650 likes | 1.15k Views
BİYOLOJİK FORMULASYON. Prof Dr Süheyla Ünal İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı. Formulasyon niye gerekli?. Hasta neden dolayı acı çekiyor?. Formulasyon niye gerekli?. Hasta neden dolayı acı çekiyor? Nasıl tedavi etmeliyim?. Kim hasta?. Demografik bilgiler
E N D
BİYOLOJİK FORMULASYON Prof Dr Süheyla Ünal İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı
Formulasyon niye gerekli? • Hasta neden dolayı acı çekiyor?
Formulasyon niye gerekli? • Hasta neden dolayı acı çekiyor? • Nasıl tedavi etmeliyim?
Kim hasta? • Demografik bilgiler • Kaç yaşında • Kadın mı, erkek mi? • Evli mi, bekar ya da dul mu? • Nerede yaşıyor? • Kimlerle yaşıyor? • Ne iş yapıyor?
Nesi var? • Şimdi başvurmasına neden olan yakınmaları neler? • Biyolojik ve tanımlayıcı verilerin elde edilmesi • Belirtileri taradıktan sonra belirti filtresinden geçirilmesi
Belirti filtresi • Duygudurum • Anksiyete • Psikotik • Bilişsel • Bedensel • Madde ile ilgili • Kişilik • Diğer (Ayırıcı tanıda yararlı)
Psikiyatrik belirti ve bulgular İşlevsel Organik • SSS hastalıkları • ansefalit, menenjit, • kafaiçi kanama, travma • sistemik hastalık • - elektrolit dengesizliği, üremi, metabolik, endokrin, enfeksiyon, hipertansiyon, hipoglisemi • madde • kötüye kullanım, bağımlılık • intoksikasyon, yoksunluk • Psikotik bozukluklar • Duygudurum bozukluğu • Anksiyete bozukluğu • Somatoform bozukluk • Disosiyatif bozukluk • Kişilik bozukluğu • Uyum bozukluğu
Nasıl hastalanmış? Neler olmuş? • Şimdiki hastalığın öyküsü • Psikiyatrik hastalık öyküsü
Hastalığını ve tedavisini etkileyen etkenler • Madde kullanımı öyküsü • Aile öyküsü • Tıbbi hastalık öyküsü • Kullandığı ilaçlar • Allerjiler
Muayene ve tetkikler • Mental durum muayenesi • Fizik ve nörolojik muayene • Tanısal tetkikler
Mental Durum Muayenesi • Bilinç bozukluğu • Dikkat bozukluğu • Algı bozukluğu • Bellek bozukluğu • Düşünce bozukluğu • Duygulanım bozukluğu • Davranım bozukluğu • Fokal beyin bulguları
Bilinç muayenesi • Uyanıklık düzeyi • Farkında oluşluluk düzeyi • Zaman, yer, kişi yönelimi
Dikkat bozukluğu • Uyaranları filtreleme, odaklanma, dikkati değiştirme • İlgili uyarana dikkati yoğunlaştırırken, ilgisiz uyaranları ihmal etme olanı • Dikkati değiştirme ve odaklama becerisi Aşırı odaklanma- perseverasyon Çabuk değiştirme- çelinebilirlilik artışı
Dikkat bozukluğu • Basit yönergeleri yerine getirememe • Teğetsel konuşma, soruyla ilgisi çok az olan yanıt alma • Dikkatin dağılması, odaklanma güçlüğü • İnsanlara ve nesnelere karşı aşırı uyarılmışlık durumu (hipervijilans) • Tepki zamanında değişiklik
Dikkat muayenesi • İstemli ve istemsiz dikkat muayenesi • Bazı sözcüklerin harflerini tek tek ileri ya da geriye doğru sayma • Bir dakika içinde hatırladığı hayvan isimlerini sayma • Alfabeyi sayma • 3’er 3’er ya da 7’şer 7’şer sayma • Haftanın günlerini geriye sayma
Algı bozukluğu • Nesne ya da durumlara ilişkin yanlış odaklanma • Yanılsama • Görsel, dokunsal, işitsel varsanılar
Bellek muayenesi • Kayıt belleği • Yakın bellek • Uzak bellek Kısa Bilişsel Muayene WMS
Duygulanım bozukluğu • Uyarana uygun olmayan tepki • Apati, depresyon, anksiyete, öfke, ajitasyon, eksitasyon
Düşünce bozukluğu • Çağrışımlarda bozulma • Teğet konuşma • Perseverasyon • Somutlaştırma
Davranım bozukluğu • Hiperaktivite • psikomotor aktivite artışı, aşırı uyarılmışlık, huzursuzluk, eksitabilite • Hipoaktivite • Uyanıklık ve aktivitede azalma, ilgisizleşme, sessizleşme
Yönetsel işlev bozukluğu • Sohlberg & Mateer (2001) • Davranışı başlatma • Davranışı durdurma • Davranışı sürdürme • Düşünce ve davranışların organizasyonu • Düşünce üretme • Farkındalık (Davranışlarını izleme ve gerektiğinde uyarlama)
Yatakbaşı yönetsel işlev testleri • Folstein’in Kısa Bilişsel Muayenesi • Birbirine ters yönergeler verme, go- nogo testleri • Saat çizme testi
Nöropsikolojik testler • Bender- Gestalt testi (Görsel-motor performans) • Weschler Memory Scale • Wisconsin Card Sorting test • Stroop Test • Trail A ve B
Nörofizyolojik testler • EEG • p50, p300 • VEP, SEP
Beyin Görüntüleme Yöntemleri • Serebral anjiogram • Bilgisayarlı tomografi • MRG • MRs • PET • SPECT
Laboratuvar tetkikler • Rutin biyokimya • Elektrolit düzeyleri • CBS, sedim • İdrar tetkiki • Serolojik tetkikler • Hormon tetkikleri • İlaç düzeyleri, toksisite • Lomber ponksiyon, BOS tetkikleri
Tedavide öncelik sırası? • Organikbeyin bozukluğu • Madde kullanım bozukluğu • Psikotik bozukluk • Duygudurum bozukluğu • Anksiyete bozukluğu • Somatoform bozukluk • Disosiyatif bozukluk • Kişilik bozukluğu • Uyum bozukluğu hiyerarşi
Ruh Sağlığı Bileşenleri Çevresel Etkenler İlişkisel yaşantılar Beyin/Zihin Genetik ve nörobiyoloji Davranış Ruh Sağlığı
Gen - Çevre Etkileşimi Kimyasal maruziyet Ruhsal hastalık Enfeksiyon Doğum defektleri Gen Ekspresyonu Sosyal Çevre Davranış gelişimi Fizik çevre Bakım Beslenme Büyüme Tıbbi bakım Üreme
Gen-Çevre Etkileşimi replication & chromatin assembly chromatin modifications • Yaşamı sürdürmek ve gelişmek için de çevresel uyaranlara uygun tepki göstermeyi gerektirir • epigenetik mekanizmalar • Türün devamı için DNA gereklidir • genetik yapı
4P modeli Precipitating Protective Perpetuating Predisposing
4P • Predispozan: (Yatkınlaştırıcı) genetik özellikler, doğum öncesi, doğum sonrası etkenler • Precipitating: (Tetikleyici)belirtilerin başlamasına yol açan etkenler • Perpetuating: (Sürdürücü) Hastalığı devam ettirici faktörler • Protective: (Koruyucu)Hastalıktan koruyucu etkenler
Gelişim öyküsü • Her canlının çevreye uyumu özeldir • Erken çevresel yaşantılar korteksin gelişimini, nöral aktiviteyi ve organizasyonunu işlevsel ve yapısal olarak etkiler • Ruhsal hastalıkların birçoğu çevreye uyumsal bir yanıt olarak gelişir
Normal gelişim • Normal gelişim çevre uyaranlarının varlığını gerektirir • Genomun plastisitesi ve yeniden düzenlenebilir olması, çevresel uyaranlara uyum göstermeyi sağlamaktadır • Genetik etkinlik, yapısal olgunlaşma ve işlev arasında (DNA-RNA-Protein) iki yönlü bir ilişki bulunmaktadır • Genetik yapı bireyin davranışlarını ve yaşantılarını etkiler, bireyin yaşantıları da gen ifadesini etkiler
Gürültülü gelişim • Gelişim sırasındaki randomize olaylar fenotipte varyasyonlara neden olur • Geribildirim sistemleri bu sapmaları belirli sınırlarda tutmaya çalışır
Hastalık gelişim süreci • Ancak sapmalar normal sınırı aştığında patolojik görünümler ortaya çıkmaya başlar.
“Uyumlandırılmış fenotip” Barker Hipotezi Hastalıkların fötal kökeni Olumsuz intrauterin olaylar, doğum sonrasında yapısal/işlevsel/homeostatik programlarda kalıcı etki gösterir • Fetusun daha çok yaşama şansı • Yetişkin hastalıklarında artmış risk Bagby SP
Hastalığa yatkınlaştırıcı genler • 5-HT taşıyıcı genotipi • COMT genotipi
Toksik etkenler • Göbek kordonu kanında 287 kimyasal maddeden 217’si nörotoksik etkiye sahiptir 208’i hayvan testlerinde doğum defektlerine ve anormal gelişime yol açmıştır
Doğum öncesi stres modeli Newsweek September 27, 1999
Doğum sırası ve sonrası etkiler • Doğum komplikasyonları • Perinatal beyin hasarı • Doğum sonrası etkiler • Anne-bebek ilişkisi • Erken dönem travmatik yaşantılar Yetişkin depresyonunda yapılan bir çalışmada çocuklukta kötü davranılmış kişilerin 5-HTT’sinde “s” alleli saptanmıştır (Caspi ve ark 2003)