DÜNYA GIDA KRİZİ VE TÜRKİYE

1. DÜNYA GIDA KRİZİ VE TÜRKİYE Ali Ekber Yıldırım Dünya Gazetesi Tarım Yazarı www.tarimdunyasi.net

2. Dünyanın gündemi • Dünya gündeminde tarım ve gıda fiyatlarındaki artış var • Küresel ısınma + tüketim artışı + enerji üretimi gibi faktörler tarımın önemini artırdı • 850 milyon insan açlıkla mücadele ederken buna 100 milyon kişinin daha eklenmesi tehlikesi var • Açlık sorununa çözüm için yılda 15-20 milyar dolar gerekiyor

3. Fiyat artışı • Dünya Gıda Örgütü (FAO)’ nun 55 ürünü kapsayan gıda fiyat endeksine göre • Gıdada 2006’da fiyat artışı yüzde 8, 2007’de yüzde 24, 2008’de yüzde 53 oldu • En çok artış yüzde 97 ile yağlı tohumlarda, tahılda yüzde 87, süt ürünlerinde yüzde 58 • Önümüzdeki 10 yıl fiyat artışının sürmesi bekleniyor

4. Fiyat artışının nedenleri • Artan petrol ve enerji fiyatının gıda üretim maliyetini artırması • Çin ve Hindistan’da tüketimin artması • Mısırın enerji üretiminde kullanılması nedeniyle tahıl üretiminin yüzde 25-30’unun hayvan yemi olarak kullanılması • Kuraklık ve küresel ısınmaya bağlı olarak stokların erimesi • Tarım ürünlerinden enerji üretimi • Spekülatif hareketler

5. Bugüne nasıl gelindi? Gelişmiş ülkelerin denetimindeki, IMF-Dünya Bankası-DTÖ geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelere tarımda, • Devlet müdahalelerini azaltın • Ticareti liberalleştirin • Destekleri kaldırın • Kamu yatırımı yapmayın(sulama vs.) diye reçete yazdılar, üretim engellendi

6. Gıda üretimi ve bölüşümü • Gıdada asıl sorun bölüşüm sorunudur, bazı ülkelerin elinde arz fazlası ürün var, diğer tarafta açlıktan ölenler var • 2007’de dünyada en karlı ikinci sektör gıda sanayi şirketleri oldu • İlk sırada ilaç şirketleri var • Açlığın bir başka ifadesi bu • Birleşmiş Milletler’ e göre 3 milyar insan günde 2 doların altında gelire sahip

7. Tarımdan enerji üretimi • Milyonlarca insan açlıkla mücadele ederken, tarımsal ürünlerden enerji üretilmesi tartışılıyor • Bir spor arabanın deposunu doldurmak için harcanan tahılla bir kişi bir yıl beslenebiliyor • 1 ton mısırdan 400 litre etanol elde ediliyor • Amerika’nın sadece etanol üretimine verdiği destek 10 milyar dolar

8. ABD-AB enerji hedefi • AB, 2020’ye kadar taşımacılıkta kullandığı enerji kaynağının yüzde 10’unu bioyakıtlardan üretmeyi hedefliyor • ABD,29.4 milyar litre olan olan bioyakıt üretimini 2022’ye kadar 136.3 milyar litreye çıkarmayı hedefliyor • 2015’e kadar 56.8 milyar litresini mısırdan elde edecek

9. Gıda krizinde kim ne yaptı? • Arjantin; mısır ihracatını yasakladı • Bolivya;pirinç,mısır ve buğday ihracatını durdurdu • Brezilya; mısır ihracat vergilerini artırdı • Mısır; Gıda sektörüne yeni teşvikler getirdi • Vietnam; pirinç ihracatını yasakladı • Endonezya; buğday ve soyada ithalat vergilerini kaldırdı • Hindistan pirinç ihracatını yasakladı • Kazakistan buğday ihracatını durdurdu

10. Gıda krizinde kim ne yaptı?(2) • Çin; buğday, yulaf ve arpada ihracat vergilerini artırdı • Güney Kore; mısır ve pirinç ithalat vergilerini düşürdü, soya ve yemlik mısırda ithalat vergilerini kaldırdı • Rusya; gübre ihracatında vergileri yüzde 5’ten 8.5’a çıkardı • Türkiye, ithalat kapılarını sonuna kadar açtı • TMO, “Liberal sistem var piyasaya müdahale olmaz” diye açıklama yaptı

11. Roma zirvesi • Dünya gıda zirvesi 3-5 Haziran’da Roma’da yapıldı • Bir çoğu devlet başkanı veya başbakan düzeyinde olmak üzere 180 ülkeden temsilci katıldı • Açlığa, gıda fiyatlarındaki artışa çözüm arandı • Önerilen çözüm; 2030 yılına kadar gıda üretimin yüzde 50 artırılması

12. Zirveye yansıyan tablo • 37 ülkenin acil gıda yardımına ihtiyacı var • Bu ülkelerin 21 Afrika, 10’u Asya, 5’i Orta ve Güney Amerika’da, bir ülke de zengin Avrupa’nın göbeğindeki Moldova • Bio-yakıt üretiminin sınırlandırılması konusunda uzlaşmaya varılamadı

13. Kriz tarımın gündemini değiştirdi • Gıda fiyatlarındaki artış, tarımsal desteklemeleri de tartışmaya açtı • Bir çok ülke tarımsal destekleri artırarak sürdürmeye karar verdi • Avrupa Birliği, tarımda yeni bir reforma giderek destekleri azaltacak beklentisi vardı, ancak destekler ve süt kotalarının kaldırılması tartışılıyor • Türkiye, tarımsal destekleri azalttı

14. Türkiye’nin durumu • Nüfusun yüzde 30’u tarımda • GSMH’ nın yüzde 11’i • İhracat 10 milyar dolar • İthalat 8.5 milyar dolar • Yarattığı katma değer 30 milyar dolar

15. Türkiye’nin potansiyeli • Türkiye’ nin tarımsal potansiyeli çok yüksek • İklimi, toprak yapısı ile tarıma çok elverişli • Fındık,Kuru incir,Kuru Kayısı,Kuru Üzüm,Şark tipi tütünde dünyada 1.sırada • Nohut ve mercimekte 2. sırada • Zeytinde 4.sırada • Şeftali,Elma,Armut, Badem,Zeytinyağı,Çay ve yaş üzümde 5.sırada • Pamukta 6. sırada

16. Potansiyel değerlendiriliyor mu? • HAYIR!.. • Uzun vadeli, siyasetten arındırılmış, ülke gerçeklerine uygun bir politika yok • Teknoloji kullanımı yetersiz • OECD Raporuna göre Ar- Ge’ de Türkiye son sırada • Başta altyapı olmak üzere arımda çok sorun var

17. Sorunlar • Girdi maliyetleri yüksek • Mazot, gübre, tohum,ilaç,makine gibi temel girdilerin maliyetini, fiyatını çiftçi kontrol edemiyor • Üretim yapmak büyük risk • Ürün fiyatı istikrarsız (domates çok iyi fiyata satılırken Rusya krizi çıkıyor, fiyat düşüyor

18. Temel sorunlar-1 • Tarım işletmeleriçok küçük • Bitkisel üretim yapılan araziler küçük ve parçalı (işletme başına ortalama 56 dekar) • İşletme başına hayvan sayısı düşük (Türkiye ortalaması 4 baş, AB ortalaması 54 baş) • Tarım toprakları amaç dışı kullanılıyor

19. Temel sorunlar- 2 • Sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin ancak yarısı sulanıyor • 1950’ li yıllardan başlayarak günümüze kadar devam eden seçime endeksli politika • Yeterli yatırım yapılmaması • İthalat ile terbiye etme anlayışı

20. Tarım önemsenmiyor • Dışa açılma politikalarının uygulanmaya başlandığı 1980’den sonra “Tarım ülkesiyiz” demenin utanç sayıldığı bir dönem başladı • Yeniden yapılanma adı altında bir çok kurum kapatıldı (1985) (HGGM,Toprak-Su) • Tarımdan zenginlik üretmek yerine, tarımdan kurtulma çabaları öne çıktı • Politikalarda IMF ve Dünya Bankası etkili

21. Tarım mı sanayi mi? • Tarım ile sanayi sektörü karşı karşıya getirilerek, tercih sanayiden yana kullanıldı • “Türkiye, sanayileşerek büyüyecek” • “Tarımla kalkınmış ülke yok” • Patates üreterek değil,otomobil üreterek kalkınacağız” • Bugün turizm ile balıkçılıkta aynı kavga var

22. Destekler yetersiz • ABD’ nin yıllık tarım destekleri bütçesi 73 milyar dolar • AB’nin bütçesi 40 milyar Avro • Türkiye, 5.4 milyar YTL • “Türkiye’nin kaynakları bu kadar” denilebilir mi? • Kaynaklar verimli kullanılamıyor, 2 hayvan dağıtılması, DGD ve bir çok örneği var

23. Destekler amaca hizmet etmiyor • Destekleme politikası ile hedefler çakışmıyor • Hükümetler, belli bir bütçeyi hedef gözetmeden harcamayı tercih ediyor • AB’ de 2013’e kadar üretici hangi ürüne ne kadar desteği ne zaman alacağını biliyor • Türkiye’de destekler üretimden çok sonra açıklanıyor ve ortalama 1 yıl gecikmeli ödeniyor

24. Hayvancılık • Gelişmiş ülkelerde tarımsal üretimde hayvancılığın payı ortalama yüzde 50’nin üzerinde(bazı ülkelerde yüzde 75-80) • Türkiye’ de bu oran yüzde 25 • İşletmelerin yüzde 90’ı bitkisel üretim ile hayvancılığı birlikte yapıyor • Hayvancılık sektörüne 1980 öncesi ve sonrası diye bakmak gerekir • İthalat ve terör darbesi

25. Hayvancılık-2 • Hayvancılık denilince akla sığırcılık gelir • Politikalar, desteklemeler büyükbaş hayvancılığa özellikle süt hayvancılığına göre belirleniyor • Besicilik desteklenmiyor, • Küçükbaş hayvancılık ihmal ediliyor • AB ile uyumda küçükbaş hayvancılığın şansı çok yüksek, • AB’nin koyun ve keçi etinde açığı var • Yeni Zelanda,Avustralya,Macaristan’dan alıyor

26. Hayvancılık-3 • Süt Üretimi: 11 Milyon ton • Et Üretimi: 1 milyon 834 bin ton(kırmızı et: 834 bin ton) • Beyaz et sektöründe büyük gelişme sağlandı, ancak kuş gribi, istikrarsızlık sektörü zorluyor • Destekleme sistemi bir gecede değiştirildi, hayvan başına ödeme sistemine geçildi

27. Tarımda çözülme hızlandı • Geçimlik üretim yapanlar ile pazara üretim yapanlar ayrılıyor • Köylüyü- çiftçi yapma çabası • Sektör dışından yatırım yapanlar artıyor • Büyük işletmeler kurulmaya başlandı • Tarımdaki nüfus azalıyor

28. Dünyada ne olacak? • Tarım ve hayvancılığın önemi artacak • Üretim eskisi gibi çok artmayacak(FAO) • Çevreye duyarlı üretim önem kazanacak (AB) • Organik ürünler talebi artacak • Gıda krizinden isyanlar hatta savaş bile çıkabilir

29. Türkiye’de ne olacak? • Küçük üreticilik tasfiye olacak, orta ve büyük ölçekli işletmeler artacak • Ziraat Bankası TOBİ Bankacılığını başlattı • Yabancı sermaye gelecek(Suudi Arabistan hazır) • Tarımsal sanayide hızlı bir gelişme olacak • Tüketim artacak • GAP’a yerli /yabancı sermaye akını olacak

30. Ne yapmalı? • Geçmişten ders alarak ülke gerçeklerine uygun bir politika ile, • Satılabilir • Güvenilir • Yeterli üretim yapmaktır • Fark yaratanlar başarılı oluyor (Alara, fide yetiştiricileri)

31. Nasıl bir politika? • Siyaset üstü, uzun vadeli • Üreticinin refahını yükseltecek • Sanayiinin girdi ihtiyaçlarını karşılayacak • Hayvan ve çevre sağlığını koruyan • Ülke talebini karşılayacak • İhracatı destekleyen

32. Başarı için önce tarımı ve üretimi sevmek gerek

36. TEŞEKKÜRLER