KOMPONENTE HARDVERA PERSONALNIH RACUNARA

1. KOMPONENTE HARDVERA PERSONALNIH RACUNARA Centralna jedinica . Centralna jedinica sastoji se od kuci�ta u kome se nalaze: osnovna (ili maticna) ploca (system board, mother board), kontroleri, portovi, disk, jedinice disketa, graficka kartica i izvor napajanja. Pored ovih osnovnih djelova unutar kuci�ta postoji i odreden broj praznih uticnica ("slotova") na koje se mogu ukljuciti i druge kartice, na primjer fax/modem i mre�na kartica.

2. Kuci�te Postoje tri tipa kuci�ta desktop, mini (midi) tauer i tauer (tower).

5. Notebook racunari Pored racunara namijenjenih za kucnu upotrebu ili rad na poslu postoje i prenosni racunari namijenjeni poslovnim ljudima, koji su upakovani u kuci�te velicine malo vece knjige (notebook). Ovi racunari mogu da rade nekoliko sati i na baterije. S obzirom na mali raspolo�ivi prostor, oviracunari obicno imaju malo slabije karakteristike u odnosu na stacionarne racunare iste tehnolo�ke generacije.

6. Notebook racunari

12. Osnovna ploca Na osnovnoj ploci nalaze se prikljucna mjesta za procesor, memoriju, magistrala, skup cipova koji kontroli�e rad racunara i prikljucci (slotovi) za dodatne kartice. Pored toga, na osnovnoj ploci mogu se nalaziti i kontroleri za diskove i disketne jedinice i prikljucci za povezivanje racunara sa drugim uredajima (portovi).

13. Osnovna (maticna) ploca

14. Procesor

17. Procesor defini�e tip PC racunara. U njemu se realizuju sve racunske i logicke operacije i izvr�avaju komande koje su zadate programom. Karakteristike procesora odredene su njegovom arhitekturom. To su: brzina procesora, du�ina procesorske rijeci, radni takt i interni ke�.

18. Brzina procesora izra�ava se u milionima operacija koje procesor mo�e da obradi u jednoj sekundi � MIPS-ovima (Milion Instruction Per Second) ili MFLOPSima(Milion Floating Point Operations Per Second). Danas se najce�ce koristi procesor Pentium IV a rjede, jo� ponegdje, Pentium III ili Pentium II. Procesor nije sastavni dio osnovne ploce, nego se na osnovnoj ploci samo nalaze konektori za njegovo prikljucenje. Zbog velike brzine rada dolazi do velikog zagrijavanja procesora, pa se na njih montira dodatni ventilator koji ih hladi (cooler).

19. Du�ina procesorske rijeci je broj bitova koji se jednovremeno prenosi i obraduje unutar procesora. Radni takt je ucestanost impulsa koje generi�e sat (clock) � specijalno elektronsko kolo kojima se iniciraju operacije procesora. Mjeri se u MHz ili GHz. U vrijeme pisanja ove knjige radni takt najbr�ih procesora je 3.4 GHz. Medutim, za uobicajene kucne primjene, dovoljno je da radni takt bude izmedu 2 i 3 GHz.

20. Memorija Memorija PC racunara sastoji se od osmobitnih registara (bajtova). Na osnovnoj ploci nalaze se tri tipa memorije: ke� (cache), ROM i RAM. Kapacitet memorije izra�ava se brojem bajtova, odnosno vecim jedinicama: kilo i megabajtima.

21. RAM (Random Access Memory) RAM (Random Access Memory) predstavlja najveci dio memorije i u nju korisnik mo�e da upisuje sadr�aj i da ga cita. U njoj se za vrijeme rada racunara nalaze program i podaci sa kojima racunar radi. Po iskljucenju racunara sadr�aj ove memorije se gubi. Za dana�nje programe minimum memorije sa kojim mo�e ne�to da se radi je 256 MB (za Windows XP). Optimalno je da, za uobicajene potrebe, racunar ima bar 512 MB. Pored kapaciteta, druga va�na karakteristika memorije je i vrijeme pristupa, tj. vrijeme koje protekne izmedu zahtjeva memoriji za podatkom i dobijanja podatka iz memorije. Ono se izra�ava u nanosekundama (ns) i stalno se smanjuje. U vrijeme pisanja ove knjige iznosi oko 5 � 10 ns. RAM memorija nije sastavni dio osnovne ploce nego se na osnovnoj ploci samo nalaze konektori na koje se ona prikljucuje.

24. ROM (Read Only Memory) ROM (Read Only Memory) predstavlja staticki dio memorije koji mo�e samo da se cita. Njen sadr�aj se ne gubi po iskljucenju racunara. Koristi se za uskladi�tavanje programa i podataka koji su cesto potrebni, na primjer za instrukcije za pokretanje racunara pri ukljucivanju.

25. Ke� (cache) Ke� (cache) memorija je vrlo brza memorija koja se nalazi u samom procesoru (interni ke�) ili uz njega (eksterni ke�). Ova memorija ima vi�estruko br�e vrijeme pristupa od obicne memorije. Zbog toga se u njoj dr�e podaci koji se cesto koriste. Prilikom prvog zahtjeva za podacima oni se kopiraju iz glavne memorije (RAM) u ke�. Kada su sljedeci put potrebni isti podaci, procesor ih prvo potra�i u ovoj memoriji. Ako su podaci tu, procesor im pristupa mnogo br�e. Ako podaci vi�e nisu u ke� memoriji, moraju se ponovo uzeti iz glavne memorije. Trenutno, velicina ove memorije je 512 KB ili 1MB.

26. Baferi (buffers)  Baferi (buffers) su djelovi RAM memorije koje neki programi alociraju za svoje potrebe. Jedna od cestih primjena je prilikom ulaza i izlaza podataka. Na primjer, ako racunar ne mo�e dovoljno brzo da obraduje podatke koji mu se dostavljaju, oni se privremeno deponuju u bafer dok ne stignu na obradu, da se ne bi prekidao proces uno�enja. Slicno, pri �tampanju, ako �tampac ne mo�e dovoljno brzo da od�tampa podatke, oni se �alju u bafer (spooler), gdje cekaju u redu za �tampu. Virtuelna memorija nije stvarna memorija, nego pojam koji se koristi u vezi s operativnim sistemima

27. Kontrolni set cipova Kontrolna jedinica upravlja cjelokupnim radom racunara. Ona odreduje koja je naredba sljedeca na redu za izvr�enje, uzima je iz memorije, interpretira i izdaje odgovarajuce naredbe procesoru i kontroli�e njihovo izvr�enje. Kontrolna jedinica je realizovana na osnovnoj ploci setom cipova koji imaju odgovarajuce uloge.

28. Magistrala Racunar mora imati elektricna kola pomocu kojih se razmjenjuju informacije medu komponentama. Taj komunikacioni put zove se magistrala(bus). Koncept magistrale relativno je jednostavan. Ili sve komponente povezati medusobno provodnicima, ili sve komponente povezati na magistralu. U racunaru postoje tri kljucne magistrale: magistrala podataka (data bus), adresna magistrala (address bus), kontrolna magistrala (control bus).

29. Magistrale Magistrala podataka koristi se za razmjenu podataka izmedu procesora i memorijskih lokacija. Adresna magistrala prenosi adrese koje generi�e procesor, kojima se specificiraju memorijske lokacije na koje se upisuju podaci ili sa kojih se citaju podaci radi obrade. Kontrolna magistrala slu�i za prenos upravljackih i kontrolnih signala od procesora ka komponentama i obratno.

30. Unutra�nji prikljucci (slotovi) Mnogi korisnici �ele da prilagode sebi svoj personalni racunar tako �to ce u njega da ugrade dodatke koji su im potrebni. Personalni racunari imaju otvorenu arhitekturu tako da mogu da se konfiguri�u u skladu sa potrebama korisnika. Za prikljucivanje dodatnih uredaja postoje standardizovana prikljucna mjesta, slotovi, u koja se ovi dodatni uredaji (zvani kartice) prikljucuju. Prikljucci se sastoje od uticnica na koje se prikljucuju kontroleri razlicitih jedinica ili same jedinice (kartice).

31. Kontroleri Za prikljucenje bilo kog uredaja na racunar potrebno je da budu ispunjena dva uslova. Prvi je da prikljucenje bude korektno u pogledu elektrotehnike - prikljucivanjem uredaja na standardne prikljucke (portove) racunara ili pomocu posebnog elementa koji se, s jedne strane standardno ugraduje u racunar, a s druge strane ima prikljucak na koji se prikljucuje uredaj. Ovakav element za povezivanje naziva se kontroler. Drugi uslov je postojanje posebnog programa(veznika� drajvera) koji ce omoguciti prepoznavanje komandi koje stignu u kontroler i njihovo izvr�avanje na prikljucenom uredaju.

32. Spoljnji prikljucci (portovi) Racunar ima standardna prikljucna mjesta za spoljne uredaje koji imaju standardizovane prikljucke, na primjer tastatura, mi�, �tampaci i drugi. Za tastaturu se koristi prikljucak koji ima poseban oblik i na njega mo�e da se prikljuci samo tastatura. Drugi prikljucak posebnog oblika je takozvani PS prikljucak, na koji se mo�e prikljucititastatura ili mi�. Za povezivanje ostalih uredaja koji imaju standardizovane prikljucke, koriste se posebna prikljucna mjesta koja se nazivaju portovi.

33. Spoljnji prikljucci (portovi) Postoje dvije vrste portova: serijski i paralelni.

34. Kod serijskih portova (poznatih jo� pod imenom RS-232 ili asinhroni portovi) bitovi jednog bajta izlaze kroz port jedan po jedan.

35. Kod paralelnih portova, poznatih jo� pod imenom centronics ili EIA, svi bitovi jednog bajta izlaze istovremeno paralelnim putem .

36. Funkcionalna organizacija racunarskog hardvera

38. Centralna memorija Ova memorija se sastoji od elektronskih kola � bitova, koja su grupisana u bajtove Svaka grupa bitova (bajt) u memoriji ima svoju adresu, koja se koristi prilikom uskladi�tavanja podataka u nju ili ocitavanja uskladi�tenih podataka. Uobicajeno je da se pri izra�avanju kapaciteta memorije grupa od 1.024 (210) bajta oznaci prefiksom k (kilo) ispred oznake za bajt � 1.024 B = 1kB, a grupa od 1.024 (210) kB oznaci prefiksom M (mega) � 1.024KB = 1MB. To znaci da 1MB (jedan megabajt) memorije ima 1,048.576 bajta. Jo� vece jedinice su 1GB (jedan gigabajt � 1.024MB) i 1TB (jedan terabajt � 1.024GB).

39. Aritmeticko-logicka jedinica Aritmeticko-logicka jedinica sastoji se od registara i elektronskih kola potrebnih za izvodenje aritmetickih operacija sabiranja, oduzimanja, mno�enja i dijeljenja i logickih operacija uporedivanja dvije vrijednosti da bi se odredila veca i odredivanja da li je izraz istinit ili nije.

40. Kontrolna jedinica Kontrolna jedinica je koordinator rada cjelokupnog racunarskog sistema (vidjeti tokove kontrole na slici). Ona kontroli�e izvr�avanje programa. Uzima instrukcije iz memorije, prepoznaje ih i nareduje odgovarajuce akcije drugim jedinicama. Zapocinje operacije ulazno-izlaznih jedinica i prenosi podatke u centralnu memoriju i iz nje. Kod savremenih racunara sastoji se od skupa cipova kojima se kontroli�e i koordinira rad cjelokupnog sistema. Racunar izvodi operacije u ma�inskim ciklusima: uzimanje instrukcije,dekodiranje instrukcije, izvr�enje i uskladi�tenje rezultata. Za kontrolu operacija koriste se posebni elektronski sklopovi koji se zovu sistemski sat (system clock).Ovaj sat nareduje izvr�avanje ciklusa odredenom ucestano�cu. Ucestanost (frekvencija) ciklusa je srazmjerna brzini rada racunara i mjeri se u MHz (milionima herca) i GHz (1GHz = 1.000MHz).

41. Jedinice spoljne memorije sa direktnim pristupom sa sekvencijalnim pristupom. Memorija sa direktnim pristupom je magnetni disk. On se realizuje u tri oblika. Kao disketa (floppy disk), kao tvrdi disk (hard disk) i kao CD/DVD.

42. Disketa (floppy disk) Danas se koriste diskete od 3,5� (3,5 inca) kapa�citeta 1,44 MB, ugradene u kutiju od tvrde plastike. Za kori�cenje disketa ugradene su u racunar odgovarajuce disketne jedinice koje imaju sa spoljne strane otvor u koji se stavlja disketa. Diskete od 5,25� su zastarjele i disketne jedinice za njih se mogu naci samo jo� na jako starim racunarima. Kada se disketa umetne u disketnu jedinicu, klizac se pomjeri u stranu i otvori prorez kroz koji upisno-citajuce glave nalegnu na disketu, a otvor na metalnoj ploci oko osovine diskete uklopi se na odgovarajuce mjesto na mehanizmu za okretanje. Sa gornje strane disketa ima jedan plasticni prekidac koji, kada je otvoren, onemogucava pisanje po njoj i brisanje sa nje.

45. Disk (hard disk) Sastoji se od vi�e ploca premazanih magnetnim materijalom,postavljenih na istoj osovini. Br�i je i znatno veceg kapaciteta nego Znacajni parametri za izbor diska su: srednje vrijeme pristupa podacima, brzina prenosa podataka i kapacitet diska.

48. Kompakt-diskovi (CD ROM diskovi) Kod ovih diskova se primjenom laserske tehnologije nanose zapisi na metalnu povr�inu. U CD uredaju se, opet primjenom laserskog zraka, detektuju neravnine na povr�ini i ocitavaju zapisani podaci. Kapacitet kompakt-diska je 640-700 MB. DVD diskovi su zasnovani na istoj tehnologiji kao CD, jedino im je kapacitet znatno veci, od 4,7 GB do 8,5 GB. Pored ROM diskova postoje i CD/DVD diskovi koji se mogu korisititi kako za citanje tako i za pisanje, na isti nacin kao diskete.

49. CD ROM i DVD diskovi

51. Unutra�njost CD uredaja

53. USB disk USB disk se prikljucuje na USB prikljucak racunara. Nema pokretnih djelova kao disketa ili hard disk jer koristi drugaciju tehnologiju za cuvanje podataka. Prilikom prikljucenja na racunar pona�a se kao hard disk. Proizvode se sa kapacitetom 32, 64, 128, 256, 512MB i 1GB. Postoje i USB diskovi sa vecim kapacitetom u malo drugacijoj izradi. Po�to nema pokretnih djelova robustan je na pomjeranja, potrese i slabije udarce, a s obzirom na malu velicinu mo�e se nositi u d�epu ili na traci oko vrata. Zbog ovih pogodnosti i kapaciteta koji je mnogo veci od kapaciteta diskete stekao je veliku popularnost za razmjenu podataka medu korisnicima, pa je gotovo istisnuo disketu iz svakodnevnog kori�cenja. Mnogi racunari, narocito prenosni, nemaju vi�e uredaj za disketu.

54. USB disk

56. MP3, diktafon, flash disc 1GB

58. Memorija sa sekvencijalnim pristupom (magnetna traka) Memorija sa sekvencijalnim pristupom je magnetna traka. Kod savremenih racunara ona se realizuje u obliku kaseta razlicitih velicina i ne koristi se aktivno nego samo za arhiviranje programa i podataka. Padom cijena CD-a i njihovim kori�cenjem za arhiviranje magnetna traka i kaseta se gotovo vi�e i ne koriste.

59. Ulazne jedinice Najce�ce ulazne jedinice za komunikaciju korisnika i racunara su tastatura i uredaji za pokazivanje. Osim tastature kao ulazne jedinice koriste se jo� mi�, digitajzer(graficki tablet) i razni drugi specijalizovani uredaji kao �to su skener, digitalni fotoaparat, citac bar koda itd. Kod vi�ekorisnickih racunara, za uno�enje programa i podataka u racunar najce�ce se koristi terminal, koji se sastoji od ekrana i tastature.

60. Tastatura Tastatura je, pored monitora, osnovni uredaj za komunikaciju sa racunarom. Koristi se za uno�enje teksta i brojeva. Pored osnovnih tastera sa znakovima postoje i numericka tastatura, tasteri za editovanje, kao i tzv. funkcijski tasteri koji imaju posebno znacenje u nekim programima.

64. Mi� i slicni uredaji Mi� je uredaj za pokazivanje i izbor objekata na ekranu. Postoje dvije vrste mi�eva: mehanicki i opticki.

65. Mehanicki mi� Mehanicki mi� je kutija sa gumenom kuglicom sa donje strane. Pomjeranje mi�a po bilo kojoj ravnoj povr�ini dovodi do rotacije kuglice koja se kodira u elektricne signale preko dva potenciometra. Ove vrijednosti mogu da se uskladi�te u racunar pritiskom na odgovarajuci tasterna mi�u. Koristeci ove vrijednosti program mo�e odrediti velicinu i smjer pomjeranja mi�a. Sa gornje strane mi�a nalaze se dva ili tri tastera, cija uloga je odredena programom u kom se koriste.

66. Mi� sa kuglicom

67. Opticki mi� Kod optickog mi�a, pokretanje preko povr�ine mjeri se modulacijom optickog zraka i optickim tehnikama kodiranja. Izvor svjetlosti lociran je na donjem dijelu mi�a i mora biti u kontaktu sa povr�inom da bi kursor na ekranu mogao da slijedi kretanje mi�a. Precizniji je, ali i skuplji od mehanickog.

69. Trekbol (Trackball) Trekbol (Trackball) slican je obrnuto okrenutom mi�u. Umjesto pomjeranja po ravnoj povr�ini, kuglica je postavljena u le�i�te i okrece se prstom. Smjer okretanja kuglice odreduje pomjeranje kursora po ekranu.

70. Trekbol (Trackball)

71. Tacped (touchpad) Tacped (touchpad) obicno se koristi kodprenosnih racunara. Sastoji se od plocice pribli�ne velicine 4�5cm2, koja je ugradena neposredno ispod tastature. Pored plocice nalaze se dva tastera. Pomjeranjem prsta po plocici pomjera se pokazivac na ekranu. Komande se zadaju pritiskom na tastere ispod plocice, koji imaju istu ulogu kao kod mi�a, ili kratkim udarcem na plocicu.

73. D�ojstik (Joystick) D�ojstik (Joystick) je uredaj koji umjesto kuglice, kao kod mi�a, ima pokretnu palicu cijim se pomjeranjem pomjera kursor. Pritiskom na dugmad ugradenu na uredaju zadaju se komande. Koristi se uglavnom za igre.

74. Joystic

75. Svjetlosno pero

76. Digitajzeri i graficki tableti Digitajzeri i graficki tableti su u su�tini isti uredaji, razlika je jedino u velicini. Koriste se za uno�enje podataka (koordinata) sa crte�a. Pored toga, mogu da se koriste i za zadavanje komandi u nekim programima pokazivanjem na komande iz menija koji se postavi na graficki tablet.

79. Osjetljivi ekran

80. Citaci bar koda Bar kod je jedinstvena kombinacija vertikalnih linija koja se koristi za �ifriranje komercijalnih proizvoda u cilju automatskog uno�enja podataka u racunar. Koriste se u robnim kucama, samouslugama, bibliotekama i drugim mjestima sa velikim prometom. Podatak se unosi u racunar tako �to se bar kod osvijetli specijalnim uredajem koji mo�e da bude poseban rucni uredaj ili je ugraden u kasu samousluge, sto u biblioteci itd. Na taj nacin ocitava se podatak i odmah prenosi u racunar.

81. Citac prugastog koda

82. Prugasti kod (Bar code)

83. Multimedijalni uredaji S obzirom na to da je racunar univerzalna ma�ina koja, izmedu ostalog, mo�e da radi i sa zvukom i slikom koji se uskladi�tavaju u njega u digitalnom obliku, na njega mogu da se prikljuce i uredaji koji omogucavaju snimanje i reprodukciju zvuka i slike (mikrofon, slu�alice, zvucnici, digitalni fotoaparati, digitalne video-kamere itd.).

85. Izlazne jedinice Najce�ca izlazna jedinica je monitor (kod PC racunara) ili ekran terminala (kod vi�ekorisnickih racunara). Za �tampanje manjih kolicina podataka obicno se koriste serijski �tampaci, koji �tampaju znak po znak, ili laserski �tampaci. Pored toga, kao izlazna jedinica mo�e se koristiti i automatski crtac (ploter).

86. Monitori Preko njega i tastature racunar komunicira sa korisnikom. On daje na uvid korisniku �ta racunar radi. Kada korisnik unosi podatke, oni se prikazuju na ekranu. Isto tako, rezultati rada racunara, kao i eventualne programske poruke prikazuju se na monitoru. Jedna od podjela je prema kori�cenoj tehnologiji na: CRT (Cathode Ray Tube) - monitore sa katodnom cijevi, LCD (Liquid Crystal Display) - monitore sa tecnim kristalom, LED (Light Emitting Diode) - monitore sa svjetlosnim diodama i GPD (Gas Plasma Display) - monitore sa gasnom plazmom. Druga podjela je prema njihovoj velicini, koja se mjeri, kao i kod televizijskih prijemnika, du�inom dijagonale ekrana. Ova velicina izra�ava se u incima (1� = 2,56 cm). Danas se najce�ce koriste monitori od 15�, 17� i 19�.

87. Monitori sa katodnom cijevi Monitori sa katodnom cijevi najce�ci su izlazni uredaj personalnih racunara. Kod njih slika nastaje udarom elektronskog mlaza u fosforescentni zaslon ekrana tako da tacka koja je udarena zasvijetli. Brzim kretanjem elektronskog mlaza i cestim obnavljanjem njegovog prelaza preko ekrana dobija se slika. Savremeni monitori daju vrlo kvalitetnu sliku, ali su zbog velicine katodne cijevi glomazni. Monitori zasnovani na drugim tehnologijama su manji i imaju manju potro�nju elektricne energije, ali su jo� uvijek relativno skupi pa se zbog toga uglavnom koriste za prenosne (notebook) racunare.

88. Monitori sa katodnom cevi CRT (Cathode Ray Tube)

89. LCD (Liquid Crystal Display) LCD (Liquid Crystal Display) monitori ne kreiraju sliku emitujuci svjetlost. Kod njih se mijenja refleksija svjetlosti od povr�ine na razlicitim djelovima ekrana, tako da se svjetlost u manjoj ili vecoj mjeri reflektuje ili apsorbuje. Zbog toga se slika razlicito vidi (po kvalitetu) u zavisnosti od ugla pod kojim se gleda monitor. Glavna prednost ovih monitora je vrlo mala potro�nja energije, pa su idealni za prenosne racunare.

90. Monitori sa tecnim kristalom LCD (Liquid Crystal Display) -

91. LED (Light Emitting Diode) LED (Light Emitting Diode) monitori sastoje se od velikog broja vrlo malih LED dioda poredanih u obliku mre�e na ekranu, gdje je svaka dioda jedan piksel. U zavisnosti od primljenog signala, svaka dioda zasvijetli odgovarajucim intenzitetom svjetla cime se formira slika na ekranu.

92. Monitori sa svjetlosnim diodama LED (Light Emitting Diode) -

93. GPD (Gas Plasma Display) GPD (Gas Plasma Display) monitori - monitori sa gasnom plazmom sastoje se od minijaturnih sijalica napunjenih gasom, poslaganih u mre�u izmedu dvije staklene ploce. Dva druga staklena zaslona sadr�e elektricne provodnike poredane u redove. Provodnici u zaslonima su pod pravim uglom tako da cine mre�u. Ovi provodnici povezani su sa svakom od minijaturnih sijalica. Svaka sijalica u mre�i zasvijetli odredenim intenzitetom na osnovu dobijenog signala u presjeku njenih provodnika cime se formira slika na ekranu.

94. Monitori sa gasnom plazmom GPD (Gas Plasma Display)

95. �tampaci �tampaci (printeri) su izlazne jedinice za pravljenje tekstualnih i grafickih dokumenata. Zasnovani su na tri osnovne tehnologije i dijele se na: matricne, laserske i �tampace sa mlaznicama (ink-jet).

96. Matricni �tampaci Matricni �tampaci su najstariji i rade na istom principu kao i pisace ma�ine. Glava �tampaca udara preko trake (ribbon) po papiru i ostavlja trag na mjestu udarca. Glava za �tampanje sastoji se od udarnih iglica (pin) Prilikom kretanja glava �tampaca �tampa u oba smjera. Postoje tri vrste glava za matricne �tampace sa: 9, 18 i 24 iglice. Najce�ce se koriste �tampaci sa 9 i 24 iglice, dok se �tampaci sa 18 iglica koriste vrlo rijetko. Po�to je velicinasvakog znaka odredena, jasno je da veci broj iglica daje kva�litetniji otisak. Prednosti ovih �tampaca su relativna jednostavnost, robusnost, niska cijena �tampaca i potro�nog materijala. Nedostaci su mala brzina �tampanja, bucnost, a karakter grafike ogranicenje na nivo informativnog. Tipicna rezolucija je 75 dpi (dots per inch � tacaka po incu).

97. Matricni �tampaci

98. Laserski �tampaci Laserski �tampaci imaju izvor laserskih zraka koji mijenja intenzitet u zavisnosti od dobijenog signala. Laserski zrak se odbija od obrtnog ogledala i osvjetljava fotosenzitivni valjak koji je pokriven jednakim nabojem. Kada je valjak izlo�en laserskom zraku naboj na valjku se mijenja, �to djeluje na privlacenje tonera. Kod laserskih �tampaca toner je crni prah koji se dejstvom naelektrisanja prenosi na papir i tako nastaje slika. Poslije preno�enja tonera na papir, ovaj papir sa nanesenim tonerom prolazi kroz grijace i izla�e se visokoj temperaturi. Tako se prah ispece i fiksira na papiru, pa se dobija �tampani otisak. Nacin rada ovih �tampaca slican je radu ma�ina za fotokopiranje. Tipicna rezolucija danas je 1200 dpi, a kod starijih modela 600 i 300 dpi. Brzina �tampanja izra�ava se brojem strana u minutu i najce�ce je od 12 do 16. Prednosti su najveca brzina �tampanja, dobra rezolucija i najbolji kontrast. Nedostaci su visoka cijena i �tampaca i potro�nog materijala. Ovi �tampaci pored teksta omogucavaju i kvalitetno �tampanje crte�a i slika.

99. Laserski �tampaci

100. �tampaci sa mlaznicama �tampaci sa mlaznicama rade slicno matricnim, samo �to nemaju traku, a umjesto glave za �tampanje imaju cjevcice kroz koje se pod pritiskom izbacuje zagrijano mastilo. Prilikom dodira sa papirom, mastilo se hladi istvrdnjava. Broj mlaznica odreduje kvalitet otiska. Tipican �tampac ima 48 mlaznica. Prednosti ovih �tampaca su velika rezolucija, dobar kontrast blizak laserskim �tampacima, ti�ina pri radu, brzina veca od matricnih ali manja od laserskih, znatno bolji izgled grafike i relativno niska cijena samog �tampaca. Nedostatak je relativno visoka cijena otiska po stranici.

101. �tampaci sa mlaznicama(InkJet)

102. Skeneri Skeneri su uredaji koji prenose sliku u racunar u obliku rastera. Pojavljuju se u razlicitim oblicima: kao rucni, automatski ili kao skenerske glave koje se montiraju na plotere. Skener prelazi postepeno preko slike. Svjetlost koju emituje svjetlosni izvor reflektuje se od slike i prima optickim dijelom uredaja koji registruje intenzitet i boju odgovarajuceg piksela na slici, slicno kao kod aparata za fotokopiranje. Slika se u racunaru dobija u obliku rastera, a posebnim programima mo�e se obradivati ili pretvarati u znakovne i numericke podatke.

103. Skeneri

104. Ploteri Ploteri su specijalni uredaji za crtanje crte�a. �tampacima mogu da se �tampaju crte�i obicno do velicine A3. Za crtanje crte�a vecih dimenzija i/ili kvalitetnijih crte�a moraju se koristiti ploteri. Prema nacinu rada, ploteri se mogu podijeliti na vektorske i rasterske. Vektorski ploteri su ploteri sa perima, a rasterski su fotoploteri, elektrostaticki i termalni. U posljednje vrijeme uobicajeno je da se i rasterski ploteri nazivaju �tampacima.

105. Ploteri

106. Predstavljanje slika Slike na nekom grafickom uredaju mogu da se dobiju na dva nacina: vektorski i rasterski.

107. Kod vektorskog nacina predstavljanja slike u memoriji racunara cuvaju se samo podaci o elementima crte�a (prava, kriva i drugi), a prilikom iscrtavanja crtaju se samo elementi slike. U ovom slucaju zauzece memorije zavisi od kompleksnosti crte�a.

108. Kod rasterskog nacina predstavljanja slika se predstavlja pribli�no, tako �to je povr�ina uredaja na kom se dobija slika (monitor racunara,�tampac, ploter)podijeljena linijama paralelnim sa horizontalnom i vertikalnom osom u mre�u kvadratica � piksela (pixels � picture elements).

110. Svakom od ovih kvadratica (piksela) pridru�eni su atributi koji ga opisuju (intenzitet osvjetljenja i boja). Zauzece memorije za sliku ne zavisi od kompleksnosti slike, nego samo od broja piksela na koji je podijeljena povr�ina slike i broja boja koje su na raspolaganju, tj. sve slike iste velicine zauzimaju jednaku memoriju. Broj podjela po horizontali i vertikali izra�ava rezoluciju i jasno je da ce kvalitet slike biti bolji �to je rezolucija veca.

111. rasterska slika kruga na ekranu u ni�oj (L) i vi�oj rezoluciji (D).

113. Graficka kartica Graficka kartica je uredaj koji podatke uskladi�tene u racunaru u digitalnom obliku pretvara u odgovarajuce analogne signale koji kontroli�u prikazivanje slike na ekranu. S obzirom na to da su ekrani koji se koriste za personalne racunare rasterske jedinice, za prikazivanje slike na ekranu koristi se tehnika poznata pod imenom bit-mapiranje (bit mapping).

114. Graficka kartica ima sopstvenu memoriju. Kapacitet ove memorije zavisi od proizvoda broja piksela na koji je podijeljen ekran (rezolucije) i broja boja po pikselu koji se �eli prikazati. Ako kapacitet memorije na kartici nije dovoljan za obje zadate velicine, automatski se smanjuje broj boja po pikselu. Za savremene monitore uobicajen kapacitet memorije na grafickoj kartici je od 64 MB. Graficka kartica prikljucuje se u jedan od slotova (prikljucaka) na osnovnoj ploci i na sebi ima spoljni prikljucak na koji se prikljucuje monitor racunara. Graficka kartica mo�e biti i integrisana na osnovnu plocu i umjesto sopstvene memorije koristiti dio memorije racunara. To je slabije rje�enje od odvojene kartice i primjenjuje se obicno kod jeftinijih racunara namijenjenih manje zahtjevnim korisnicima,

119. Zvucna kartica Slicno grafickoj kartici, zvucna kartica ima zadatak da zvuk uskladi�ten u racunaru u digitalnom obliku pretvori u analogni oblik, tako da se mo�e da reprodukovati u zvucnicima. Ona omogucava i reprodukciju audio CD diskova sa racunara. S obzirom na to da se danas gotovo svi racunari isporucuju sa CD uredajem i zvucnom karticom, sve ce�ce se integri�e s osnovnom plocom.

122. Mre�na kartica Mre�na kartica (mre�ni adapter) omogucava povezivanje racunara na lokalnu racunarsku mre�u.

123. LAN (Local Area Network)

125. FM i TV karta FM karta je radioprijemnik koji omogucava prijem radio programa za vrijeme rada racunara. TV karta omogucava prijem TV programa pomocu racunara.U zavisnosti od modela ona mo�e da omogucava i kori�cenje videorikordera kao i neke druge video � operacije.

127. Fax Modem Voice (FMV) kartica Glavna funkcija ove kartice je povezivanje racunara sa drugim racunarima kori�cenjem obicne telefonske linije. Pored osnovne funkcije, ova kartica omogucava slanje i prijem faksova pomocu racunara, a mo�e da se koristi i kao govorna ma�ina za odgovor na telefonske pozive i prijem poruka � �telefonska sekretarica�. Pored uredaja u obliku kartice (interni modem ) postoje ovakvi uredaji i kao posebne jedinice koje se prikljucuju na serijski port racunara(eksterni modem).

129. Izvor napajanja Izvor napajanja je va�an dio unutar kuci�ta racunara. On obezbjeduje elektricnu energiju za napajanje svih komponenata unutar kuci�ta i zbog toga mora imati dovoljan kapacitet da omoguci napajanje kako postojecih komponenata tako i eventualnih kasnijih pro�irenja. Pored toga, na njemu se nalazi i ventilator koji pokrece strujanje vazduha unutar kuci�ta i hladenje komponenata u njemu.

131. UPS  (Uncontinuous Power Supply) Uobicajena snaga napajanja u kucnim racunarima je 250 do 350W. Kada iznenada nestane struje, racunar prestaje da radi, pri cemu njegovo iskljucivanje nije izvedeno po propisanoj proceduri. To mo�e da dovede do o�tecenja podataka na disku i/ili pojedinih komponenata racunara. Da bi se ovo sprijecilo, postoje uredaji, neprekidni izvori napajanja (UPS � Uncontinuous Power Supply) preko kojih se racunar prikljucuje na elektricnu mre�u. Oni omogucavaju da u slucaju nestanka struje, zavisno od kapaciteta uredaja, racunar radi jo� neko vrijeme (15 minuta do pola sata), �to je dovoljno da se zavr�i rad sa nekim programima, a zatim racunar iskljuci po proceduri.