Download
1 / 61
610 likes | 914 Views
Kreatywne nawyki nauczyciela w świetle badań nad mózgiem. Maciej Błaszak (UAM). Dandelion child ( Maskrosbarn ): 1. Myślenie statystyczne 2. Myślenie przyczynowo-skutkowe 3. Myślenie intencjonalne 4. Myślenie kategorialne 5. Myślenie adaptacyjne.
E N D
Kreatywne nawyki nauczyciela w świetle badań nad mózgiem Maciej Błaszak (UAM)
Dandelionchild(Maskrosbarn):1. Myślenie statystyczne2. Myślenie przyczynowo-skutkowe3. Myślenie intencjonalne4. Myślenie kategorialne5. Myślenie adaptacyjne Jean Piaget: „Out of sight, out of mind”(czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal)
Przykład:myślenie adaptacyjne osoby dorosłej • WasonSelectionTask (1966)
Adaptacyjne potrzeby człowieka (4P): partner, przyjaciel, przeciwnik i pokarm
Najszybciej dojrzewa część kory, zaangażowana w najbardziej fundamentalne procesy odbierania wrażeń (sensepcji) i tworzenia postrzeżeń (percepcji) • Kora potyliczna i ciemieniowaosiągają maksymalną grubośćw wieku 8-9 lat i następnie robią się cieńsze, wraz z dojrzewaniem mózgu
Kora czołowa, zaangażowana w koordynację motoryczną i mechanizmy skupiania uwagi osiąga maksymalną grubość między 11 a 12 rokiem życia, a następnie – wraz z dojrzewaniem mózgu – robi się cieńsza
Kora skroniowa osiąga maksymalną grubość w 16 roku życia • Odpowiedzialna jest za konsolidację śladówpamięciowych, zdolność rozpoznawania obiektówi przetwarzanie mowy
Jako ostatnia dojrzewa kora przedczołowa • Maksymalną grubość osiąga w wieku około 20 lat • Kora przedczołowa jest ewolucyjnie najmłodszym fragmentem mózguodpowiedzialnym za podejmowanie decyzji, planowanie, moralną ocenę konsekwencji podejmowanych działań • Często nazywa się ją mózgiem wykonawczym
Istota systemowego modelu rozwiązywania problemów szkolnych • (1) Traktowanie każdego ucznia i sytuacji w której on się znajduje jako jedynych w swoim rodzaju (zasada unikalności osoby) • (2) Nie przyjmowanie przedwczesnych bądź ogólnych założeń, co do potrzeb ucznia (zasada unikalności potrzeb)
(3) Wykorzystywanie strategii sytuacyjnych, dostosowanych do konkretnej sytuacji w której uczeń się znajduje(zasada unikalności strategii) • (4)uwzględnienie zasady lokalnej racjonalności, zgodnie z którą, wszelkie zachowanie – obojętnie jak mocno odbiegające od naszych oczekiwań – ma sens z perspektywy ucznia, który je realizuje (zasada unikalności rozwiązań)
Unikalność osoby • Nauczyciel zapytał Marcina na ostatniej lekcji historii. Marcin kiepsko odpowiadał (zdarzenie) i dostał słabą ocenę (reakcja). • Choć nauczyciel potraktował słabą ocenę jako wyraz swojego rozczarowania postawą ucznia, z natury był spostrzegawczy i uświadomił sobie, że mylenie dat z historii Polski to nie jedyny problem Marcina (empatyzowanie). • Chłopak (wzorce zachowania):
(1)miał problemy zhamowaniem reakcji, czyli „wyskakiwał z czymś jak filip z konopi” i często „palnął coś bez zastanowienia”. • Mówił za dużo i nie zawsze potrafił ocenić wpływ własnego zachowania na sytuację w której się znalazł. • Miewał również problemy z zaakceptowaniem każdej, niekorzystnej dla siebie opinii.
(2)Nauczyciel zauważył ponadto, że Marcin pamięta wskazówki dla zaledwie jedno- i dwuetapowych działań oraz ma problemy zzapamiętaniem wielu oczekiwańz jego strony. • (3)Słabokontrolował własne emocje, przez długi okres czasu nie potrafiąc ukryć rozczarowania i łatwo ujawniając niepokój. • (4)Miał również problemy zeskupieniem uwagina tym, co robi. Najczęściej rozpoczynał nowe zadanie, zanim skończył poprzednie.
(5)Marcin nie był mocny winicjowaniu działań, odkładając najmniej przyjemne czynności na sam koniec, mimo, że znał ich priorytetowy status. • Uwielbiał zwlekać i wyczekiwać do ostatniej chwili. Przekraczanie terminów końcowych to była jego specjalność. • (6)W konsekwencji, chłopak słabo planował, żyjąc przede wszystkim „chwilą obecną”… • (7) … i miał słabo rozwiniętyzmysł organizacyjny. Z trudnością uchwytywał przyczynowe i logiczne związki przyjętej przez nauczyciela strategii działania.
(8)Marcin na pewno gorzej zarządzał czasem. • Nie dotrzymywał zobowiązań i nie potrafił oszacować czasu potrzebnego do realizacji działania. Nie potrafił wyznaczać sobie zmiennego tempa pracy w zależności od okoliczności. • (9) Pokazuje to, że był mniej elastycznyod rówieśników, słabo dopasowując się do zmiennych okoliczności. • Z trudnością i niechęcią poddawał rewizji swoje plany, bywał ciągle czymś zaskakiwany. • Odczuwał przy tym rozczarowanie i frustrację, nie potrafiąc dopasować własnych emocji do nowych sytuacji.
(10) Nauczyciel uświadomił sobie również, że Marcin w mniejszym stopniu niż rówieśnicy był zdolny do poświęceń na rzecz osiągnięcia nadrzędnego celu. • Miał trudności by spojrzeć z perspektywy na ważny cel oraz z trudnością racjonalizował własne działania.
(11) Marcin rzadko kiedypoddawał refleksjiswoje wybory, czyli nie stawiał pytań: „jak mi idzie?” i „jak mi poszło?”. • Zachowywał się trochę jak bokser w ciągłym zwarciu: słabo analizował rezultaty własnej pracy i rzadko się uczył na popełnionych błędach. • Częściej niż pozostali uczniowie ignorował sygnały płynące ze strony nauczyciela i rzadziej korygował pod ich wpływem własne zachowanie.
Unikalność potrzeb • Nauczyciel obserwując wzorce zachowania Marcina i filtrując je przez posiadaną wiedzę, zaczynał dostrzegać strukturę systemu, którego Marcin jest częścią. • Elementy układanki kreatywnie składał w pewną całość, która pozwoliła mu zrozumieć dlaczego Marcin zachowywał się tak, a nie inaczej.
Nauczyciel przeczytał, iż zachowanie Marcina może być spowodowane wrodzonym zespołem zaburzeń uwagi (ADD – AttentionDeficitDisorder); dowiedział się, że biologiczną przyczyną obserwowanych objawów jest niedojrzała kora przedczołowa mózgu, w obrębie której zlokalizowana jest pamięć robocza Marcina. • Pomocna w zrozumieniu problemów jego ucznia była książka o nabytym zespole zaburzeń uwagi (ADT – AttentionDeficitTrait), który jest zbiorem identycznych objawów, tyle że odwracalnych, dotykających ludzi pracujących w warunkach przeładowania informacją.
Nauczyciel wykorzystał również własne doświadczenie pedagogiczne, które podpowiadało mu, że informacja którą podaje uczniom na lekcji jest przez nich przyswajana w pewnym cyklu. • Najpierw uczeń odbiera wrażenia ze świata, czyli twarde dane podawane przez nauczyciela. • Następnie integruje informację wrażeniową, celem tworzenia postrzeżeń. Integracja polega na zapamiętywaniu kluczowych faktów i zdarzeń, uruchamianiu luźnych skojarzeń, dokonywaniu wglądu i analizie przeżyć.
Po etapie integracji, następuje etap abstrakcji, czyli tworzenia pojęć. Umysł ucznia manipuluje wówczas obrazami i językiem, celem tworzenia mentalnych kategorii i stawiania hipotez. W tej fazie dominuje porównywanie i wybór opcji decyzyjnych, tworzenie planów na przyszłość, ocena kierunków działania oraz delegowanie zadań dla całego umysłu. • Na ostatnim etapie, umysł aktywnie testuje hipotezy, czyli przekształca idee na fizyczne działania.
Cykl ‘wrażenia – postrzeżenia - pojęcia - działania’ można, co okazało się sprzymierzeńcem nauczyciela, dość jednoznacznie odwzorować na obszar płatów kory mózgowej. • Odwzorowanie powinno zasugerować, który etap cyklu przetwarzania informacji przez umysł Marcina, najbardziej u niego szwankuje. • Nauczyciel pamiętał, że zaburzenia uwagi są równoznaczne z osłabioną aktywnością kory przedczołowej mózgu.
Przeprowadzona rekonstrukcja zachowań Marcina i systemowych mechanizmów leżących u ich podstaw, pozwoliła nauczycielowi sformułować pogląd, iż podstawowym pedagogicznym zadaniem jest zrekompensowanie obniżonej aktywności kory przedczołowej ucznia. • Gdyby udało się nauczycielowi tak pokierować lekcją i sposobem egzekwowania wiedzy, by ograniczona przepustowość pamięci roboczej nie osłabiała potencjału intelektualnego Marcina, różnica między nim a jego rówieśnikami byłaby trudna do zauważenia.
Unikalność strategii • Uchwycenie związków miedzy zachowaniem Marcina a elementami systemu, którego jest częścią (aktywnością jego mózgu, czasem dostępnym na udzielenie odpowiedzi, obecnością stresorów) pozwoliło nauczycielowi wytworzyć spójny obraz ucznia, czyli zmodyfikować własne schematy myśleniana jego temat. • Ich wpływ generatywnie reguluje wszystkie formy pedagogicznej aktywności nauczyciela i kształtuje relacje między nim, Marcinem i pozostałymi uczniami w klasie.
Na tym etapie jest już jasne, że u Marcina dominuje aktywność tylnej części kory mózgowej, odpowiedzialnej za odbieranie wrażeń i tworzenie postrzeżeń. • Na etapie wrażeń, mózg zbiera twarde danez otoczenia, natomiast na etapie postrzeżeń, przeprowadza narrację, tworząc ślady pamięciowe, umożliwiając rozumienie języka, realizując poznanie przestrzenne, identyfikując twarze, wyzwalając luźne skojarzenia i dokonując wglądu w problem. To, co w mózgu Marcina szwankuje, to aktywność przedniej części kory, w której powstają pojęcia i stawiane są hipotezyna temat sytuacji w której człowiek się znalazł.
Nauczyciel – dysponując wiedzą o mocnych i słabych punktach Marcina – pokusił się o zdefiniowanie strategii przetwarzania informacji dostępnych jemu i jego rówieśnikom. • Jego zdaniem istnieją cztery taki strategie: (1) obserwatora, (2) narratora, (3) intelektualisty (4) i eksperta
Obserwator • Obserwator uczy się metodą prób i błędów, wykorzystując wyłącznie mózg sensoryczny i motoryczny. • Próbuje, czyli działa oraz błądzi, czyli doświadcza
Narrator • Narrator przyswaja informację według zasady: „im więcej, tym lepiej”, czyli słabo ją integruje i rozumie. • Silnie angażuje pamięć długotrwałą, dobrze lokalizując przeszłość. • Zapamiętuje opowiadania, wykorzystując narracyjną funkcje języka. • Przywołuje przeżycia emocjonalne, wykorzystując mózg sensoryczny, kojarzeniowy tylny i motoryczny.
Intelektualista • Intelektualista słabo przeszukuje źródła informacji i szybko stawia zbyt śmiałe hipotezy. • Tworzy idee, bezowocnie spekuluje oraz brakuje mu twardych danych i ich narracyjnej obróbki. • Wykorzystuje mózg sensoryczny, kojarzeniowy przedni i motoryczny.
Ekspert • Optymalna strategia przetwarzania informacji w wiedzę dostępna jest ekspertowi, który wykorzystuje wszystkie obszary mózgu: sensoryczny, kojarzeniowy tylny, kojarzeniowy przedni i motoryczny. • Ekspert harmonizuje funkcje tylnej części mózgu (obserwacja i narracja) z przednią (stawianie hipotez, planowanie), co pozwala mu uruchomić intuicyjne przetwarzania informacji.
Marcinowi dostępne były style obserwatorai narratora, realizujące przetwarzanie informacji w mózgu bez angażowania kory przedczołowej, czyli etapu tworzenia pojęć. • Jego koledzy i koleżanki, przetwarzając informację wszystkimi płatami mózgu (ekspert), potrafili wiele zadań poznawczych wykonać lepiej i szybciej.
W szczególności: (1) lepiej ‘czytali’ otoczenie – wiedzieli kiedy pójść do przodu, a kiedy się wycofać; (2) mieli silniej rozwinięty zmysł eksploracyjny; (3) lepiej tolerowali emocje towarzyszące poznawaniu świata, zwłaszcza frustrację; (4) byli bardziej odważni i przebojowi; (5) pracowali z determinacją, testując kilka sposobów osiągnięcia celu; (6) trudności traktowali jako wyzwania, a nie zagrożenia, rozwiązując problemy, a nie próbując ‘zachować twarz’; (7) potrafili poddać własne działanie namysłowi.
Unikalność rozwiązań • Nauczyciel Marcina – po analizie osoby, potrzeb i strategii – zdał sobie sprawę, że część winy i odpowiedzialności za wyniki chłopaka w szkole ponosi sam proces nauczania. • Istnieją trzy możliwe podejścia do nauczania: dydaktyczne, odkrywcze i zrównoważone
Podejście dydaktyczne tradycyjne kładzie nacisk na dostarczanie informacji, a nie jej zrozumienie. • Angażuje tym samym tylną część mózgu, która dominuje u Marcina. • Kształtuje strategie przetwarzania informacji obserwatora i narratora.
