Levensbeschouwing en zingeving

1. Levensbeschouwing en zingeving College van Martien Schreurs op 10-9-2012

2. Wat gaan we in dit cursus-onderdeel doen? • Antwoord geven op de vraag wat de humanistische levensbeschouwing inhoudt. Wat betekent interlevensbeschouwelijk humanisme? • Antwoord geven op de vraag wat de invloed is van het humanisme op de vorming van de Europese cultuur (Van Heste). • Antwoord geven op de vraag wat het humanisme betekent voor het zelfbegrip en de zingeving van laatmoderne individuen.

3. Wat ga ik in dit college doen? • Antwoord geven op de vraag wat zingeving, levensbeschouwing en ‘levensbeschouwen’ is. (Levensbeschouwing gaat terug op gond-overtuigingen betreffende de mens, de wereld, God, normen voor het handelen, kennis, taal, esthetica en inwijding.) • In navolging van Alma kiezen wij de insteek van de religiewetenschapper Smart.

4. De 7 dimensies van een levensbeschouwing (Smart) • Narratieve dimensie • Doctrinaire en filosofische dimensie • Ethische en legalistische dimensie • Rituele dimensie • Experiëntiële en emotionele dimensie. • Sociale en institutionele dimensie • Materiële dimensie

5. Wat is levensbeschouwing? • Substantiële definitie: • Smaling en Alma onderscheiden (1) de ontische dimensie, (2) de epistemische dimensie, (3) de valuatieve dimensie, (4) de existentiële dimensie en (5) de spirituele dimensie van een levensbeschouwing.

6. De functies van een levensbeschouwing • Als je kijkt naar de functies van een levensbeschouwing, dan is de levensbeschouwing geen ding op zichzelf, maar een middel voor iets anders. • Levensbeschouwing als coping, bijvoorbeeld bij de verwerking van verlies-ervaringen.

7. Wat is zingeving? • Alma: het plaatsen van iets in een breder verband. De volgende ervaringsaspecten: • 1) doelgerichtheid • 2) Samenhang • 3) Waardevolheid. • 4) Verbondenheid • 5) Transcendentie • 6) Competentie

8. Vervolg zingeving • 7. Erkenning • 8. Motiverende werking. • 9. Welbevinden. Mijn conclusie: duidelijk is dat er bij het spreken over zin (1) zowel esthetische aspecten (“ik heb er zin in”) als (2) cognitieve aspecten (“de zin daarvan is mij niet echt duidelijk”) spelen.

9. Verschillende perspectieven op levensbeschouwing. • Het onderscheid tussen expliciete levensbeschouwing en impliciete levensbeschouwing in de sociologie. • “Opwarmvraag”: In hoeverre is het van belang om de eigen levensbeschouwing te expliciteren? • Levensbeschouwing staat tegenover nihilisme.

10. Omschrijving van levensbeschouwing • Levensbeschouwing, zingevingssysteem, religie en godsdienst. Waar zitten de verschillen en overeenkomsten? • Het humanisme als levensbeschouwing. • Wordt het humanisme niet overvraagd wanneer we het humanisme vergelijken met wereldreligies?

11. De actuele rol van de levensbeschouwing • Welke rol spelen levensbeschouwingen in onze tijd van secularisatie? Wat is secularisatie? • Wat betekent de uitspraak dat God dood is? Zie ook de dominee in Zeeland.

12. Secularisatie • Secularisatie: • 1. De laatmoderne tijd wordt gekenmerkt door het verlies van de greep van de godsdienstige instituties in het publieke domein. • 2. Een andere omschrijving van secularisatie is dat religie geen ultieme zingevingsbron is in het persoonlijke leven. • 3. De meer open opvatting van secularisatie dat spiritualiteit en religie een mogelijkheid is naast andere mogelijkheden om jezelf te bepalen.

13. Levensbeschouwing en evolutietheorie • Evolutietheorie maakt korte metten met alle teleologische verklaringsmodellen. Wat betekent dit voor het humanisme als zingevingskader? • Zingeving wordt problematisch binnen het kader van de evolutietheorie. • Toergenjev (1862) en later Nietzsche zien de opkomst van het nihilisme.

14. Van Praag: de grote strijd tegen het nihilisme. • Het Nederlandse humanisme vindt zich na de Tweede Wereldoorlog opnieuw uit door de strijd aan te binden met het nihilisme. • Zie ook Camus en Willem Frederik Hermans die de term “scheppend nihilisme” heeft gemunt. • Is ‘scheppend nihilisme’ een adequate aanduiding van het humanisme?

15. Humanisme en nihilisme • Humanisme als seculiere levensbeschouwing. Wanneer je begrijpt “dat alles wat boven is eigenlijk van beneden komt” (Kuitert), dan besef je dat de humane kern ook in andere religies teruggevonden kan worden. • Dit biedt mogelijkheden voor een inter-levensbeschouwelijke dialoog.

16. Warming-up • Stelling van Dostojevski over de rol van religie in een geseculariseerde wereld: “Als God niet bestaat, dan is alles geoorloofd.” Argumenten voor en argumenten tegen deze stelling.

17. Vervolg warming-up. • Weerleg de volgende stelling: “God is in de eerste plaats een verlegenheidsterm. De mens voert God ten tonele als uitweg uit de onwetenheid. Als er een ultieme verklaring komt van het ontstaan van de dingen, dan is God overbodig geworden.”

18. Vervolg warming-up • Stelling: “Je gelooft wel of je gelooft niet in God. Je kunt niet een beetje geloven. Op dezelfde manier kun je ook niet een beetje zwanger zijn.” Argumenten voor of argumenten tegen deze stelling.

19. Interlevensbeschouwelijk humanisme • Het multiculturalisme ‘verplettert’ iedere vorm van monisme. • Onze laatmoderne tijd wordt gekenmerkt door een enorme pluriformiteit van levensbeschouwelijke stromingen. • Dialoog als kernbegrip van het humanisme.

20. Terugblik en aankondiging • Dialoog als kernbegrip van de humanistische levensbeschouwing. • Wat gaan we in de volgende colleges doen? • Uitdiepen van de humanistische traditie (Vanheste) • Positionering van het humanisme in een wereld die gedomineerd wordt door evolutionair denken (Buskes)