.

5. Doel Vormgeven aan compensatiebeginsel door: Ontwikkelen nieuwe werkwijzen Overdraagbaar maken van vernieuwing Vertaling in juridisch kader Betrekken overige gemeenten Met de Wmo wordt strikter onderscheid gemaakt tussen zorg (AWBZ en ZVw) en ondersteuning bij participatie door gemeenten. Over wat ondersteuning in kan houden, wanneer en hoe voldoende ondersteuning geboden wordt, zijn vele vragen te stellen, waarop wij vandaag geen antwoord hebben. Het project is nu juist bedoeld om te leren omgaan met deze nieuwe rol en een impuls te geven aan het werken met het compensatiebeginsel. Vanuit de gedachte dat het compensatiebeginsel mogelijkheden biedt voor vernieuwing, is het doel van het project om ervaring op te doen met anders werken en zo een nieuwe werkwijze en aanpak te ontwikkelen. Want: Hoe doe je dat nou, een uitgebreid gesprek? Wat heb je daarvoor nodig? Wie voert het gesprek? De methoden, instrumenten, voorbeelden en modellen die dit oplevert worden overdraagbaar gemaakt en verspreid onder overige gemeenten. Gebaseerd op de ervaringen wordt een lokaal juridisch kader ontwikkeld (verordening, beleidsregels) Als gezegd is het de bedoeling dat gemeenten elkaar enthousiasmeren en inspireren en dat steeds meer gemeenten gaan kantelen. Wij verwachten dat het project een aantal concrete producten oplevert. Met de Wmo wordt strikter onderscheid gemaakt tussen zorg (AWBZ en ZVw) en ondersteuning bij participatie door gemeenten. Over wat ondersteuning in kan houden, wanneer en hoe voldoende ondersteuning geboden wordt, zijn vele vragen te stellen, waarop wij vandaag geen antwoord hebben. Het project is nu juist bedoeld om te leren omgaan met deze nieuwe rol en een impuls te geven aan het werken met het compensatiebeginsel. Vanuit de gedachte dat het compensatiebeginsel mogelijkheden biedt voor vernieuwing, is het doel van het project om ervaring op te doen met anders werken en zo een nieuwe werkwijze en aanpak te ontwikkelen. Want: Hoe doe je dat nou, een uitgebreid gesprek? Wat heb je daarvoor nodig? Wie voert het gesprek? De methoden, instrumenten, voorbeelden en modellen die dit oplevert worden overdraagbaar gemaakt en verspreid onder overige gemeenten. Gebaseerd op de ervaringen wordt een lokaal juridisch kader ontwikkeld (verordening, beleidsregels) Als gezegd is het de bedoeling dat gemeenten elkaar enthousiasmeren en inspireren en dat steeds meer gemeenten gaan kantelen. Wij verwachten dat het project een aantal concrete producten oplevert.

6. Opbrengst Instrumenten en methoden Publicaties van voorbeelden Bijeenkomsten Steeds meer vernieuwing Maar ook: Vernieuwde Modelverordening De opbrengst van het project zal bestaan uit : Werkwijzen en instrumenten ontwikkelen voor: vraagverheldering Advisering Publicaties over de ervaringen, bijvoorbeeld goede voorbeelden, tips en tricks bij het Realiseren van een breed ondersteuningsaanbod Een andere organisatie van het aanbod Heel belangrijk zijn de (werkbijeenkomsten) waar ervaringen worden gedeeld en waar tijd is voor discussie en reflectie. Deze bijeenkomsten zullen voor een deel thematisch zijn. Hiervoor worden alle gemeenten uitgenodigd. Zo worden de ervaringen gedeeld en krijgt ieder zicht op mogelijkheden voor de eigen gemeente. Immers, zo goed als alle gemeenten hebben de ambitie, maar vinden het soms nog lastig dit om te zetten in actie. Het is lastig om tijd te vinden voor het schrijven van een projectplan en daadwerkelijk aan de slag gaan. Ten slotte worden de ervaringen vertaald in een juridisch kader, een nieuwe modelverordening met daarbij behorende beleidsregels. De opbrengst van het project zal bestaan uit : Werkwijzen en instrumenten ontwikkelen voor: vraagverheldering Advisering Publicaties over de ervaringen, bijvoorbeeld goede voorbeelden, tips en tricks bij het Realiseren van een breed ondersteuningsaanbod Een andere organisatie van het aanbod Heel belangrijk zijn de (werkbijeenkomsten) waar ervaringen worden gedeeld en waar tijd is voor discussie en reflectie. Deze bijeenkomsten zullen voor een deel thematisch zijn. Hiervoor worden alle gemeenten uitgenodigd. Zo worden de ervaringen gedeeld en krijgt ieder zicht op mogelijkheden voor de eigen gemeente. Immers, zo goed als alle gemeenten hebben de ambitie, maar vinden het soms nog lastig dit om te zetten in actie. Het is lastig om tijd te vinden voor het schrijven van een projectplan en daadwerkelijk aan de slag gaan. Ten slotte worden de ervaringen vertaald in een juridisch kader, een nieuwe modelverordening met daarbij behorende beleidsregels.

7. Pilot gemeenten Almere Arnhem Doetinchem Hof van Twente Kerkrade Nieuwegein Tilburg en Rotterdam IJsselmonde Acht gemeenten hebben een projectplan ingediend dat beoordeeld is als kansrijk. Met deze gemeenten maken we in de komende weken verdergaande afspraken over hun deelname aan ‘De Kanteling’ Ik geef nu graag het woord aan Piet Vreeswijk van de CG-raad over het project dat zij samen met CSO gaan uitvoeren. Parallel aan ons project voorziet het project van CG-raad en CSO in begeleiding van de consumenten en patiënten organisaties en Wmo-raden in de dezelfde pilot . Het loopt daarmee prachtig samen met ons project en het zal zeker versterkend werken. Acht gemeenten hebben een projectplan ingediend dat beoordeeld is als kansrijk. Met deze gemeenten maken we in de komende weken verdergaande afspraken over hun deelname aan ‘De Kanteling’ Ik geef nu graag het woord aan Piet Vreeswijk van de CG-raad over het project dat zij samen met CSO gaan uitvoeren. Parallel aan ons project voorziet het project van CG-raad en CSO in begeleiding van de consumenten en patiënten organisaties en Wmo-raden in de dezelfde pilot . Het loopt daarmee prachtig samen met ons project en het zal zeker versterkend werken.

8. Persoonsgebonden budget voor welzijn VNG Gemeentedagen 6 november 2008  Gerard Nordkamp  Leny Claessens

9. Inleiding: Het begint met urgentie en visie: “Gezonde zieke, zieke zieke” Wat is het PGB Welzijn en (hoe) werkt het? Olievlekwerking

10. Terugblik Onderzoek chronisch zieke inwoners (2002): eenzaamheid en zingeving PGB in de AWBZ als voorbeeld Gedeelde visie > projectplan 2003

11. Visie van dr. A. van der Plaats:

12. Doelstellingen: MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE OP MAAT Bereiken van ‘stille lijders’ Vermindering medicijngebruik Integrale en vraaggerichte benadering

13. Uitvoering Hoe bereik je eenzame mensen?! Er op af! Achter de voordeur Individuele welzijnssubsidie van max. € 450,- Besteding naar eigen keuze Projectorganisatie

14. Resultaten Deelnemers: bewustwording, bloeien op, meer regie, eigenwaarde, actiever, meer contacten Organisaties: samenwerking, ook tussen zorg en welzijn, nieuwe ‘producten’, cultuuromslag

15. Uitbreiding project Collectieve bijeenkomsten Nazorg (door vrijwilligers) Cursus NLP Wmo-consulenten gaan meedoen

16. Bredere toepassing: Mantelzorgers Geluksbudget wijk De Riet Inwoners met chronische psychiatrische beperkingen Inwoners langdurig in bijstand PGB Welzijn intramuraal

17. Kennis delen met andere gemeenten: Dankzij Provincie Overijssel: brochure en www.geluksbudget.nl Elke gemeente (in Overijssel) kiest zijn eigen aanpak VNG: De Kanteling van de Wmo

18. Hartekreten: Positieve aandacht en vertrouwen geven aan mensen, hun eigen kracht aanboren Ook professionals de ruimte geven Minder papier, meer doen Maatwerk in plaats van claimbehandeling

19. Gaan we de Wmo kantelen? Wat zou u (ja beste collega, u!) zelf willen: een scootmobiel of …..? Wij helpen onze inwoners, wat kunnen zij voor ons doen? Hoe ziet uw ideale Wmo er uit?

20. Eigen Kracht Familie en sociaal netwerk als draagvlak voor maatschappelijke ondersteuning VNG, onderwijs, zorg en welzijn Jan van Lieshout, Eigen Kracht Centrale, 6 november 2008

21. Eigen Kracht Centrale Versterken van de sociale structuur in de maatschappij, school door betrokkenen te activeren bij keuzes voor hun toekomst en daarbij zonodig/zo mogelijk aan herstel te werken

22. Onze overtuiging Burgers en hun sociale verbanden (familie & vrienden, buurtgenoten) Als geen ander netwerk in staat Rond hun ‘zorgenkinderen’: feiten te kennen plannen te maken beslissingen te nemen over welzijn en de veiligheid van deze ‘kinderen’

23. Cirkels Leercirkels over het behalen van doelen, projecten, taken Sfeercirkels over regels, gebruiken, conflicten, spanningen Zorgcirkels over functioneren, toekomst

24. Conferentiemodel betekent: Verantwoordelijkheid geven aan burgers, betrokkenen Die zelf een plan maken over hulp Of samen situatie herstellen in een confrontatie na conflict/ delict Met altijd inschakelen van familie en sociaal netwerk, ‘peergroup’

25. Wet maatschappelijke ondersteuning Nieuwe balans verantwoordelijkheden Burgers en overheid Overheden onderling Burgers onderling Samenhang lokaal beleid Wonen en welzijn Zorg en dienstverlening Aanpalende terreinen

26. Uitgangspunten Wmo Samenleven primaat burgers Krachtige sociale structuur Zelforganisatie Maatschappelijke binding Eigen verantwoordelijkheid Daarna: professionele arrangementen Sluitende keten Individueel maatwerk

27. Conferentie en Wmo Geef de burger(s) een stem Laat de verantwoordelijk eerst daar Benut hun eigen kracht Faciliteer veilige cirkels

28. Waar inzetten? (Jeugd)zorg, woonvoorziening Aanpak huiselijk geweld MEE, mensen met een beperking Onderwijs, arbeidstoeleiding Organiseren steun (mantelzorg) Detentie, rehabilitatie, verslavingszorg Spanning, overlast in wijk of buurt …Overal waar het netwerk om mensen heen geactiveerd kan worden… …Waar actie voorbereid moet worden…

29. Het principe van de cirkel

30. Eigen Kracht Conferentie

31. Maak de cirkel groter

32. Opdracht van de onafhankelijk coördinator: Betrek zoveel mogelijk mensen die om de situatie geven, denk ook aan kinderen. Zorg dat iedereen veilig kan deelnemen. Zorg dat de juiste professionals de juiste info geven. Zorg dat de conferentie van ‘de familie’ (netwerk) is: hun tijd, plaats, mensen, taal, eten, rituelen

34. Werkt het in families?(monitoring 2001-2007) Doen mee ( gemiddeld 13 deelnemers) Alle leeftijden doen mee Delen de zorg over hun familielid Zijn verantwoordelijk (gem. 18 afspraken) Maken passende en creatieve plannen Brengen eigen hulpbronnen mee (80%) Voeren betrouwbaar uit (55% in 3 mnd) Waarderen de conferentie (7.4) en het plan (7.9)

35. Infrastructuur Eigen-kracht Centrale Regio managers Onafhankelijke coördinatoren Opleiding Handboeken Folders , dvd’s Ondersteuningsnetwerk www.eigen-kracht.nl