STERİLİZASYON VE DEZENFEKSİYON

1. STERİLİZASYON VE DEZENFEKSİYON

2. Tarihçe • Mikroorganizmaların varlığı henüz bilinmemesine rağmen yazılı insanlık tarihinin ilk başlarından beri insanlar, hastalıklara karşı koymak amacı ile dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerini uygulamışlardır.

3. Tarihçe • Eski Mısırlılar, enfeksiyöz maddeleri sterilize ve mumyaları dezenfekte etmek için ateşi kullanmışlardır.

4. Tarihçe • Yunanlılar binalarını dezenfekte etmek için kükürt yakarlarken, Yahudiler cüzzamlı hastaları izole edip geride kalan bütün eşyaları yakmışlardır.

5. Tarihçe • 16.yüzyılda veba salgınında da ölenlerin vücutları, topluca yakılarak ortadan kaldırılmıştır.

6. Tarihçe • Orta Asya’daki Türkler, temiz su kaynaklarını kirletmemeye son derece önem gösterirken, suyu kutsal saymışlar, yaralarını dağlamışlar ve hastalıktan ölen insanların giysilerini ve hayvan kadavralarını yakarak ortadan kaldırmışlardır.

7. Tarihçe • Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin kullanımı ve sterilizasyon amacı ile ışığın kullanımı 19. asırda Robert Koch, Louis pasteur ve Joseph Lister sayesinde olmuştur.

8. Neden Önemli ? • Hastane infeksiyonları tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hasta, sağlık personeli, toplum ve sağlık bütçesi açısından önemli bir sorundur. • Hem morbidite ve mortalite düzeylerinde artışa neden olmakta hem de yataklı tedavi kurumlarının çalışma verimlerinde azalmaya ve sağlık harcamalarında ciddi boyutlarda yükselmeye yol açmaktadır

9. Neden Önemli ? • CDC (CentersforDiseaseControl)’nin bir çalışmasına göre hastane infeksiyonlarının %30 unun temel sterilizasyon ve dezenfeksiyon kurallarının uygulandığı zaman önlenebileceği, cerrahi infeksiyonlarda önleme oranının %19-41 olduğu gösterilmiştir.

10. Sterilizasyon • Herhangi bir cismin veya maddenin, birlikte bulunduğu tüm mikroorganizmaların her türlü canlı şekillerinden, tamamen temizlenmesi işlemidir. • Sterilizasyonkesinbirifadedir. • Birnesneveyaortamyasterildirya da değildir, azsterilveyaçoksterilgibibirifadeleryanlıştır.

11. Sterilizasyon Kabul edilebilir “sterilite güvence düzeyini” sağlayacak ölçüde ortamın mikroorganizmalardan arındırılmasıdır.

12. Sterilizasyon Sterilite Güvenilirlik Düzeyi (SterilityAssuranceLevel) • Sterilizasyondan sonra ortamda canlı mikroorganizma bulunma ihtimalidir. • Günümüzde kabul edilebilir sterilite güvenilirlik düzeyi; • ortamdaki bakteri sporlarını 1/1.000.000 (log 10-6 - % 99.9999) azaltan sterilite güvenilirlik düzeyidir. • Bu tanım sterilizasyon işleminin pratikte ölçülebilir, kontrol edilebilir olmasını sağlamıştır.

13. Dezenfeksiyon • Mikrobiyalkontaminasyonun kabul edilebilir güvenlik sınırlarına çekildiği, bakteriyel sporların büyük bir kısmının etkilenmediği, gerçek anlamda yalnızca patojen mikroorganizmaları bulundukları cansız ortamdan uzaklaştırma işlemidir Dezenfektan Dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir

14. Sterilizasyon Yöntemleri • Isı ile sterilizasyon • Filtre ile sterilizasyon • Işınlar ile sterilizasyon • Kimyasallar ile sterilizasyon

15. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon • En sık kullanılan sterilizasyon yöntemidir. • Yüksek ısı ile, mikroorganizmaların proteinleri denatüre olur. • Basit, ucuz ve hızlı sonuçalınır. • Hem çalışanlar hem de doğa açısından toksik atık oluşturmaz

16. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon Isı Derecesi: Isı derecesi arttıkça sterilizasyon işleminin süresi kısalır pH: Nötr ortamda sterilizasyon süresi uzar. Asit ve alkali ortamlarda ise kısalır. Ortamın Nemi: Nem oranı arttıkça gerekli ısı derecesi ve etki süresi kısalır. Mikroorganizma içindeki su oranı arttıkça protein koagülasyonu çabuklaşacağından sterilizasyon kolaylaşır (Bakteri sporları içinde su az olduğundan sterilizasyona daha dayanıklıdır).

17. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri Basınçsız buharla sterilizasyon Su buharı ile sterilizasyon Basınçlı Buharla Sterilizasyon A) Nemli ısı ile sterilizasyon Kaynatma Sıcak su ile sterilizasyon Tindalizasyon Pastör fırını B) Kuru ısı ile sterilizasyon Yakma ve alevden geçirme

18. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon • a) Basınçsız buharla sterilizasyon • Arnold kazanı = Koch kazanı. Doymuş ve akım halindeki basınçsız • su buharı ortamında 100 oC de en az 30 dakikada yapılan sterilizasyon. • Yüksek ısıya dayanıksız maddelerin sterilizasyonubu yöntemle yapılır.

19. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon • b) Basınçlı buharla sterilizasyon • Buharla doymuş bir ortamda, basınç altında ve 100 oCnin • üzerindeki ısılarda yapılan sterilizasyondur. İlk otoklav 1879 da Charles Chamberland tarafından geliştirilmiştir.

20. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon • b) Basınçlı buharla sterilizasyon En önemli üç parametre; doymuş buhar, ısı ve zaman Basınç arttırıldıkça otoklav içerisindeki doymuş buharın da ısısı artar ve süre kısalır

21. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon • b) Basınçlı buharla sterilizasyon • Otoklav, çift katlı çeperi ve içindeki suyun ısıtılması için • gerekli ısıtma kaynağı olan, izolasyonlu özel kapağı ile gerekli ısı, zaman • ve basınç kontrol göstergeleri bulunan bir cihazdır.

26. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon • b) Basınçlı buharla sterilizasyon Vakumlu otoklavlarda ön vakum sistemi devreye girer ve otoklavın içerisindeki hava tamamen boşaltılır. Daha sonra buhar girişi başlar ve yaklaşık 134 oC de 2 atm basınçta ortalama 3,5 dakikada sterilizasyon tamamlanır. Vakumsuz otoklavlarda, doymuş buhar ile 1 atm basınçta 121° C de 15 dakikada sterilizasyon tamamlanır.

27. Otoklavamalzemeyerleştirilirkenneleredikkatedilmeli? • Buhar geçirgenliğine sahip malzeme ile paketleme yapılmalı. • Eşyalar çok sıkışık olarak yerleştirilmemeli, aralarında buhar geçişine ve dolanımına uygun boşluk bulunmalı. • Malzeme otoklava girmeden önce temizlenip kurutulmalı, sonra paketlenmeli. • Buhar girişini ve vakumlamayı engelleyecek büyüklükte paketleme yapılmamalı. • Kullanılan buharın kalitesi çok iyi olmalı ve içerisinde sıvı halde su bulunmamalı. • Sıvıların sterilizasyonunda, çözeltiler bulundukları kabın % 80 ine kadar doldurulmalı. • Sterilizasyon sırasında otoklav içinde kesinlikle hava kalmamalı. Bu, ısının yükselmesini ve havanın bulunduğu kısımdaki malzemeye (genellikle cihazın alt kısmı) buharın girmesini engeller (hava yastığı).

28. Hatalı Boşaltma örneği

29. Hatalı Boşaltma örneği

30. Otoklav kazaları 45 ton ağırlığında bir otoklav (çap 4 m, uzunluk 26 m) 4500 m uzağa fırladı 40 kg TNT eşdeğeri patlama

31. Otoklav kazaları

32. Otoklav kazaları

33. Otoklav kazaları

34. Mikroorganizmalar optimum büyüme sıcaklıklarının altında genellikle ölmezim ancak metabolik faaliyetlerini de yerine getiremezler. Dolayısıyla büyüyemezler. Bu yüzden düşük sıcaklık mikroorganizmaların kontrolünde kullanılan statik bir etkidir.

35. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Sıcak su ile sterilizasyon • a) Kaynatma • 100 oC de 5-10 dk kaynatma ile dezenfeksiyon, 30 dakika kaynatma ile sterilizasyon sağlanabilir. Musluk suyu kireçli olabileceğinden, damıtık su tercih edilmeli. • SS, DCA, TCBS, Selenit F, Tetratiyonatlıbuyyon gibi bazı besiyerlerinin sterilizasyonunda da kullanılır. • 100C’de 5-10 dk da penset, makas, bisturi gibi maddelerin dezenfeksiyonu

36. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Sıcak su ile sterilizasyon • a) Tindalizasyon • Yüksek ısıda bozulabilecek antijen, serum ve şeker solüsyonları gibi sıvı maddelerin, belirli ısı derecelerinde birkaç gün üst üste tutulması ile olur. • Hidrolize olabilecek çözeltiler 80-100 oC de 30 dk • Kan, serum gibi proteinli maddeler ile aşılar 56-60 oC de 60 dk - İşlem 3 gün üst üste tekrarlanır ve her işlem arasında malzemeler 1 gece oda ısısında bekletilir

37. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon Kuru ısı mikroorganizmalar üzerinde oksidasyon oluşturarak etkili olmaktadır. Ayrıca uygulanan sterilizasyon ısının yüksekliğine ve proteinin içerdiği su miktarına bağlı olarak protein koagulasyon etkisi de gösterebilir. Nem etkeni ortadan kalktığı için çok yüksek ısı ve daha uzun süre gerekir.

38. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon • Pastör fırını • Isı kaybını engellemek için arasında yalıtım maddesi bulunan çift çeperli fırınlardır. • - Cam, madeni eşya, bazı toz halindeki maddeler, süzgeç kağıtları ve yağların sterilizasyonu. • - Besiyerleri ve sıvıların sterilizasyonu • için bu yöntem kullanılamaz

39. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon • Pastör fırını Avantajları kurulması ve bakımı kolaydır. Metal aletlerde aşınmaya (neden olmaz tek bir parametre (ısı) ile kontrol edilebilir Dezavantajları ısıya duyarlı malzemelerin sterilizasyonunda kullanılamaz yüksek ısı ve uzun süreye gereksinim gösterir.Sporlar kuru ısıya nemli ısıdan daha dirençli.

40. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon • Pastör fırını - 180 oC de 1/2 saat - 170 oC de 1 saat - 160 oC de 2 saat • Sterilizasyon süresi Pasteur fırını çalıştırılıp istenen ısıya ulaşıldıktan sonra tutulur ve süre sonunda ısı kaynağı kapatılarak fırınının soğuması beklenir. • Yüksek ısı farkı nedeniyle soğutma işlemi tamamlanmadan (yani ortam ısısı ile fırın ısısı eşitlenmeden) steril malzeme çıkarılmamalıdır

41. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon • Yakma ve alevden geçirme Mikrobiyoloji laboratuvarında ekimde kullanılan öze gibi malzemelerin sterilizasyonu için, alevde kızıl hale gelene kadar ısıtılması gerekir. Cam kapların ağızları veya cam aletler alevden geçirmek suretiyle üzerlerinde bulunan mikroorganizmalardan arındırılırlar. Kirli ve kullanım dışı kalmış malzemeler (pamuk, bez) ve hayvan kadavraları da yakılarak yok edilebilir.

42. Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Süzme mekanizmalarına göre; a) absorbsiyonla mikroorganizmalarıtutansüzgeçler (Berkfeld,Chamberland,Seitzgibi) b) mikroorganizmaları mekanik olarak tutan süzgeçler (HEPA filtreler)

43. Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon • Filtre gözenek çapları bazı büyük protein moleküllerinin geçebileceği boyutlarla küçük virüs partiküllerinin geçebileceği boyutlara kadar farklı genişliktedir Gözenek çapları; tüm bakteriler için 0.2 µm maya hücreleri için 3 µm virüsler için 0.2 µm • Filtrelerin periyodik olarak kontrolü yapılmalı, temizlik ve değişim işlemleri aksatılmamalıdır

44. Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Gaz ve sıvıların sterilizasyonu - Porselen filtreler (Chamberland), - Diatom toprağı filtreler (Berkfeld), - Asbest süzgeçli filtreler (Seitz), - Cam tozu filtreler, - Memran ve ultra filtreler, - Elektrostatik filtreler • Membran filtreler ince kağıtlardan, inert selüloz esterlerinin gözenekli materyallerle birleşiminden ve polimerik ajanlardan yapılmıştır

45. Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Gaz ve sıvıların sterilizasyonu - Porselen filtreler (Chamberland), - Diatom toprağı filtreler (Berkfeld), - Asbest süzgeçli filtreler (Seitz), - Cam tozu filtreler, - Memran ve ultra filtreler, - Elektrostatik filtreler • Membran filtreler ince kağıtlardan, inert selüloz esterlerinin gözenekli materyallerle birleşiminden ve polimerik ajanlardan yapılmıştır

46. Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon • Mikrobiyolojide filtrelerin kullanım alanları; • çözeltilerin ve havanın sterilizasyonu • farklı büyüklükteki mikroorganizmaların birbirinden ayrılması • toksin, antijen, ve enzimlerin hücrelerden arındırılması • çözeltilerin saflaştırılması

47. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon • Isı ve diğer yöntemlerle steril edilemeyen ortamların sterilizasyonu • Kullanım alanları sınırlı • Çevreye de etkili olduklarından sınırlı olarak ve önlem alınarak uygulanabilir.

48. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon • İyonize edici radyasyon • X ışınları, gama ışınları, beta ışınları • - mikroorganizmlarınnükleik asitlerine etki ederler. • Uygulama alanları sınırlı, maliyeti yüksek ve insan sağlığı yönünden tehlikeli (mutajenik) • Daha çok oda ve alet dezenfeksiyonunda kullanılır. • Penetrasyon yüksek olduğundan en çok endüstriyel alanlarda kullanılır. • Tek kullanımlık enjektör, kateter gibi malzemeler üreten fabrikalarda bu yöntem kullanılmakla birlikte muayenehane veya hastanelerde dezavantajları nedeniyle kullanılmamakta .

49. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon • b. UV ışınları (mor ötesi ışınlar) • Dezenfeksiyon için gerekli dalga boyu 253.4 nm • İyonize ışınların aksine radyasyon enerjileri ve penetrasyon güçleri azdır • Bu nedenle daha çok hava, su ve yüzey sterilizasyonunda kullanılır Mikroorganizmaların DNA yapılarını kırar, ya replikasyoninhibe olur ya da mutasyon

50. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon • b. UV ışınları (mor ötesi ışınlar) • UV lambaları ve UV sterilizatörleri • UV stalizatör su içindeki mikroorganizmaların %99.99’nu yok eder • Ameliyathaneler, doku kültürü yapılan odalar, antibiyotiklerin hazırlandığı odalar, mikoloji laboratuvarında kullanılırlar.