Standardy antydyskryminacyjne w świetle orzecznictwa ETPC i standardów Unii Europejskiej

1. Standardy antydyskryminacyjne w świetle orzecznictwa ETPC i standardów Unii Europejskiej Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2. Art. 14 EKPC: ma zastosowanie, jeśli kwestia dyskryminacji dotyczy jednego z obszarów objętych EKPC • (np. Bączkowski v. Polska, Kozak v. Polska) • Protokół nr 12 do EKPC: zawiera ogólny zakaz dyskryminacji, ale nie został ratyfikowany przez Polskę Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. Zakres praw zawartych w EKPC: • ETPC dopuszcza ocenę skargi w świetle art.14, nawet jeśli nie stwierdził naruszenia określonego prawa materialnego. • ETPC wskazał, że zakres praw zagwarantowanych w EKPC wykracza poza prawa wprost zagwarantowane w jej tekście (np. Sidabras i Džiautas v. Litwa). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4. Zakres dyrektyw UE dotyczących zakazu dyskryminacji: • 3 obszary: zatrudnienie, opieka społeczna oraz dostęp do towarów i usług • do wszystkich tych obszarów ma zastosowanie jedynie Dyrektywa Rady 2000/43/WE („dyrektywa rasowa”); pozostałe dyrektywy przyznają ochronę w węższym zakresie • dyskusje wokół projektu tzw. dyrektywy horyzontalnej Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5. Ochrona prywatności w miejscu pracy Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6. „Art. 8 obejmuje nie tylko prawo do życia w sposób zgodny z własnym życzeniem i bez kontroli innych, ale również do nawiązania i utrzymywania stosunków z innymi jednostkami ludzkimi i światem zewnętrznym.” Niemietzp. Niemcom (skarga nr 13710/88) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7. Monitoring komunikacji pracownika • Halfordp. Wielkiej Brytanii (skarga nr 20605/ 92) – kontrolowanie służbowego telefonu • Copland p. Wielkiej Brytanii (skarga nr 62617/ 00) - „uzasadnione oczekiwanie prywatności” odnosi się do wszelkich narzędzi komunikacji Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8. Monitoring wizyjny w miejscu pracy • Peck p. Wielkiej Brytanii (skarga nr 44647/98) – „uzasadnione oczekiwanie prywatności” w miejscu publicznym • Kőpkep. Niemcom (skarga nr 420/ 07) – niejawny monitoring pracowników w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9. Przetwarzanie danych biologicznych pracownika • Wretlund p. Szwecji (skarga nr 46210/ 99) – dopuszczalność poddawania pracowników testom na obecność narkotyków. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

10. Czytniki linii papilarnych w miejscu pracy? • Wyrok NSA z 1 grudnia 2009 r., sygn. I OSK 249/09: • wykorzystanie danych biometrycznych do kontroli czasu pracy pracowników jest nieproporcjonalne do zamierzonego celu ich przetwarzania • zgoda pracownika nie legalizuje przetwarzania danych biometrycznych w tym celu Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11. Nowe wyzwania • inteligentne okulary • czujniki postawy • opaski monitorujące fale mózgowe „Konwencję należy traktować jako żywy instrument, dlatego cały czas powinna być reinterpretowana w świetle zmieniających się warunków życia i rozwoju technologicznego.” Tyrerprzeciwko Zjednoczonemu Królestwu(skarga nr 5856/72) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

12. Wnioski z orzecznictwa ETPC dotyczące ochrony prywatności w miejscu pracy • Pojęcie „życia prywatnego” może rozciągać się na działalność zawodową jednostki. • Ochrona prywatności pracownika może obejmować korzystanie ze pomieszczeń i urządzeń należących do pracodawcy i powinna odnosić się do wszelkich form technicznego przekazywania wiadomości (telefon, e-mail, internet etc.). • Musi istnieć wyraźna i precyzyjna podstawa prawna ingerencji w prywatność pracownika. Możliwość stosowania określonych narzędzi kontroli co do zasady powinna być określona w ustawie, wraz z gwarancjami zabezpieczającymi pracowników przed ich nadużywaniem. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

13. Wnioski z orzecznictwa ETPC dotyczące ochrony prywatności w miejscu pracy cd. • Warunkiem stosowania wszelkich metod nadzoru personelu jest uprzednie poinformowanie pracownika o stosowanych przez pracodawcę środkach i zakresie kontroli. • Wyjątkiem od zasady jawności środków nadzoru jest sytuacja, w której pracodawca ma uzasadnione podejrzenie, że pracownik popełnił przestępstwo lub działa na szkodę pracodawcy, naruszając poważnie zasady stosunku pracy. • Ukryty monitoring nie może wykraczać poza niezbędny zakres. • W przypadku korzystania z niejawnego systemu gromadzenia informacji pracodawca powinien zachować szczególną ostrożność, ponieważ ryzyko arbitralności jest wówczas szczególnie aktualne. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

14. Obowiązki państwa w zakresie ochrony prywatności w miejscu pracy • Pozytywne obowiązki państwa na gruncie art. 8 obligują władze do przeciwdziałania naruszeniom prywatności także w relacjach horyzontalnych. • Przede wszystkim oznacza to konieczność zagwarantowania przez państwo odpowiednich ram prawnych chroniących prywatność pracowników zatrudnionych zarówno w publicznych, jak i prywatnych zakładach pracy, a także zapewnienia mechanizmów umożliwiających pociągnięcie do odpowiedzialności sprawców naruszeń. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

15. Standardy ETPC a polskie regulacje • Podstawowe problemy: • Brak wystarczająco precyzyjnych regulacji dotyczących warunków monitorowania pracowników, które zapobiegają nadużywaniu narzędzi nadzoru przez pracodawców. • Brak skutecznych mechanizmów dochodzenia praw przez pracowników. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

16. Przykład z praktyki Analiza uwzględnienia standardów ETPC dot. ochrony prywatności pracowników na przykładzie projektu założeń MSW do projektu ustawy o monitoringu wizyjnym z 7 lipca 2014 r. • Podstawa prawna odpowiedniej jakości • Cel monitoringu • Efektywny obowiązek informacyjny • Zakres stosowania monitoringu (parametry techniczne, rozmieszczenie kamer, obszary wyłączone spod działania monitoringu) • Ewaluacja stosowania monitoringu • Jasno określone prawa pracowników • Ochrona tajemnic zawodowych? Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17. Problematyka tzw. klauzuli sumienia w orzecznictwie ETPC Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

18. Wolność sumienia sformułowana jest w art. 53 Konstytucji RP oraz art. 9 EKPC. Realizacja tej wolności może podlegać ograniczeniom. • W polskim porządku prawnym tzw. „klauzula sumienia” sformułowana jest w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 12 ust. 2 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

19. Wwyroku P. i S. v. Polska ETPC stwierdził: „Należy wskazać, iż Państwa są zobowiązane do zorganizowania swego systemu opieki zdrowotnej w taki sposób, by zapewnić, iż skuteczne wykonywanie wolności sumienia pracowników służby zdrowia w kontekście zawodowym nie uniemożliwia pacjentom uzyskania dostępu do świadczeń, do których są uprawnieni w świetle obowiązującej legislacji". Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

20. Noszenie symboli religijnych oraz odmowa wykonania obowiązków przez pracownika z uwagi na przekona religijne Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

21. Eweida v. Wielka Brytania: czy zakaz noszenia symbolu krzyża jako widocznej części ubioru przez pracownicę British Airways narusza postanowienia EKPC? • Chaplin v. Wielka Brytania: czy zakaz noszenia symbolu krzyża jako widocznej części ubioru przez pielęgniarkę na oddziale szpitalnym narusza postanowienia EKPC? • Odmowa wykonania obowiązków przez pracownika: Ladele v. Wielka Brytania, McFarlane v. Wielka Brytania Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

22. Wolność słowa a dopuszczalna krytyka pracodawcy Status sygnalistów Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23. Ograniczenia dla krytyki pracodawcy przez pracownika • Kodeks pracy (art. 100 § 4 pkt. 4) – obowiązek dbania o dobre imię pracodawcy i zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę • Tajemnice prawnie chronione • Regulacje dotyczące ochrony dóbr osobistych (23-24 k.c.), zniesławienia • (art. 212 k.k.) etc. • Kodeksy etyczne niektórych zawodów Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

24. Charakter danego zawodu a stopień lojalności wobec pracodawcy - standardy ETPC (art. 10 EKPC) • Niższy stopień lojalności - dziennikarze • „Obowiązek lojalności pracowników wobec pracodawcy nie może mieć jednakowej mocy wiążącej w odniesieniu do dziennikarzy, ponieważ istotą tego zawodu jest wolność głoszenia informacji i opinii. • Dziennikarze mają prawo, a nawet obowiązek komentowania spraw o znaczeniu publicznym, w tym także tych odnoszących się do organizacji pracy czy funkcjonowania mediów realizujących misję publiczną”. • Fuentes Bobo p. Hiszpanii (skarga nr 39293/98) oraz Wojtas Kaleta p. Polsce • (skarga nr 20436/02) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

25. Wyższy stopień lojalności – funkcjonariusze służb mundurowych • Służba w formacjach mundurowych (np. w wojsku lub policji) wiążę się z obowiązkiem zachowania szczególnej lojalności wobec przełożonych oraz dbałości o dobre imię jednostki i dyscyplinę, bez której służby te nie mogą właściwie funkcjonować. • Nie oznacza to jednak całkowitego wyeliminowania prawa do krytyki. • Także wojsko czy Policja muszą tolerować krytyczne wypowiedzi swoich funkcjonariuszy, jeżeli nie towarzyszy im wezwanie do naruszenia dyscypliny, która stwarza dla niej realne zagrożenie. • Grigoriadesp. Grecji (skarga nr 24348/94), Rekvenyi p. Węgrom (skarga nr 24348/94) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

26. Definicja sygnalisty (whistleblower) Osoba, która ujawnia informacje na temat kwestii zagrażających interesowi publicznemu w kontekście stosunków pracowniczych, zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym. Rekomendacja Komitetu Ministrów CM/Rec (2014) dotycząca ochrony sygnalistów Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

27. Dlaczego warto chronić osoby sygnalizujące nieprawidłowości? „Ochrona sygnalistów stanowi narzędzie do usprawnienia mechanizmów kontrolnych i walki z niegospodarnością oraz korupcją zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym.” Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie ochrony sygnalistów nr 1729 (2010) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

28. Ważne wyroki ETPC dotyczące sygnalistów • Guja p. Mołdawii (skarga nr 14277/04) – ochrona sygnalistów w sektorze publicznym • Heinischp. Belgii (skarga nr 28274/08) – ochrona sygnalistów w sektorze prywatnym • Sosinowska p. Polsce (skarga nr 10247/09), Frankowicz p. Polsce (skarga nr 53025/99) – sygnaliści w środowisku lekarskim • Fuentes Bobo p. Hiszpanii (skarga nr 39293/98), Wojtas Kaleta p. Polsce • (skarga nr 20436/02) – ochrona sygnalistów - dziennikarzy krytykujących nieprawidłowości w mediach publicznych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

29. Brak naruszenia art. 10 EKPC: PalomoSanches i inni przeciwko Hiszpanii (skarga nr 39293/98) - brak ochrony dla krytyki pracodawcy wyrażonej w wulgarnej, uwłaczającej godności formie. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

30. Kryteria ochrony sygnalistów wypracowane przez ETPC (Guja p. Mołdawii) (1) dostęp do innego skutecznego środka umożliwiającego właściwą reakcję na naruszenie prawa, które miało być ujawnione (2) istnienie interesu publicznego związanego z ujawnieniem informacji (3) autentyczność ujawnionych informacji (4) wymóg, aby ewentualna szkoda, jaka została poniesiona w związku z ujawnieniem informacji, nie przewyższała korzyści, jakie powstały w wyniku działania sygnalisty (5) działanie w dobrej wierze (6) proporcjonalny charakter sankcji wymierzonych sygnaliście Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

31. Wniosek z orzecznictwa ETPC: • brak zapewnienia w prawie wewnętrznym odpowiedniej ochrony sygnalistów (także w stosunkach pomiędzy podmiotami prywatnymi) • w szczególności brak ram prawnych określających bezpieczną procedurę, zgodnie z którą pracownik ma możliwość informowania o dostrzeżonych nieprawidłowościach naruszenie art. 10 EKPC Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

32. „W prawie polskim nie istnieją przepisy w sposób wyraźny regulujące status • whistleblowers. Polskie prawo pracy milczy na temat whistleblowingu, co skutkuje tym, że pracownik demaskator może, broniąc się w sądzie pracy, powoływać się jedynie na przepisy dotyczące rozwiązywania umów o pracę”. • Wystąpienie RPO do MPiPS z 2 marca 2009 r. • Kwestia uregulowania ochrony prawnej sygnalistów została usunięta z Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji w latach 2014-19. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

33. Obowiązek zapewnienia odpowiednich ram prawnych dla ochrony sygnalistów wynika ponadto z: • Cywilnoprawnej Konwencji Rady Europy o korupcji (1999) – art. 9 • Rezolucji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie ochrony sygnalistów nr 1729 (2010) • Rekomendacji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1916 (2010) pt. „Ochrona sygnalistów” • Rekomendacji Komitetu Ministrów CM/Rec(2014) dotyczącej ochrony sygnalistów Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

34. Propozycja regulacji: Fundacja Batorego: „Założenia do ustawy o ochronie osób sygnalizujących nieprawidłowości w miejscu pracy. Jak polski ustawodawca może czerpać z doświadczeń państw obcych?”. Inny ważny element ochrony sygnalistów: ochrona dziennikarskich źródeł informacji Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

35. Nowe wyzwania Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

36. Przykład z praktyki Czy taki zakaz jest dopuszczalny w świetle standardów swobody wypowiedzi? Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

37. Dziękujemyza uwagę Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego