PSİKO SOSYAL FORMULASYON Dr. Burhanettin Kaya Gazi Üniversitesi

1. PSİKOSOSYAL FORMULASYONDr. Burhanettin KayaGazi Üniversitesi

2. BİYO-PSİKO-SOSYAL

3. BİYO-PSİKO-SOSYAL

4. Biyo… Biyo.. BİYO-PSİKO- SOSYAL

5. SOSYO-PSİKO-BİYOLOJİK

6. …sosyal formülasyon… Son 50 yılda psikiyatrideki paradigma değişiklikleri, her bir on yılda patlayan sınıflama tartışmaları hastalıkların formülasyonunda önemli ve halen sonuçlanmamış tartışmaları ortaya çıkarmıştır.

7. …sosyal formülasyon… Bütüncül bir değerlendirme için gerekli biyolojik, ruhsal, toplumsal etkenler ile ilgili güvenilir bilimsel verilerde artış gözleniyor.

8. …sosyal… • Sistemler kuramı önemli bir kapı ama yetersiz • Hiyerarşi parça bütün ilişkisini kurmamızı, sorunu bir ilişkiler sisteminin içinde aramamızı sağlıyor.. Ama sorunlar var…

9. …sosyal… Sistem kuramı birey kaplayan tüm sosyal bileşenleri, değerleri belirli bir ölçüde değerlendirme sürecine katar… Bu ölçü geçerli bir ölçü mü?

10. Toplumsal-kültürel etkenler penceresinden bakmak

11. Kültür… Toplumsal yaşamın bir ürünü olan, insan türüne özgü bilgi, inanış ve davranışlar bütünü ile bu bütünün parçası olan tüm nesneler…

12. Kültür Bir toplumun üyeleri arasında paylaşılan ve kuşaktan kuşağa aktarılan …

13. Kültür bileşenleri… • Etnik kültür • Dinsel kültür • Bölgesel farklılıklar • Sınıf farklılıkları • Alt kültür farklılıkları (gruplar, aidiyetler) • …

14. Kültür… Toplumsal örgütlenme ve işbölümünün biçimi ve düzeyinden bağımsız değil…

15. Kültürleşme… Toplumların değişik kültür gelenekleriyle ilişkisi sonucunda ürünlerinin, göreneklerinin ve inançlarının değişmesi…

16. Kültürün ruhsal yapıyı etkileme yolları • Ajan patojen olarak • Patoplastik bir etken olarak • Stresörlere savunma oluşturarak • Klinik belirtilere anlam vererek…

17. Kültür ruhsal bozukluklara nasıl bir renk veriyor? Formulasyonda bu dört özelliğin hangilerinin belirleyiciliği önemli…

18. Kültür… • Doğrudan belirleyici… • Stres ya da sorunun algılanması-yorumlanması • Sorun ya da bozuklukların yaşanma ve iletiliş biçimi • Bireyin acıyı ifade etme tarzını, hastalık belirtilerini, yardım arama tarzını ve tedavisini biçimlendiriyor…

19. İnsanların çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamaları, gerçeklik duygusu geliştirmeleri içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda gerçekleşiyor… Kültürün hangi bileşeni nerede nasıl etkili?

20. Sağlığın temel belirleyicileri Dahlgren ve Whitehead 1992

21. Kültürün temel ve belirleyici bileşeni“SINIF”

22. Sosyoekonomik değişkenler Sınıf özelliklerini ne denli temsil ediyor?

23. Sosyoekonomik değişkenler -Eğitim -Gelir durumu -Medeni durum -Yerleşim yeri-coğrafya -Meslek -Aile tipi-dinamikleri

24. Sosyoekonomik değişkenler Psikiyatri uygulamasında “sınırları ve kapsamı belirsiz” bir kavram Bireysel düzeyde ve bağımsız etkilediği düşünülen değişkenler… Gerçekten bireysel mi?

25. “sosyal sınıf” kavramı sosyal bilim araştırmalarının ağırlık merkezi olmaya başlamıştır Sağlık alanında, “Tıp” ve özellikle “psikiyatri”de ağırlık kazandığını söylemek olası değil

26. Özellikle psikiyatri araştırmaları, uygulamaları, formülasyon üretim ilişkilerinin düzeyi ve bireyin bu üretim ilişkileri sürecindeki konumlanışını tanımlayan “sosyal sınıf”kavramından uzak duruyor.

27. Bunun sonucu… • ruhsal sorunlara yaklaşımda, • tanımlamada, • sınıflamada, • çözüm üretmede karışıklık

28. Araştırmalar bize yol gösteriyor mu?

29. 1974 New Haven Akıl ve ruh hastalıkları en düşük gelirli sınıflarda, yüksek gelirli sınıflara oranla daha sık… (“düşük eğitimli, teneke mahallelerde, kentin geri kalmış bölgelerinde yaşayan bireyler”)

30. 1984 ABD, ECA -Üniversite eğitimi olanlarda ruhsal belirti yaygınlığı ve ruhsal hastalıklar daha düşük -Bilişsel bozukluların oranı da daha düşük…

31. Türkiye’de yapılan araştırmalar… Düşük sosyo-ekonomik düzey, eğitim ve kültürel etkenlere vurgu var. Yaygınlık oranları ile fiziksel sağlık durumu ve sağlık sistemi kullanımı ile ilişki kuran çalışmalar var “sosyal sınıf” vurgusu yok

32. Türkiye … Sosyoekonomik değişkenler hiç ele alınmamış. Eğitim tek değişken…tartışılmamış “SB Erişkin ruh sağlığı profili araştırması”

33. Öğrenciler… • sosyoekonomik özelliklerle ilişkiye yönelik hiçbir tartışma yok • sınıfsal, kültürel, bölgesel ayrımlara göre karşılaştırma yok • Bozukluk tanısı alanlarla almayanlar arasında ekonomik-gelir düzeyi farklılıkları araştırılmamış

34. Birinci basamak… • Sosyal güvence eksikliği fazla • Geleneksel tedaviye yönelme sık • Tanıve tedavi odaklı yaklaşım egemen • Tek değişken “eğitim” • Eğitim yılı arttıkça iyileşme yüzdesi artıyor • Sınıfsal farklılıklar-ilişkili değişkenleraraştırılmamış

35. Gelişmekte olan ülkelerde sosyoekonomik düzeyi düşük olan kesimlerin ruhsal hastalık sıklığı daha yüksek, ruh sağlığı hizmetlerinden yararlanma oranı düşük

36. Endüstrileşmiş ülkelerde Ruh sağlığı hizmetlerinden yararlanma oranı yüksek, Sosyo-ekonomik durumu yüksek, orta ve düşük olanlarda tanı sıklıkları farklı

37. Şizofreni araştırmaları… • Kentte oturma ile ilişki • Kentsel alanda psikoz tehlike değeri kırsal alana göre daha yüksek • Kentsel alanda risk artışı bulaşıcı hastalıklar ve toksik etkiler (kurşun zehirlenmesi) ile ilişkilendirilmiş…

38. Şizofreni Hangi kentsel alanlar (?) ve bu bireylerin hangi toplumsal katman (?) içinde yer aldıklarının araştırılmamış olması, bu verilerden anlaşılır bir sonuca ulaşmayı olanaksızlaştırıyor…

39. Şizofreni… Hollanda’lı Afro-Karayip kökenlilerde dört kat fazla psikoz görülmesi, biyolojik farklılıklardan çok psikososyal etkenlerle ilişkilendirilmiş. “psikososyal etkenler”in ne olduğu ve kapsamı açık değil.

40. Şizofrenide düşük sosyal sınıf ne anlama geliyor? • Yaşam güçlüklerine daha fazla maruz kalma, • Daha düşük eğitim, • Ekonomik kaynakların daha kısıtlı olması, • Farklı düzeylerde “kronik” stres etkenleriyle karşılaşma, • Sağlık sistemini kullanma oranlarının düşüklüğü, • Sosyal güvence yokluğu, yetersizliği

41. Şizofrenide düşük sosyal sınıf… • Merkezi özelliği olan etkenlerden biri anne-çocuk ilişkisi… • Düşük sosyal sınıfa ait olmanın anne çocuk ilişkisini etkilediği belirtiliyor.

42. iki kuramla açıklanmış • Sosyal kayma… • Sosyal nedensellik…

43. Sosyal Kayma Babalarının sahip olduğu “statü”den daha düşük bir statüye kayma görülmesi • Farklı statülerin olması farklı bir sosyal sınıf anlamına gelmiyor. • Statü değişikliği bir hastalık olmaksızın da olabilir.

44. Sosyal nedensellik kuramı • Şizofreni gelişimi ile toplumsal-çevresel etkenler (stresör, düşük SED) arasındaki ilişkiye vurgu var. • Sosyal sınıf farklılıklarıyla ilişkilendirme yok.

45. Şizofreni Evsiz olmakla, tedavi edilmemiş olmakla, yeterli sağlık yardımı almamış olmakla ilişkilendirilir… Daha çok bunun bireysel sorun olduğu yönünde de bir eğilim var… (psikopatolojinin şiddeti vs.).

46. Aslında “sosyal kayma” sınıfsal konum farklılığının, toplumsal eşitsizliğin, sağlık eşitsizliğinin sonucu…

47. Şizofreninin özellikle endüstrileşen yerleşim yerlerinde yaygın olması (ki bu alanlar toplumsal eşitsizliğin boyutlarının katlanarak arttığı yerler..) kentlerde yaşanan toplumsal ekonomik değişme ve düzensizlik ile açıklanıyor.

48. Depresyon • Genetik, biyolojik değişkenlerle neden sonuç bağlantısı kurma eğilimi yüksek • Sosyoekonomik değişkenler ile ilişkilendirme eğilimi düşük

49. Depresyon İlk çalışmalarda toplumun yoksullarını oluşturan farklı ırk ve kültür gruplarında depresyonun iyi tanınamaması yoksullarda daha az görüldüğü biçiminde bir yanlış izlenime neden olmuştur

50. Depresyon… • Depresyonun yüksek sosyoekonomik düzeylere ilişkin bir hastalık olduğu iddiası… (Murphy 1967) • Mesleksel statü yükseldikçe depresyon görülme sıklığı arttığı iddiası…(Bagley 1973) • ya da ilişkisiz… (Bebbington 1978)