ADLİ KOLLUK, ARAMA, ELKOYMA, TAZMİNAT

1. ADLİ KOLLUK, ARAMA,ELKOYMA, TAZMİNAT CMK, ARAMA VE ADLİ KOLLUK YÖNETMELİKLERİ İLE GENELGELER 2010-NEVŞEHİR

2. SORUŞTURMA • Ceza yargılama hukukunda soruşturma; suç işlendiği hususunda herhangi bir şekilde (şikayet, ihbar veya bizzat) izlenim edinen yetkili makamların, kanunun verdiği yetki içerisinde, bu izlenimin maddi bir gerçek olup olmadığının belirlenmesi -işin yargılama makamı önüne götürülmesinin gerekip gerekmediği- hususunda yaptıkları araştırmaların bütünüdür. Burada aranan maddi gerçektir

3. Ceza Muhakemesi Kanunu’nu m.2/1/e’de soruşturma şu şekilde tanımlanmıştır • “Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi ifade eder”.

4. SORUŞTURMA ORGANLARI • CUMHURİYET SAVCISI[[1]] • Mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adı ile anılan bir Cumhuriyet başsavcılığı kurulur. Cumhuriyet başsavcılığında, bir Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısı bulunur. Cumhuriyet savcısı evvela soruşturma makamını bunun yanında muhakeme makamlarından olan iddia makamını temsil eder. Bunun yanında Cumhuriyet savcısının esinleşmiş mahkeme ilamlarını infaz görevi de vardır.[2] • [1] Cumhuriyet Başsavcılıklarının kuruluşu ve görevleri hususu 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’da düzenlenmiştir. Bu yetki ve görevlerin başında işlendiği iddia olunan suçun soruşturulması gelmektedir. • [2] 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.5, 20

5. Genel Görevleri: • 1. Kamu davasının açılmasına yer olup olmadığına karar vermek üzere soruşturma yapmak veya yaptırmak, • 2. Kanun hükümlerine göre, yargılama faaliyetlerini kamu adına izlemek, bunlara katılmak ve gerektiğinde kanun yollarına başvurmak, • 3. Kesinleşen mahkeme kararlarının yerine getirilmesi ile ilgili işlemleri yapmak ve izlemek, • 4. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

6. Soruşturmadaki Yükümlülükleri: (CMK m.160/2) • Maddi gerçeği araştırmak • Adil yargılamanın yapılabilmesi için çalışmak • Emrindeki adli kolluk görevlileri marifetiyle şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplamak ve muhafaza altına almak • Şüphelinin ve mağdurun haklarını korumak

7. Cumhuriyet Savcısının Yetkileri: • Doğrudan doğruya veya adli kolluk yetkilileri aracılığıyla her türlü araştırmayı yapmak. • Bütün kamu görevlilerinden her türlü bilgiyi istemek. • Yargı yetkisi dışında bir işlem yapılması gerekiyorsa o işin yapılmasını o yer Cumhuriyet savcısından istemek. • Adli kolluk görevlileri soruşturma hususundaki tüm işlemleri derhal Cumhuriyet savcısına bildirmek ve onun adliyeye ilişkin bütün emirlerini yerine getirmek zorundadırlar. • Cumhuriyet savcısı adli kolluk görevlilerine emirleri kural olarak yazılı ancak gecikmesinde sakınca olan hallerde sözlü olarak verir. Sözlü emir en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir.

8. Diğer kamu görevlileri de Cumhuriyet savcısının talep ettiği bilgileri vakit geçirmeksizin temin etmek zorundadırlar. • Cumhuriyet savcısının adliye ile ilgili talep ve emirlerine karşı kamu görevlilerinin ihmal veya kötüye kullanma hallerinde (Vali, Kaymakam ve adli kolluk sorumlusu hariç ) Cumhuriyet savcısı bu kişiler hakkında doğrudan doğruya soruşturma yapabilir. Bu durumlarda 4483 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaz. • Ağır cezayı gerektiren suçüstü hallerinde vali ve kaymakamların kişisel suçlarından dolayı genel hükümlere göre soruşturma yapılma yetkisi kaymakamlar için görev yaptıkları ilçenin bağlı olduğu il, Valiler için en yakın İl Cumhuriyet Başsavcılarına aittir. • Cumhuriyet savcısı soruşturma sırasında hakim tarafından yapılması gereken ( Ör: Arama için hakim kararı alınması vs.) işlemleri o yer sulh ceza hakimine bildirir.

9. CMK m.332 hükmüne göre “Suçların soruşturma ve kovuşturması sırasında Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından yazılı olarak istenilen bilgilere on gün içinde cevap verilmesi zorunludur. Eğer bu süre içinde istenen bilgilerin verilmesi imkânsız ise, sebebi ve en geç hangi tarihte cevap verilebileceği aynı süre içinde bildirilir. Bilgi istenen yazıda yukarıdaki fıkra hükmü ile buna aykırı hareket etmenin Türk Ceza Kanununun 257 nci maddesine aykırılık oluşturabileceği yazılır. Bu durumda haklarında kamu davasının açılması, izin veya karar alınmasına bağlı bulunan kişiler hakkında, yasama dokunulmazlığı saklı kalmak üzere, doğrudan soruşturma yapılır.”

10. Avrupa Konseyi’nin C. Savcılarının Rolü İle İlgili (2000) 19 sayılı Tavsiye Kararına Göre: • C.Savcısı aşağıda belirtilenleri gerçekleştirebilecek durumda olmalıdır: • Ceza siyasetinin önceliklerinin etkin bir şekilde uygulanması fikrini de göz önünde bulundurarak kolluğa uygun talimatları vermek • Farklı kolluk birimlerinin var olduğu durumlarda, davaları tek tek, bu davaları en iyi şekilde ele alacaklarını düşündüğü birimlere dağıtmak. • C.Savcısının en önemli noktalar üzerinde yoğunlaşmasına olanak verilmelidir. • Eğer C.savcısı tüm davalarla aynı anda ilgilenecek durumda değilse, kendisinin önemli ve hassas kararlar üzerinde yoğunlaşmasına olanak tanınmalıdır • .

11. Hangi konunun en önemli olduğuna karar vermede kullanılacak kriterler belirlenmelidir • Aşağıda birkaç öneri sıralanmıştır: • Suçun ciddiyeti • Davanın hassasiyeti • Soruşturmanın karmaşıklığı • Soruşturmanın maliyeti • Cevaplandırılması zor yasal sorular • İnsan haklarına ciddi müdahaleler

12. GENEL OLARAK KOLLUK Kolluk teşkilatının görevi kamu düzeni ve güvenliğini sağlamak ve bozulan kamu düzeninin yeniden tesisi için çalışmak, bunu yaparken, herkesin temel hak ve hürriyetlerden en iyi bir biçimde yararlanmasını temin etmektir. Bu sebeple kolluk teşkilatının temelde aynı amaca hizmet eden iki ayrı yükümlülüğü vardır. • Koruma ve Önleme Görevi • Suç Soruşturmasını Yapma Görevi

13. Kolluğun ayrı gibi görünen bu iki görevi temelde aynı kaynaktan beslenmektedir. Bu da kamu düzeninden başka bir şey değildir. Pratikte kolluğun suç öncesi görevi önleme olarak belirlenmekte ve bunu gerçekleştiren kolluğa da önleyici kolluk denmektedir. • Suç soruşturması yapan kolluğa da yaptığı işin gereği olarak adli kolluk denmektedir. Bu deyimi Ceza Muhakemesi Kanunu m.164-167’de kullanmıştır.

14. Adli ve önleme görevleri her ne kadar bazen iç içe geçse de bir kolluk biriminde kimlerin adli soruşturma yapmakla görevlendirilmiş olduklarının bilinmesi önemlidir. Bu tip bir ayrım sayesinde; • Öncelikle adli kolluk biriminde görevli olan kişinin bunu bir asli görev olarak görmesi ve benimsemesi sağlanmış olacaktır. • Sürekli aynı görevlilerin suç soruşturmasını yapması neticesinde uzmanlaşma mümkün olacaktır. • Soruşturmada görevli olan kişilerin önceden tayin edilmiş olması ve sürekli görev yapmaları sayesinde soruşturma esnasında görevlilerin suç işlemesi veya ihmaller durumunda sorumlu kişilerin belirlenmesi kolaylaşacaktır.

15. CMK’NA GÖRE ADLİ KOLLUK • Adli Kolluk Kanunu Tasarısı yasalaşamamış onun yerine CMK’ya (164-167) dört madde konarak adli kolluk kurulması hususu çözülmeye çalışılmıştır. • CMK, adlî kolluk görevini yürütecek teşkilatları saymakla yetinmiştir. Adlî Kolluğun görevleri hususu Adalet ve İçişleri Bakanlıkları tarafından hazırlanan ve 1 Haziran 2005 tarihli 25832 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Adli Kolluk Yönetmeliği’nde açıklanmıştır.

16. Ceza Muhakemesi Kanunu m.164/1 ve Adli Kolluk Yönetmeliği m.3/1 ye göre Adli kolluk soruşturma yapmak üzere; • Emniyet Genel Müdürlüğünce, asgarî tam teşekküllü bir polis karakolu bulunan yerlerde, • Jandarma Genel Komutanlığınca, asgarî tam teşekküllü bir jandarma karakolu bulunan yerlerde, • Sahil Güvenlik Komutanlığınca, asgarî sahil güvenlik bot komutanlıklarının bulunduğu yerlerde, • Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğünce, gümrük muhafaza müdürlüğü ile müstakil bölge ve kısım âmirlikleri bulunan yerlerde, • Mevcut imkânlar ölçüsünde yeterince adlî kolluk personeli görevlendirilir.

17. Emniyet Teşkilatı Kanunu’nu incelendiğinde; • Emniyet Teşkilatı Kanunu m.8/1 e göre polis; idari, siyasi ve adli kısımlara ayrılır. • Aynı Kanun m.9/1/C Adli Polis: Asgari tam teşekküllü bir polis karakolu bulunan yerlerde, adli işlerle uğraşmak üzere Emniyet Umum Müdürlüğünce kadrodan ayrılan kısımdır. • Tam teşekküllü bir kadrodan daha az kuvvette olan polis teşekküllerinin tamamı veya bir kısmı adli polis olarak tefrik edilebilir. • M.12’de adli polisin görevlerine değinmiştir. Buna göre: • Adli işlere müteallik tahkikat; salahiyetli adli otoritelerin direktifleri altında ve kanunlarına tevfikan yalnız adli zabıtaya yaptırılır. Polis teşkilatı yapılmayan yerlerde teşkilatı yapılıncaya kadar adli polis vazifeleri diğer zabıtaya yaptırılır. İdari zabıta adli zabıtaya icabında veya Cumhuriyet savcısının talebi üzerine yardımla mükelleftir.

18. İçişleri Bakanlığı Genelgesi • Emniyet Teşkilatı Kanunu yürürlüğünden bu zamana kadar adli polis teşkilatını tamamlamayan İçişleri Bakanlığı’nın 6.7.2005 tarih ve 118746 sayılı genelgesi ile: • İl merkezlerinde Asayiş, Kaçakçılık, Mali, Narkotik, Organize, Terörle Mücadele Şube Müdürlükleri adli kolluk olarak tahsis edilmiştir. • Sayılan şube müdürlüklerinin uzantıları olan büro amirlikleri de ilçelerde adli kolluktur. • Adli kolluk olarak belirlenen şubelerde Şube Müdürleri adli kolluk sorumlusu, diğer amir ve memurlar ise adli kolluk amir ve memurlarıdır. • İlçe Emniyet Müdürlüklerinde adli kolluk olarak belirlenen bürolardan sorumlu en az başkomiser rütbesindeki İlçe Emniyet Müdür Yardımcısı; adli kolluk sorumlusudur, büroların amir ve memurları ise adli kolluk amir ve memurlarıdır.

19. İl Emniyet Müdürlüklerinde • Asayiş, • Terörle Mücadele (TEM), • Kaçakçılık ve Organize (KOM), • Mali, • Narkotik, • Organize, • Çocuk, • Olay Yeri İnceleme, • Yabancılar, • Güvenlik, • Özel Harekat Şube Müdürlükleri; • Polis Merkezleri ve Karakolları Adli Görevi Bulunmayan Kolluk Amirleri: • İl Emniyet Müdürü, • İl Emniyet Müdür Yardımcısı • İlçe Emniyet Müdürü

20. Adalet Bakanlığı Genelgesi5/1/2006 tarih ve 98 Nolu Genelge • Soruşturmanın her noktasında görev yetki ve sorumluluk Cumhuriyet savcılarındadır. Hiçbir merci, basın yayın organlarına şüpheli kişinin lekelenmeme hakkını ve soruşturmanın gizliliğini ihlal edecek şekilde açıklama yapamaz. • Cumhuriyet savcıları dışında hiç kimsenin adli görevleri nedeniyle adli kolluk amir ve memurlarına emir ve talimat verme yetkisi bulunmamaktadır.

21. Kolluk amirlerinin adli kolluk memurları üzerinde yönlendirme, disiplin ve sicil gibi gözetim ve denetim yetkileri bulunmaktadır. Bu sebeple kolluğun organik bir bölünmesi söz konusu değil, sadece görevin daha etkin ve verimli yapılması için bir işbölümü yapılmıştır. • İdari yönden mülki amire karşı sorumlulukları devam eden adli kolluk amir ve memurlarının adli görevlerinde Cumhuriyet başsavcılarına karşı sorumsuz olduklarını düşünmek Mülga CMUK hükümlerinin de gerisine giderek yorumlamaktır ve CMK temel esprisi ile kanun koyucunun amacı ile uzlaşmaz.

22. Cumhuriyet başsavcıları her yılın sonunda, o yerdeki adlî kolluğun sorumluları hakkında değerlendirme raporları düzenleyerek, mülkî idare amirlerine gönderir. CMK m 166 Yön m 11 • Adalet Bakanlığı Genelgesine göre Adli Kolluk sorumluları illerde İl Jandarma Komutanı ile İl Emniyet Müdürüdür. İlçelerde İlçe Emniyet Amiri ile İlçe Jandarma Komutanıdır.

23. CMK m. 158’de ihbar ve şikayetlerin Cumhuriyet savcısı ve adli kolluğa yapılacağı belirtilmiştir. • Adli kolluk soruşturmanın seyri bakımından Cumhuriyet savcısının talimatlarını alacaktır. • Yani adli kolluk resen soruşturmaya başlayacak ancak Cumhuriyet savcısının emirlerine göre işlem yapacaktır. • Burada kanun koyucu soruşturmanın Cumhuriyet savcısı emir ve gözetiminde yapılmasını istemiştir. Bu maksatla m.160 ve 161 de Cumhuriyet savcısına görev ve yetkiler vermiştir.

24. Soruşturma işlemleri Cumhuriyet savcısının emir ve talimatları doğrultusunda öncelikle adli kolluğa yaptırılır. Adli Kolluk görevlileri Cumhuriyet savcısının adli görevlere ilişkin emirlerini gecikmeksizin yerine getirir. Adlî kolluk, bağlı bulunduğu kolluk teşkilâtının bir parçası olup, öncelikli görevi, karşılaştığı suçun işlenmesini önlemektir. Cumhuriyet savcıları adli görevlere ilişkin emir ve talimatlarını öncelikle adli kolluk sorumlularına veya adli kolluk görevi ifa eden diğer birim amirlerine verir.

25. Cumhuriyet savcıları tarafından adli görevler ile ilgili talimatlar zorunluluk bulunmadıkça kolluk biriminin aralarındaki iş bölümü ve kolluk teşkilatlarının görev ve yetkileri gözetilerek verilir. Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı; acele hâllerde, sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı hâle dönüştürülerek mümkün olması hâlinde en seri iletişim vasıtasıyla ilgili kolluğa bildirir; aksi hâlde ilgili kolluk görevlilerince alınmasına hazır edilir. Ancak, kolluk görevlisi emrin yazılı hâle getirilmesini beklemeden sözlü emrin gereğini yerine getirir.

26. Adlî kolluk görevlileri, kendilerine yapılan bir suça ilişkin ihbar veya şikâyetleri; el koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri derhâl Cumhuriyet savcısına bildirir ve Cumhuriyet savcısının emri doğrultusunda işlem yapar. • Adlî kolluk görevlileri, maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, Cumhuriyet savcısının emirleri doğrultusunda şüphelinin lehine veya aleyhine olan tüm delilleri, kanunda ön görülen koşullara uyarak toplamak, muhafaza altına almak ve bunları bir fezleke ile Cumhuriyet savcısına sunmakla yükümlüdür. • Hukuka aykırı delil elde edildiğinin tespiti hâlinde, fezlekede bu hususa da yer verilir. Adlî kolluk görevlileri diğer soruşturma işlemlerini de aynı titizlikle yerine getirir.

27. Adli kolluk görevlisi olay yerinde görev yapmasına engel olan veya aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri işlemler sonuçlanıncaya kadar ve gerektiğinde zor kullanarak men eder. • Adli Kolluk görevlilerine, adli görevi bulunmayan üstleri tarafından yürütülen soruşturma ile ilgili emir ve talimat verilemez. • Adli kolluk adlî görevlerin haricindeki hizmetlerde üstlerinin emrindedir. • Adlî kolluk görevlileri, kadrolarında yer aldıkları birimlere mevzuatla verilmiş ve adlî görev kapsamı dışında kalan diğer görev ve hizmetleri de yerine getirirler.

28. Adlî kolluk görevlilerinin özlük hakları, bağlı oldukları teşkilât tarafından yürütülür. • Gerektiğinde veya Cumhuriyet savcısının talebi halinde diğer kolluk birimleri de adli kolluk görevini yerine getirmekle yükümlüdür. Bu durumda adli kolluk görevlileri hakkında adli görevleri dolayısıyla CMK hükümleri uygulanır.

29. Cumhuriyet Savcısı ve Adli Kolluk İlişkileri • Adli Kolluk dünyanın bir çok yerinde olduğu gibi Ülkemiz’de de Cumhuriyet savcısının emrinde suç soruşturmasını yapmakla yükümlüdür. • Bu durum CMK m. 160/2 ve 161/1 “emrindeki kolluk görevlileri marifetiyle” ve “emrindeki kolluk görevlileri aracılığıyla” ifadelerinden açıkça anlaşılmaktadır.

30. Uygulamaya bakıldığında kolluk görevlilerinin soruşturmakta oldukları suçun hukuki nitelendirmesi hususundaki, Cumhuriyet savcısının da delillerin toplanması vb. kriminalistik bilimi[[1]] ile ilgili bilgi eksikliği soruşturmanın bu iki organını birbirinden ayrılmaz şekilde bağlamaktadır. • [1] Kriminalistik: Suçun ve suçlunun belirlenmesi için bilimsel yöntem ve araçların kullanılması, bu yöntemlerle suç olgusunun ispatlanmasını sağlayan bilimdir.

31. Cumhuriyet Savcısı • Kanunun esas ve usulüne ilişkin yasal uzmanlık • Mahkeme tecrübesi, tüm sürecin işleyişine aşinalık • Soruşturmadan duygusal anlamda uzak olma, stratejik yaklaşım

32. Adli Kolluk • Kriminal uzmanlık ve tecrübe • Taktiksel yaklaşım • Genellikle suçun ortamı konusunda net bir kanıya sahip olma • İşgücü ve teçhizat kapasitesi

33. Hukukçu olan suçun temel şekli ile ağırlatıcı ve hafifletici sebeplerini bilen bu sebeple hangi delilin niçin gerekli olduğunu belirleyen, diğer taraftan adil ve insan haklarına saygılı muhakeme yapılması ilkesi ile görevlendirilmiş olan Cumhuriyet savcısının soruşturmanın başında olması Ceza Muhakemesinde olmazsa olmaz şarttır.

34. Avrupa Konseyi Kriterlerine göre Cumhuriyet Savcısı ve Adli Kolluk • CUMHURİYET SAVCI ADLİ KOLLUK İlk Şüpheyi Bildirme • İlk Şüpheyi Değerlendirme • Soruşturma Talimatı Verme Soruşturma Sonuçları Bildirme • Sonuçları Değerlendirme

35. C. Savcısı ve kolluk arasındaki etkileşime kılavuzluk eden ilkeler: [Avrupa Konseyi’nin Savcıların Rolü İle İlgili (2000) 19 sayılı Tavsiye Kararı] • İlk bilginin derhal bildirimi ilkesi, Adli Kolluk Yönetmeliği m.6 Acil önlemleri aldıktan sonra kolluk, C. Savcısına derhal ilk şüphesini bildirir • Esnek devretme ilkesi, C. Savcısının esnek bir biçimde soruşturmayı kolluğa devretme kararı vermesi önem arz eder

36. Kesin yetki devri ilkesi, C. Savcısının yetki devrinin şartları ile ilgili kesin bir karar alması çok önemlidir • Bilme gerekliliği ilkesi, Eğer soruşturmanın bir kısmı kolluğa devredildiyse, kolluğun hangi koşullar altında C. Savcısını bilgilendirmesi gerektiğini anlaması önem arz eder • C.Savcısının liderliği altında soruşturma ekiplerinin çalışması gerekir.

37. Adli Kolluğun Eğitimi • Suç hukuka aykırı bir eylem olsa da özellikle bazı suçlar açısından belli bir zekanın ürünü olmak gibi bir özelliği vardır. Bu sebeple bu suçu ve şüphelilerini soruşturacak görevlilerin de yeterli donanıma sahip olmaları gerekir. Bu donanım sadece kullandığı araç gereç imkanlar değil, o suç soruşturması için gerekli başta bilgi, tecrübe ve uzmanlıktır. İşte adli kolluğa bunun kazandırılması için devam eden bir hizmet içi eğitim verilmelidir.

38. Adlî Kolluk Yönetmeliği’ne göre, adli kolluk görevi yapacak personelin verilen görevleri en iyi seviyede yapabilmesi için bu personel hizmet öncesi ve hizmet içi eğitime tâbi tutulur. • Adlî kolluk eğitimini başarı ile bitiren personele, ilgili eğitim birimlerince sertifika verilir. • Adli görevlerde öncelikli olarak sertifikası olan kolluk personeli görevlendirilir. • Bu hükme riayet edilmesi uzmanlaşma işi olan suç soruşturmasının daha düzenli, hatasız ve bilimsel gerçeklere uygun yapılması açısından önemli sonuçlar getirecektir.

39. Adlî kolluk birimlerinde görev yapacak personelin konusunda uzmanlaşması için mümkün olduğunca aynı veya benzer görevlerde çalışması için kendi teşkilâtlarınca gerekli tedbirler alınır. • Aynı suç soruşturmasını devamlı yapan kolluk görevlisinin o suçun her seferinde nasıl değişik şekillerde işlendiğini görüp incelemesi uzmanlaşmasına sebep olacaktır.  (Mutasyon örneği) • Adlî kolluk görevlileri, yürütülecek soruşturmalarla ilgili olarak, katılacakları meslek içi kurslar sonunda belirli branşlarda ihtisaslaşırlar. • Meydana gelen olayın özelliğine göre, kolluk âmiri, soruşturma esnasında ihtiyaç duyduğu konularda ihtisaslaşmış personeli görevlendirerek soruşturmanın daha kapsamlı yapılmasını sağlar.Yön. m.9

40. Adli Kolluğun Denetlenmesi: Cumhuriyet başsavcıları ve Cumhuriyet savcıları; • Adlî kolluk hizmetlerinin etkin ve verimli yürütülebilmesi amacıyla, adlî kolluk görevlilerince ifa edilen adlî işlemleri her zaman denetler. • Yürütülen soruşturma evrakını gerektiğinde ilgili adlî kolluk biriminde inceleyerek, soruşturmaya ilişkin eksik gördüğü hususların ikmalini emredebileceği gibi, soruşturma evrakı ve taraflarının bulunduğu hâl üzere Cumhuriyet başsavcılığına intikal ettirilmesi talimatını da verebilir.

41. Cumhuriyet başsavcıları veya Cumhuriyet savcıları adlî görevlerinin gereği olarak, gözaltına alınan kişilerin bulundurulacakları nezarethaneleri, varsa ifade alma odalarını, bu kişilerin durumlarını, gözaltına alınma sürelerini, gözaltına alma ile ilgili tüm kayıt ve işlemlerini denetler, sonucunu nezarethaneye alınanların kaydına ait deftere kaydeder. • Cumhuriyet başsavcıları her yılın sonunda, o yerdeki adlî kolluğun sorumluları hakkında değerlendirme raporları düzenleyerek, mülkî idare amirlerine gönderir.

42. ADLİ ARAMA Adlî arama, bir suç işlemek veya buna iştirak veyahut yataklık etmek makul şüphesi altında bulunan kimsenin, saklananın, şüphelinin, sanığın veya hükümlünün yakalanması ve suçun iz, eser, emare veya delillerinin elde edilmesi için bir kimsenin özel hayatının ve aile hayatının gizliliğinin sınırlandırılarak konutunda, işyerinde, kendisine ait diğer yerlerde, üzerinde, özel kâğıtlarında, eşyasında, aracında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile diğer kanunlara göre yapılan araştırma işlemidir.

43. Durdurma ve Kontrol • Bir kişiyi geçici olarak durdurmak, yakalama sayılmaz; yakalama sayılması için kişinin fiilen denetim altına alınması gerekir. Denetim için araçların durdurulması da mümkündür. • Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için, "umma" derecesinde makul şüphe bulunmalıdır. Kolluk görevlisi, tecrübesine dayanarak, izlediği davranışlarından, o kişinin bir suç işleyeceği veya işlediği hususunda kanaat elde eder veya kişinin silâhlı olduğu ve hâlen tehlike yarattığı kanaatine varırsa kişi durdurulabilir.

44. Somut emarelerle desteklenen şüphe bulunmadan, süreklilik arz edecek, fiilî durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma ve kontrol işlemi yapılamaz. • Sebebin oluşmasına veya şüpheye yol açan davranışları hakkında, durdurulan kişiye sorular yöneltilebilir. Kişi bu sorulara cevap vermekle yükümlü değildir. Durdurma yetkisinin kullanılmasına neden olan şüphe, yapılan açıklama ile ortadan kalkarsa, kişinin gitmesine engel olunmaz.

45. Durdurma üzerine aşağıdaki işlemler yapılır: • Durdurulan kişi üzerinde giysilerinden herhangi birisi çıkarılmaksızın, yoklama biçiminde bir kontrol yapılır. Bu işlem sonucunda, kişide silâh bulunduğu sonucunu çıkarmaya yeterli şüphe meydana gelirse, memur kendiliğinden silâh ve diğer suç eşyası araması yapabilir. • Yoklama suretiyle kontrol, kişinin cinsiyetinde bulunan görevli tarafından yapılır. • Yapılan kontrolün konusu ve sebepleri ilgiliye açıklanır.

46. Bir kişinin veya aracın durdurulma süresinin, şartlara göre makul olması ve kontrol için ayrılan süreyi aşmaması gerekir. • Yoklama suretiyle kontrol, kişiye en az sıkıntı verici şekilde yapılır. • Yapılan kontrolün neticesinde suça ilişkin iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kişi yakalanır. • Uyuşturucu gibi belirli bir şeyin, kişinin herhangi bir yerinde gizlendiği düşünülüyorsa, daha geniş çaplı kontrol yapılabilir. • Yoklama suretiyle kontrol, kişinin veya aracın ilk durdurulduğu yerde veya o yerin yakınında, mümkün olduğu kadar başkalarının göremeyeceği tarzda yapılır. Başka yere götürülerek kontrol yapılamaz.

47. Makul sebebi oluştuğu takdirde, daha geniş kapsamlı kontrol yapılması için, kolluk aracından veya yakındaki kapalı bir yerden yararlanılabilir. • Kontrolden sonra talep üzerine olay yerinde derhâl bir tutanak düzenlenir.

48. Arama Sebepleri • Şüpheli veya sanığın yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa şüpheli veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir. M.116 • Eğer aranan kişinin veya suç delillerinin belirtilen yerde bulunduğunun kabul edilmesine olanak sağlayan olaylar varsa başka bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri, veya ona ait diğer yerler aranabilir. M.117/1,2

49. Şüpheli veya sanığın bulunduğu yerler ile izlendiği (kaçarken takip edildiği) sırada girdiği yerlerin aranabilmesi için aranan kişinin veya suç delillerinin belirtilen yerde bulunduğunun kabul edilmesine olanak sağlayan olayların bulunmasına gerek yoktur. M.117/3

50. Konutta, işyerinde veya diğer kapalı yerlerde kural olarak gece arama yapılamaz. Ancak suçüstü hali, gecikmesinde sakınca bulunan hal[[1]] ile yakalanmış veya gözaltına alınmış veya tutuklanmış veyahut hükümlü kişilerin kaçması hallerinde bunların yakalanması amacıyla bu gibi yerlerde gece de arama yapılabilir. [[2]]M.118 • [1] Gecikmesinde sakınca bulunan hal Yönetmelik m.4’te “derhâl işlem yapılmadığı takdirde suçun iz, eser, emare ve delillerinin kaybolması veya şüphelinin kaçması veya kimliğinin tespit edilememesi ihtimalinin ortaya çıkması ve gerektiğinde hâkimden karar almak için vakit bulunmaması hâli” • [2] Gece vakti Yönetmelik m.4’te “Güneşin batmasından bir saat sonra başlayan ve doğmasından bir saat evvele kadar devam eden süreyi”