Teorijske perspektive prou čavanja međunarodnih odnosa

1. Teorijske perspektive proučavanja međunarodnih odnosa Vrijednost teorije: Spoznajna (teorija omogućava pozitivno poznavanje realnosti međunarodnih odnosa) Normativna (omogućava shvatanje realnosti m.o. i odgovara na pitanje kakvi bi trebalo da budu) Politički instrument (teži da promijeni m.o, državnici prihvataju određeni koncept kao zakonitost na osnovu koje se mora djelovati)

2. Razlike istorija ↔ teorija • Vremenska uslovljenost ↔ izvanvremenost • Konkretan događaj ↔ opšti uzroci, posljedice, faktori • Skup prijedloga i koncepata koji teže da objasne određene fenomene definišući odnos između koncepata, a osnovni cilj je predviđanje budućih fenomena. • Pomaže u razumijevanju događaja jer im daje smisao na nivou apstrakcije

3. Generalne teorije, tj. perspektive: • Liberalno idealistička (kasnije neoliberalna) • Realistička (kasnije neorealistička) • Alternativne perspektive (radikalizam,neomarksizam) • Konstruktivizam • Feminizam

4. Liberalizam: ljudska priroda je dobra, zlo potiče iz društva, države da se pomažu i čine jedne drugima što manje zla • Temelji: Monteskje, Lok, Kant, Ruso, Mil, Smit, Rikardo • Vrhunac: Stvaranje Lige naroda i kraj Hladnog rata • Kriza: Drugi svjetski rat i Hladni rat

5. Ekonomska dimenzija (međunarodna trgovina) • Normativna (međunarodno pravo) • Etička (međunarodni moral) • Tehnološka (televizija,internet...) • Tri pogleda na reforme: • izgradnja međunarodnih institucija (Liga naroda) • pravna regulativa (Stalni sud m.pravde, Brijan-Kelogov pakt) • razoružanje (Vašingtonska i Londonska konferencija)

6. Norman Endžel, Velika iluzija (1909) • Tijesna povezanost privreda (interdependance) sprječava započinjanje oružanog konflikta • Iza vojne sile ne stoji nužno i ekonomska, i obratno. Primjer: Rusija, Belgija • Racionalna ekonomska logika ↔ iracionalni nacionalizam

7. Neoliberalizam: Robert Kiohejn i Džozef Naj • Ekonomija je motorna snaga svijeta, važnost dobijaju pravni i ekonomski instrumenti, a sila gubi na značaju • Pored države, subjekti su razne vrste međunarodnih organizacija, kao i unutardržavni regioni. Država nije jedini akter, i potire se klasična podjela na spoljnu i unutrašnju politiku. Država je i sama sastavljena od konglomerata aktera. • Transnacionalni okvir odnosa (a ne blokovski) i uzajamna međuzavisnost

8. Dva značajna koncepta koja uvode neoliberali: • Složena međuzavisnost, koja je u izvjesnom smislu predvidjela proces globalizacije • Međunarodni režimi, stvoreni sa željom da u određenim slučajevima regulišu međunarodnu aktivnost-prihvatanje načela, normi i pravila u određenoj oblasti (izvoz nafte, međ.trgovina u STO, odlaganje otpada, neširenje naoružanja...)

9. Nakon Hladnog rata: • Teorije demokratskog mira: demokratije ne ratuju među sobom • Transnacionalne institucije onemogućavaju izbijanje sukoba • Frensis Fukujama: Uslovi za univerzalizaciju zapadnih liberalnih demokratija kao konačnog oblika vladanja; lokalni konflikti ostaju, ali isključen je svjetski konflikt

10. Kritika liberalizma: • Naglašavanje teze o smanjenju nasilja što ne nailazi na empirijsku potvrdu • Preveliko isticanje privrede, tehničkog napretka, normi i režima u visokoj politici, naspram i u miru prisutne bezbjednosne problematike • Insistiranje na međuzavisnosti koje je prenaglašeno s obzirom na njenu asimetričnost • Isticanje da države nijesu jedini akteri, pri čemu se zaboravlja da one sudjeluju i u stvaranju drugih oblika institucionalnog djelovanja (organizacija,režima...)

11. Realizam: Pojedinci su organizovani u države i svaka država teži da maksimalno ostvari svoje interese definisane u sili • Preteče: Tukidid, Sveti Avgustin; predstavnici: Hans Morgentau, Džorž Kenan, Henri Kisindžer

12. Zajedničko svim realistima: • Autonomna država kao glavni akter • Međunarodni sistem u kome one djeluju je anarhičan, a anarhija nije vezana za neku vremensku etapu već je stalna karakteristika odnosa • Glavna kategorija koja dominira m.o. je sila • Gotovo da nema sile koja ne bi bila identifikovana sa vojnim instrumentima djelovanja

13. Edvard Kar, Dvadesetogodišnja kriza • Napada Endžela nazivajući liberalizam utopizmom • Liberali-utopisti žele radikalne promjene, i izgradnju nekog novog svijeta, realisti su čvrsto postavljeni na praksi i realnostima života, nastoje da spoznaju svijet, ne da ga radikalno mijenjaju • Slobodna trgovina se ne može shvatiti bez faktora sile-V.Britanija joj je težila radi svojih interesa, nasuprot nekim slabijim državama

14. Neorealizam • Realizam zanemaruje jačanje liberalnih institucija, moralna načela, rast neograničenih vojnih izdataka... • Kenet Volc (Teorija međunarodne politike) strukture država, sila nije samo vojna • Beri Buzan: “zrela anarhija” koja je podložna regulisanju od strane zapadnih demokratija koje su jemstvo međunarodne sigurnosti • Robert Gilpin: značenje ekonomskog dijela sile kao osnovni pokazatelj; hegemoni su kroz istoriju padali zbog tendencije da previše troše, premalo investiraju; na bazi modernije tehnologije nakon izazova dolazi novi hegemon

15. Kritika: • Preveliko isticanje države • Opravdava postojeći sistem i ne traži reforme • Zaboravlja ili negira postojanje i ekonomskih i pravnih normi • Zapostavlja saradnju naspram stalnog konflikta • Ne uočava povećanu međuzavisnost država koja vodi ka stvaranju međunarodnih institucija

16. Radikalizam: različite škole, ali zajedničko je shvatanje značaja ekonomije • U V. Britaniji termin-revolucionarizam-odnosi se na vjerske ratove u Evropi, marksističke ideje, religijski fundamentalizam • Imperijalizam kao hijerarhični međunarodni sistem koji favorizuje neke države, organizacije i pojedince na štetu drugih. Multinacionalne kompanije i banke-glavni centri moći u nerazvijenim državama-neokolonijalizam. Sukob saradnje i sukoba među državama se prebacuje na konflikt i saradnju među klasama. • Analiza odnosa unutar države i značaja ekonomskih činilaca čini ove teorijske perspektive i dalje važnim iako su izgubile na ranijem značaju nakon raspada socijalističkog sistema

17. Teorija zavisnosti – Raul Prebiš • Svjetski sistem je podijeljen na centar i periferiju, a razdjelnica je pristup modernim tehnologijama • Centar prihvata najmodernije tehnologije, čija primjena donosi najveći profit • Empirijska osnova-južnoamerička iskustva • Teza o istupanju periferije iz svjetskog kapitalističkog sistema danas, nakon propasti real-socijalizma kao alternative, nije realno ostvariva

18. Imanuel Volerstin: centralna kategorija je svjetska kapitalistička perspektiva, a sistem međunarodnih odnosa je jedinstven kapitalistički sistem • Centralne-razvijene regije, poluperiferija, periferija (daje sirovine i neškolovanu radnu snagu) • Stalna utakmica između kratkoročnih interesa (maksimalizacija profita) i dugoročnih (stabilni rast). Kratkoročni pretežu što rezultira geografskom ekspanzijom kapitala koja otvara novu eksploataciju radnika.

19. Države su suprotstavljene i među njima djeluje ravnoteža snaga • Pojavljuje se država koja želi da dominira i preuzima ulogu hegemona. Hegemon ima prednost u tri područja: poljoprivredno-industrijskom, trgovačkom i finansijskom • Holandija (1620-1673) pomorska flota • Velika Britanija (1815-1873) • SAD (1945-1967)

20. Konstruktivizam: nema jedinstvenu kategoriju, unaprijed odbija stvaranje jedne jedinstvene teorije m.o. • “Teoretisanje o teoriji” • Uvodi nove koncepte koji se odnose na etnicitet ili rod, što je novo u m.o. • Svijet je društvena konstrukcija koja se stalno mijenja • Ne treba da objašnjava stvarnost, već da je aktivno mijenja (Aleksandar Vent) • Snaga kulture, jezika i ideja dobija na značaju

21. Feminizam – od 1960-ih godina u prvi plan se postavlja pitanje nejednakosti polova • Odlučan napad na isključenje žena iz diskusija o javnim i međunarodnim odnosima • Različiti pristupi: • Neomarksistički-polna eksploatacija • Postkolonijalni-obespravljenost u zemljama u razvoju • Psihoanalitički-ističe jednakost ljudskog roda • Radikalni feminizam-radikalno za punu zastupljenost i ravnopravnost

22. Žene vladari kroz istoriju postojale su od najstarijih vremena (Hatšepsut, Kleopatra, Irina, Margareta I, Izabela od Kastilje, Elizabeta I, Katarina Velika, Marija Terezija...) Prva žena ministar vanjskih poslova: Ana Pauker, Rumunija, 1947. Prva žena premijer: Sirimavo Bandaranaike, Cejlon (Šri Lanka), 1960. Prva žena predsjednik države u modernom vremenu: Izabela Peron, Argentina, 1974 .

23. Prva žena izabrana za predsjednicu: Viktis Finbogadotir, Island, 1980. Indira Gandi, Golda Meir, Margaret Tačer, Gro Harlem Bruntland, Milka Planinc, Benazir Buto, Edit Kreson, Kim Kembel, Tansu Čiler, Helen Klark, Julija Timošenko, Jadranka Kosor, Johana Sigurdardotir, Džulija Gilard, Korason Akino, Meri Robinzon, Megavati Sukarnoputri, Pratiba Patil...

24. Trenutno: predsjednice: Liberija, Argentina, Litvanija, Kostarika, Brazil, Kosovo, Malavi, Južna Koreja, Centralnoafrička Republika, Čile Premijerke: Njemačka, Bangladeš, Trinidad i Tobago, Tajland, Danska, Jamajka, Slovenija, Senegal, Norveška, Letonija

25. Kritika alternativnih perspektiva: • Neomarksizam je previše vezan za klasne odnose gubeći iz vida ulogu država i drugih aktera m.o. • Konstruktivizam ne nudi svoj model empirijskog istraživanja, a previše se temelji na metateoriji i filozofskim raspravama, ne pomažući mnogo boljem razumijevanju m.o. • Feminizam treba da krene dalje od kritike neravnopravnosti i nepravednosti svijeta ka konkretnim pitanjima vezanim za m.o. i djelovanje žena